Beste beleidsmakers,

Wij, Woonzaak en een coalitie van leerkrachten, gezondheidszorgprofessionals en werkers in de sociale sector, schrijven u gezamenlijk om uw aandacht en actie te vragen voor een urgente kwestie: de impact van kwaliteitsvol wonen op de studies en de algehele ontwikkeling van kinderen en jongeren.

We zien dagelijks hoe een onstabiele huisvestingssituatie de schoolprestaties en -betrokkenheid van de leerlingen beïnvloedt. Goed en gezond wonen is namelijk een randvoorwaarde voor goede onderwijsprestaties.

“Het comfort van de woonomgeving, of omgekeerd het ontbreken van ruimte, heeft een grote invloed op de ontwikkelingskansen van kinderen. Kinderen en jongeren hebben voldoende kwalitatieve ruimte nodig om in de thuisomgeving te leren, te bewegen en te spelen. Hun woonsituatie beïnvloedt het leer-en schooltraject”, aldus Lieven Boeve, voormalig directeur-generaal Katholiek Onderwijs Vlaanderen.  

Slechte woonkwaliteit schaadt de gezondheid van kinderen

Slechte woonkwaliteit is vaak een bron van talloze gezondheidsproblemen. Door langdurige blootstelling aan een ongezonde woonomgeving, zoals huizen met slechte isolatie en ventilatie, wordt de kans op het ontwikkelen van chronische aandoeningen zoals astma, allergieën, en aanhoudende ademhalingsproblemen aanzienlijk vergroot.

“Voor kinderen en jongeren kan een slechte woonkwaliteit bijzonder nadelig zijn, onder andere door het makkelijker ontwikkelen van een levenslange allergie, meestal op huisstof. Want de huisstofmijt voelt zich het best thuis in een relatief warme omgeving met hoge vochtigheid (door slechte isolatie).”

“Bovendien zorgt een slechte ventilatie ervoor dat schadelijke stoffen, die binnenshuis worden geproduceerd onder andere door koken, bakken en braden, niet snel afgevoerd worden. Waardoor deze de longen en bovenste luchtwegen kunnen aantasten en leiden tot aanhoudende neusloop, oorontstekingen, kortademigheid en astma”, zo zegt Dirk Avonts, hoofdredacteur van Huisarts Nu – Domus Medica.

“Ik woon in Antwerpen-Noord, met mijn vriend en mijn zoontje van een jaar en twee maanden. De vocht- en schimmelproblemen, daar heeft ons zoontje enorm veel last van. We moeten hem regelmatig laten puffen”, aldus een getuigenis via Netwerk Tegen Armoede. 

Chronische stress en woononzekerheid doen kinderhersenen krimpen

Kinderen die in onzekerheid leven over hun thuis kunnen zich moeilijk concentreren, zijn vaker afwezig en minder betrokken bij schoolactiviteiten. Stress, angst en andere mentale gezondheidsproblemen zijn prevalent bij kinderen die geconfronteerd worden met armoede en de daarbij horende woononzekerheid. En al dit heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van de hersenen.[1]

“Armoede is zichtbaar in de hersenen, door een gif dat erin sluipt, een gif dat kinderhersenen doet krimpen. Dat gif heet ‘chronische stress’”, zo vertellen kinderpsychiater Peter Adriaenssens en psycholoog Noël Slangen.

Een gezonde woonomgeving legt de basis voor een gezonde toekomst

Niet alleen hebben slechte woonkwaliteit en chronische stress een invloed op de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Ook het wonen in een te kleine ruimte, met onvoldoende plek voor huiswerk en studie, in een niet aangepaste woonomgeving, beperkt het vermogen van kinderen om te studeren en zich verder te ontwikkelen. 

“De woonomgeving van kinderen speelt een cruciale rol in hun gezondheid en ontwikkeling. Een veilige en stimulerende omgeving bevordert fysieke activiteit, sociale interacties en emotioneel welzijn. Toegang tot groene ruimtes, goede luchtkwaliteit en gezonde voedingsmogelijkheden zijn essentieel voor een optimale gezondheid van kinderen”, stelt Prof. Dr. Stijn Verhulst, hoofd van de afdeling Kindergeneeskunde aan de Universiteit Antwerpen.

“We zien kleuters die omwille van de beschimmelde muren in hun slaapkamer, slapen in de living. Waarbij slaapgebrek enkel nefast is voor hun verdere gedrag en ontwikkeling. We zien ook kinderen die geen eigen bureau, laat staan rustige plek of kamer hebben om hun huiswerk te maken. Waardoor ze verder studeren op voorhand afdoen als ‘niets voor hen’ en ze niet beginnen aan richtingen of studies die tot hun droomjob zouden kunnen leiden”, zegt Lowie De Loose, huisarts bij Wijkgezondheidscentrum Nieuw Gent.

Rechten van kinderen in slechte woonsituaties worden geschonden

Gezamenlijk roepen wij op tot directe actie om de wooncrisis die onze gemeenschappen treft, aan te pakken. We vragen specifiek om een beleid dat niet alleen de bouw van meer sociale woningen versnelt, maar ook de kwaliteit van de huidige woningvoorraad verbetert. Dit beleid moet hand in hand gaan met ondersteuning voor gezinnen in nood, zodat geen enkel kind de negatieve gevolgen van inadequate huisvesting hoeft te ervaren.

“De rechten van kinderen in een slechte of onzekere woonsituatie worden op verschillende vlakken geschonden. Wonen heeft directe negatieve gevolgen voor de gezondheid en hygiëne, weegt op de mogelijkheid om goed te kunnen studeren, en heeft impact op het recht op privacy en rust en ontspanning”, aldus Caroline Vrijens, kinderrechtencommissaris van het Kinderrechtencommissariaat.

“We merken dat door slechte of geen huisvesting ook de toegang tot vrije tijd in het gevaar komen. Dit is enerzijds door het gebrek aan middelen, maar ook zeker omdat kinderen, jongeren en hun ouders geen mentale ruimte krijgen om hierover na te denken. Onderwijs en vrije tijd zijn twee belangrijke hefbomen voor sociale mobiliteit. In de vrije tijd kan je ontdekken wat je graag doet, wat je talenten zijn en verruim je je blik”, zo stelt de Vlaamse Jeugdraad.

Laten we samenwerken om van kwaliteitsvol wonen een prioriteit te maken. Onze kinderen verdienen een stabiele basis om op te groeien, te leren en zich te ontwikkelen. Het is tijd om deze fundamentele steen in de muur van hun toekomst te versterken.

Deze brief is ondertekend door meer dan 300 personen en instellingen uit de onderwijs-, medische en sociale sector, waaronder Kind en Gezin, UZ Gent, UZ Antwerpen en Katholiek Onderwijs Vlaanderen.

Notes

1. “De Amerikaanse psycholoog Seth Pollak onderzocht de MRI-scans van 128 twaalfjarigen die op jonge leeftijd te maken kregen met zware chronische stress door misbruik, verwaarlozing of armoede. De scans toonden een kleinere hippocampus en een kleinere prefrontale cortex. Deze bevindingen zijn bevestigd in onderzoeken van neuro[1]wetenschappers naar de impact van armoedestress op de hersenen. Vooral de prefrontale cortex – ons denkend brein – is een goede voorspeller van academisch en later professioneel succes.” (Adriaenssens P., Slangen N., (2023) Het DNA van kinderarmoede. Standaard Uitgeverij)