Kan je ons meer uitleggen over het onderzoek?

“Op vraag van Stad Gent zijn we gaan onderzoeken wat er gebeurt als we gratis maaltijden organiseren in acht kleuterscholen. Dit pilot-project liep drie jaar.”

“De scholen die deelnamen waren scholen die sowieso interesse hadden en zeven van de acht scholen hebben een zeer groot kansarm publiek. Stad Gent wilde weten welke methode en welke soort maaltijden een effect hebben op gezondheid en taalontwikkeling van kinderen en armoedebestrijding bij kinderen.”

Armoedebestrijding en gratis maaltijden op school waren een thema in de Vlaamse verkiezingen. Onder andere PVDA en Vooruit hadden dat in hun programma staan. Maar intussen is Vooruit aan het onderhalen voor een nieuwe Vlaamse regering en Bart De Wever kwam onlangs in het nieuws dat leerkrachten geen maaltijden moeten opdienen. Een gratis maaltijd op school is volgens hem een bijzaak en hij ziet dat liever niet in een Vlaams regeerakkoord. Is dat spijtig?

“Vanuit het onderzoek vinden wij dat wel een heel spijtige zaak. Het wordt nogal kort door de bocht gezegd: een gratis warme schoolmaaltijd voor iedereen. Maar er zijn verschillende scenario’s die scholen kunnen bieden, om ervoor te zorgen dat kinderen niet met een lege maag op school zitten.”

“Onderzoeken wijzen uit dat er een groep is in het Nederlandstalig onderwijs in Vlaanderen die met voedselonzekerheid te maken heeft. Een onderzoek aan UGent maakte onlangs bekend dat 10 procent van de kinderen met voedselonzekerheid zit. Dat is iets waar we ons ongerust over moeten maken.”

“Je kan dan zeggen dat het niet aan het onderwijs en scholen is om hier iets aan te doen. Maar het is wel aan de samenleving om voor onze kinderen te zorgen. Want onze kinderen zijn ons kapitaal van morgen. Dus die beslissing is een heel gekke beslissing.”

Ik was zelfs een beetje verbijsterd toen ik twee weken geleden in de zogenaamde supernota las dat ouders een boete krijgen als de brooddoos niet gezond is. Op de een of andere manier bestaat het idee dat gezond eten belangrijk is, maar de verantwoordelijkheid wordt heel sterk gelegd bij de schuld van de ouders. Op die manier zijn we geen zorg aan het dragen voor onze kinderen van morgen.”

“Ik zou als onderzoeker willen vragen aan de politiek om toch eens heel grondig naar verschillende onderzoeken te kijken. Ook internationaal is er voldoende materiaal om te zien hoe we het kunnen organiseren, zodat onze kinderen wel gezonde maaltijden kunnen krijgen.”

Acht verschillende scholen onderzocht, dat zijn acht verschillende methodieken en pogingen. Welke resultaten vond je het meest interessant?

“We hebben drie scenario’s binnen die acht scholen uitgerold. Het meest extreme scenario was een school die voorheen totaal geen warme maaltijden aanbood, die is overgegaan op het aanbieden van volledig gratis warme maaltijd voor alle kinderen van de kleuterschool, bereid door een sociaal restaurant dichtbij school.”

“Een ander scenario was dat een school die voorheen al warme maaltijden aanbood, dit nu ging doen met een kortingssysteem. De meest kansarme kinderen konden bijna gratis genieten van een warme maaltijd.”

“Ten slotte heb je een scenario dat scholen de brooddoos ‘pimpen’. Deze scholen hebben gekeken wat ze extra kunnen bieden aan de kinderen, zodat er voldoende gezond eten is. Zij bieden dit aan alle kinderen, waardoor ook kinderen die een lege, of te weinig, of ongezonde brooddoos mee hebben, een lekker en gezond aanbod krijgen.”

Is het vanzelfsprekend dat de maaltijden die op scholen aangeboden worden meteen gezond zijn? Of hebben scholen daarin moeilijkheden ondervonden?

“De scholen die er zelf volledig voor zorgden, gingen aankopen doen bij lokale winkels. Daarnaast heeft Stad Gent ervoor gezorgd dat er onderhandeld kon worden met grotere leveranciers om de maaltijden op prijs aan te bieden en dat het aanbod voldoende gezond zou zijn. Zo moet het eten ook divers genoeg zijn, zodat het verschillende culturen aanspreekt.”

Is de gezondheid en het welbevinden van de leerlingen gepeild tijdens dit experiment?

“We hebben geen onderzoek gedaan naar effecten op kindsniveau. Wel hebben we gesprekken gehad met ouders, kinderen en leerkrachten en met de begeleiders van de eetmomenten. Daaruit bleek dat de kinderen veel meer taal hebben gekregen om te spreken over maaltijden. Ook lieten ouders weten dat thuis hun kind aangaf bijvoorbeeld ook een tomaat in de brooddoos te willen, omdat dat lekker was op school.”

Maar de gezonde maaltijd op school is dus ook een leermoment voor de leerlingen?

“Dat hangt ervan af hoe je het organiseert. Er zijn verschillende manieren om de maaltijden aan te bieden. Je hebt de drukke refter, maar er zijn ook scholen die ervoor gekozen hebben om de maaltijden in de klas aan te bieden en daar ook een leraar, pedagogisch begeleider of kindverzorger bij te plaatsen.”

“In dat geval waren dit de momenten die de leraren en kinderen koesterden, omdat er gesproken werd over het eten, kinderen stelden vragen, of het waren gewoon gezellige momenten. Een ander onderzoek vanuit UGent en VBJK heeft aangegeven dat de interactie in de kleuterklas tussen leraar en kleuter bijzonder laag is als je het op een dag meet. Ongeveer een kwartier.”

“Is het eetmoment in de refter dan kijkt de begeleider vaak vooral of het stil genoeg is en of het bordje wordt leeggegeten. Zo’n eetmoment in de klas zorgt ervoor dat er veel meer interactie kan plaatsvinden. Er ontstaat dan een pedagogisch klimaat.”

Gezond eten staat natuurlijk ook in de eindtermen. De scholen hebben de verantwoordelijkheid om aan de leerlingen te leren wat er gezond is en hoe ze voor zichzelf moeten zorgen. 

“Dat klopt. Je hebt verschillende landen die pedagogische maaltijden hebben gelanceerd en daar zorgt men ervoor dat het eten een verhaal is dat ook in het curriculum kan komen. Daardoor is het eetmoment daar een moment waar geleerd kan worden.”

“Dat is op dit moment in Vlaanderen nog geen evidentie, omdat de inspectie hier niet altijd op één lijn zit om te kijken of zo’n eetmomenten echt talige momenten zijn en of er ook aan gezondheidsdeductie wordt gedaan. Maar met een goeie didactiek en leraren die er mee over nadenken, zijn wij ervan overtuigd dat gezondheidseducatie kan gedaan worden tijdens zo’n eetmomenten.”

De lokale verkiezingen staan voor de deur. Ik vermoed dat een schepen van Onderwijs ook wel een gratis maaltijd op school kan ondersteunen op scholen. 

“Een gratis warme maaltijd voor alle kinderen binnen een stad zoals Gent is pittig. Maar lokaal bestuur is zeker ook vragende partij.”

“Aangezien dit werken op preventie is in het kader van gezondheidszorg, welzijn en onderwijs, vinden wij dit een onderwerp voor de Vlaamse en federale regering. In die zin zouden we het jammer vinden, moest het enkel op lokale besturen teruggebracht worden, vanuit armoedebestrijding.”

“Maar als de hogere regeringsniveau’s het niet doen, dan kan een lokaal bestuur er wel voor zorgen dat een school ondersteund wordt om gezonde maaltijden aan te bieden, of een gezonde brooddoos. Of ervoor zorgen dat de scholen die de hoogste kansarmoede kennen, een warme maaltijd kunnen krijgen. Wij hebben samen met de Stad Gent flyers gemaakt voor scholen en lokale besturen om uit onze ervaringen van ons onderzoek te leren.”