Grote mensenmassa’s verwacht

Tijdens een persconferentie op 10 oktober maakte Yuri Ushakov, de adviseur van president Poetin voor Buitenlandse Zaken, bekend hoeveel staten waren ingegaan op de uitnodigingen voor de komende BRICS-top. Hij reageerde daarmee duidelijk op de mediacampagne die het alsmaar had over een crisis binnen de BRICS. Nu waren er wel enkele discussies en conflicten, zoals de afwijzing van de lidmaatschapsaanvraag van Algerije. Maar sommige waarnemers en experts kwamen heel snel tot het besluit dat de BRICS op het punt staat uit elkaar te vallen.

De persconferentie van Yuri Ushakov deed hun hoop in rook opgaan. Hij zei daar onder andere: “Uitnodigingen voor de top zijn verstuurd naar 38 landen. 32 landen hebben hun deelname al bevestigd, 24 landen zullen vertegenwoordigd zijn door hun leiders. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, en de president van de nieuwe BRICS-bank, Dilma Roussef van Brazilië, hebben hun deelname ook bevestigd”.

Onder de verwachte staatshoofden bevinden zich Xi Jinping uit China, Massoud Pezeshkian uit Iran, Recep Tayyip Erdogan uit Turkije, Al-Sissi uit Egypte en Lula da Silva uit Brazilië.

Ideologisch heterogeen

Het lijstje hierboven toont dat de BRICS zeker niet gebaseerd is op ideologische overeenstemming, maar op de erkenning van gemeenschappelijke materiële en politieke belangen. Dat is enerzijds een sterkte, omdat er een concrete materiële basis is, namelijk het loskomen uit de wurggreep van de westerse hegemonie onder leiding van de VS. Het is anderzijds een zwakte, omdat zo’n heterogeniteit vol tegenstrijdigheden zit, die tegenstanders niet zullen aarzelen aan te wakkeren.

De Russische diplomaat maakte overigens geen geheim van die moeilijkheden voor de BRICS: “De naam BRICS lijkt op het Engelse woord ‘brick’. De BRICS proberen steen voor steen een brug te slaan naar een meer rechtvaardige wereldorde. Dit is mogelijk ondanks onze diversiteit, omdat onze groep een multipolair karakter heeft en het Zuiden en het Oosten samenbrengt om als tegenwicht te dienen voor de Westerse hegemonie en de Verenigde Staten”.

Steeds meer leden, steeds meer kandidaat-leden

Het aantal landen dat lid wil worden van de BRICS blijft groeien. Het laatste land, Turkije, heeft formeel het lidmaatschap aangevraagd en voegt zich daarmee bij een lijst van 59 kandidaat-landen, variërend van Venezuela tot Thailand, van Maleisië tot Colombia. Een dergelijke uitbreiding is niet vanzelfsprekend en houdt gevaren in voor het multipolaire project.

Dit bracht Rusland er op 25 juni toe om een pauze in het lidmaatschap voor te stellen, totdat de voorwaarden voor BRICS-lidmaatschap waren verfijnd. Russisch onderminister van Buitenlandse Zaken, Sergei Riabkov gaf als voorbeeld van zo’n voorwaarde “niet deelnemen aan het illegale beleid van internationale sancties en beperkende maatregelen tegen andere landen”. Een dergelijk voorbeeld illustreert dat het hier niet gaat om een nieuwe hegemonie, maar van een pragmatische, stapsgewijze verdieping van de multipolaire logica.

Natuurlijk zullen de landen die momenteel de internationale instellingen domineren er alles aan doen om de tegenstellingen binnen zo’n heterogene groep te vergroten: pogingen om tussenbeide te komen door zich als lid op te werpen, persartikels die het uiteenvallen van de groep aankondigen … elke minitieuze tegenstelling binnen de BRICS zal worden voorgesteld als een hoofdtegenstelling die niet door onderhandelingen zal kunnen worden opgelost.

Een van de splijtzwammen: Venezuela

Een eerste voorbeeld daarvan is dat van het Venezuela van Maduro, een kandidaat-lid dat wordt gesteund door Rusland en China, terwijl een ander BRICS-zwaargewicht, het Braziliaanse Lula Da Silva, nog steeds weigert om de uitslag te erkennen van de presidentsverkiezingen van afgelopen juli.

Maar Lula’s eigen politieke partij, de Arbeiderspartij, erkent de overwinning van Maduro wel. President Lula ging zelfs zo ver dat hij met Joe Biden een gezamenlijke oproep deed, die in een persbericht van het Witte Huis van 30 juli als volgt wordt samengevat: “De twee staatshoofden waren het eens over de noodzaak van onmiddellijke publicatie van volledige, transparante en gedetailleerde verkiezingsgegevens per stembureau door de Venezolaanse verkiezingsautoriteiten”.

Zo’n communiqué is zonder twijfel een inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van Venezuela en is ook in tegenspraak met het principe van niet-inmenging dat de BRICS sinds hun oprichting verdedigen. Natuurlijk stond de pers vol met artikelen waarin dit geschil binnen de BRICS werd toegejuicht en werd aangekondigd dat de groep niet levensvatbaar is.

Lidmaatschap Algerije afgewezen, ondanks steun van China en Rusland

Het tweede voorbeeld is dat van Algerije, wiens aanvraag voor lidmaatschap werd afgewezen op de vorige top van augustus 2023, ondanks de steun van Rusland en China. Het dagblad El Watan gaf het volgende commentaar op de afwijzing van de aanvraag van Algerije:

“Er is absoluut geen ernstig argument naar voren gebracht om de verwijdering van Algerije te rechtvaardigen. […] Algerije staat er veel beter voor dan een aantal landen die tot de organisatie zijn toegelaten. […] De waarheid is dat een BRICS-lidstaat, gehoorzamend aan kleingeestige belangen die ver afstaan van economische strengheid, met bijna theatrale aandrang een veto uitsprak”.

Dit land handelde in opdracht van een bescheiden Golfemiraat, dat achter de schermen druk uitoefent op de rest van de leden die even slinks als ‘strategisch’ is en ervoor zorgt dat Algerije wordt uitgeschakeld”.

Veto van India, op aandringen van Franse inlichtingendienst

De Algerijnse beschuldiging wordt bevestigd door de Engelse krant The Craddle van 29 augustus 2023, die schrijft over een Frans verzoek aan India om gebruik te maken van zijn vetorecht:

“Franse inlichtingendiensten hebben vóór de BRICS+ top contact opgenomen met hun Indiase tegenhangers om er bij New Delhi op aan te dringen een veto uit te spreken tegen de toetreding van Algerije tot het blok. (…) De spanningen tussen Parijs en Algiers liepen op nadat een militaire junta de door Frankrijk gesteunde regering in Niger omverwierp, het meest recente voorbeeld van een groeiende antiwesterse beweging in de Sahel. Sindsdien heeft Algerije zich verzet tegen een militaire operatie van ECOWAS in Niger, de rol van diplomatie benadrukt bij het vinden van een vreedzame oplossing voor de crisis en toestemming geweigerd aan Franse militaire vliegtuigen om over het Algerijnse luchtruim te vliegen”.

Algerije blijft wel lid van de BRICS-bank

Toen president Abdelmadjid Tebboune op 5 oktober bekendmaakte dat Algerije afzag van het BRICS-lidmaatschap, gingen veel experts opnieuw in overdrive en kondigden ze een “crisis in het multilateralisme” aan, of schreven ze over “het isolement van Algerije”, een “koude oorlog tussen Algiers en Peking” en/of tussen “Algiers en Moskou”.

President Tebboune reageerde op de heisa door erop te wijzen dat Algerije zijn lidmaatschap van de BRICS-bank handhaafde, met een bijdrage van 1,5 miljard dollar: “De BRICS-bank wordt beschouwd als de nieuwe ontwikkelingsbank, gelijkwaardig aan de Wereldbank, met een kapitaal dat even groot is als dat van de Wereldbank.”

De BRICS zijn noch een homogene ideologische alliantie, noch een geheel inconsistente groep, maar de uitdrukking van een verlangen naar een multipolaire, anti-hegemoniale wereld. Dit multipolaire streven is verre van beperkt tot de BRICS. De verdere ontwikkeling van de BRICS zal afhangen van de ontwikkeling van het interne machtsevenwicht en hun vermogen om weerstand te bieden aan externe inmenging door hun lidstaten.

Meer weten?

– India spreekt op verzoek van Frankrijk zijn veto uit over toetreding van Algerije tot BRICS+: Rapport ”, The Cradle, 29 augustus 2023

– BRICS : vers le sommet de Kazan, perspectives et processus ”, Pressenza International Press Agency, 13 oktober 2024