Ondanks het feit dat advocaten in België pro deo steeds meer zaken toegewezen krijgen – 150.942 in 2021-2022 versus 96.003 in 2006-2007 – bleek in het voorjaar van 2024 uit de Justitiebarometer, waarbij 1.649 Belgen ouder dan 15 jaar bevraagd werden, dat 59 procent vindt dat de toegang tot justitie ‘niet’ of ‘eerder niet’ betaalbaar is. Significant meer gezinnen uit lagere klassen gaan niet akkoord met de stelling dat de burger gemakkelijk een zaak voor de rechtbank kan brengen. Kansarmen staan in de praktijk om tal van redenen vaak zwak als ze een conflict hebben met het OCMW, de huiseigenaar, sociale huisvestingsmaatschappij, energiemaatschappij, in een familiekwestie en dergelijke. Ze zijn ook niet steeds op de hoogte van hun rechten waardoor ze voordelen missen waarop ze aanspraak zouden kunnen maken. In dit stuk peilen we naar de mate dat dak- en thuislozen toegang hebben tot het rechtssysteem en wat de bijdrage hiertoe kan zijn van onafhankelijke straatjuristen en/of al dan niet juridisch geschoolde straathoekwerkers die outreachend mensen op straat gaan opzoeken. We focussen op de situatie en het beleid in Leuven, maar kijken ook naar interessante praktijken elders en doen hiervoor beroep op de Nederlandse journalist Dick Broekema die de werking onderzocht van het Bureau Straatjuristen van Amsterdam dat recent transformeerde tot Straatalliantie.
Aanleiding voor dit onderzoek is het overlijden eind vorig jaar van jurist Koen Verhofstadt die in het Leuvense als straatjurist actief was. Koen Verhofstadt, die op zijn 30e met succes nog rechten studeerde, stond vaak in de bres voor daklozen, mensen met psychische moeilijkheden, mensen zonder papieren…, die hij vaak op straat ontmoette en kosteloos juridisch bijstond. Hij haalde mensen uit de collocatie, verdedigde allochtonen die hardhandig waren aangepakt waren door politie, bezocht geïnterneerden, gaf vreemdelingen wiens verblijfsstatus was afgenomen juridisch advies, huisvesting en andere hulp. Toen in 2019 een 50-tal personen in schandalige omstandigheden leefden – geen water, ramen die niet sloten, vochtproblemen, schimmels… – in voormalige sociale woningen in Lolanden, Kessel-Lo, die Camelot in afwachting van afbraak beheerde in opdracht van Dijledal speelde hij een belangrijke rol als tussenpersoon tussen de gedupeerden, de stad Leuven en de sociale huisvestingsmaatschappij. “Er bestaat in dit land geen echte sociale advocatuur. Organisaties waar armen het woord voeren hebben weliswaar toegang tot bijvoorbeeld arbeidsrechtbanken om vergissingen van het OCMW en andere instanties recht te zetten. Ik moet echter vaststellen dat dat systeem niet werkt. Daar zijn gespecialiseerde equipes voor nodig. Mensen in armoede hebben immers niet alleen behoefte aan een wortel, maar ook aan een stok om – als dat moet – terug te slaan”, aldus Verhofstadt tijdens een debat in februari 2023 in het café Het Groot Ongelijk, een coöperatieve aan de Diestsesteenweg in Kessel-Lo.
Dak- en thuisloosheid in Leuven
Ook in een leuk ogende stad als Leuven dwalen vele dak- en thuislozen rond. Uit een studie die de onderzoeksgroep LUCAS van de KU Leuven uitvoerde in opdracht van het stadsbestuur bleek begin 2020 dat Leuven op dat ogenblik 466 dak- en thuislozen telde waarvan er 73 in een acute situatie verkeerden. Deze groep sliep buiten in een garagebox, tuinhuis, kraakpand of dergelijke. 62,2 procent van de dak- en thuislozen had de Belgische nationaliteit, 23,2 procent was jonger dan 25 en 8,8 procent ouder dan 60. Er werden ook 62 personen geteld die al langer dan twee jaar dak- of thuisloos waren en met een psychische of verslavingsproblematiek kampten. In de nacht van 20 oktober 2023 werd er een nieuwe telling uitgevoerd. In Leuven en omliggende gemeenten werden er deze keer 780 geteld, waarvan 476 in Leuven. Dat is een lichte stijging in vergelijking met de 466 in 2020. Er werden ook meer kinderen geteld (107 tegenover 90). Ook het aantal mensen dat een instelling verliet zonder woonplaats was groter dan in 2020, het aantal dreigende uithuiszettingen lager.
Welke juridische hulp is er voor dak- en thuislozen beschikbaar in het Leuvense? Er is vooreerst het pro deo-aanbod. Probleem is dat men hiervoor een attest van gezinssamenstelling en een inkomensbewijs nodig heeft en wie zoals zovele dak- en thuislozen geen adres heeft komt niet in aanmerking. Dak- en thuislozen kunnen net als eenieder wel terecht bij de Commissie Juridische Bijstand van de balie die wekelijks enkele uren zitting houdt in het gerechtsgebouw en Justitiehuis. Hun advocaten zijn ook twee keer per maand twee uur aanwezig in het Leuvens Inloophuis De Meander van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW). Het OCMW heeft (via Leuven Helpt) maatschappelijke werkers in dienst die kennis hebben van recht, advies geven, administratief helpen en voor juridische hulp doorverwijzen naar het CAW, de Commissie Juridische Bijstand en de pro advocatuur. Ze gaan ook of de betrokkenen al hun rechten uitgeput hebben. Het OCMW biedt particulieren niet rechtstreeks juridische dienstverlening. De betrokken juristen ondersteunen wel de eigen maatschappelijke werkers bij de behandeling van hulpvragen. Om uithuiszetting zoveel mogelijk te voorkomen werden de nodige afspraken gemaakt met vrederechters.
Daarnaast hebben in het Leuvense nog enkele welzijnsorganisaties waar dak- en thuislozen terecht kunnen een juridisch aanbod. Naast de reeds vermelde aanwezigheid van advocaten van de Commissie Juridische Bijstand in het inloopcentrum De Meander heeft het CAW nog drie halftijds werkende juristen in dienst, die zich focussen op welzijn, vreemdelingenrecht, erfrecht en de huurproblematiek. Bij de aanmelding wordt het verhaal van de betrokkene door maatschappelijk werkers uitgeklaard en in geval van juridische vragen doorgestuurd naar de juristen. In buurtwerk ’t Lampeke is een juriste op vrijwillige basis ondertussen al meer dan 18 jaar actief. Zij is tijdens werkdagen bereikbaar en geeft op afspraak gratis juridisch advies aan wie daarom vraagt. Ze werkt hierbij nauw samen met de buurtwerkers die als vertrouwensfiguur optreden. De RuimteVaart, een organisatie waar armen het woord voeren, heeft geen juridische bijstandsdienst of een jurist die mensen kan adviseren, maar doet bij vragen beroep op de informatieve website Helder Recht. Ook organisaties als wijkgezondheidscentra of Avansa Oost-Brabant hebben geen juridisch aanbod. De Huurdersbond geeft wel juridisch advies. Voorwaarde om een jaar lang advies te krijgen is dat men lidgeld (12 tot 20 euro) betaaltwat voor een aantal dak- en thuislozen wellicht een brug te ver is.
Dak- en thuislozen en het juridische
Ondanks dit aanbod blijft in de praktijk de kloof tussen dak- en thuislozen en het juridisch apparaat volgens de Leuvense welzijnswerkers die we contacteerden groot. Bart Massart van het Collectief tegen Armoede spreekt van twee totaal verschillende leefwerelden die niet openstaan voor elkaar De toegang tot het recht is voor deze groep problematisch, aldus Freya Boelaert van De RuimteVaart. “Ze worden geconfronteerd met een kluwen aan uitdagingen. Het vertrouwen in de instellingen is omwille van de negatieve ervaringen in het verleden vaak laag waardoor ze het hebben opgegeven om nog veel stappen te zetten”. De zwaksten die passief alles ondergaan lopen het grootste risico. Door eerdere negatieve ervaringen met het gerecht hebben sommigen volgens Sofie Giedts van Buurtwerk ’t Lampeke ook angst om er terug mee in contact te komen. Omdat ze met tal van administraties problemen hebben verkiezen de betrokkenen soms echter ook om onder de radar te blijven uit schrik voor nog meer ellende. Volgens Yolande Denis van het CAW speelt hierbij ook de onzekere uitkomst van juridische procedures een rol bijvoorbeeld in gezinsconflicten.
Er speelt aan de kant van de advocatuur nog iets anders mee. De problemen waarmee dak- en thuislozen geconfronteerd worden zijn geregeld dusdanig complex dat het voor advocaten moeilijk wordt om hiermee om te gaan. De lijst van mogelijke problemen is in bepaalde gevallen erg lang. Het gaat bijvoorbeeld om echtscheiding, bezoekrecht kinderen, weigering referentieadres, schuldenproblematiek, aanstelling bewindvoerder, strafbare feiten, maximumfactuur gezondheidszorg, leefloon…De problemen zijn ook niet steeds juridisch van aard. Zo gaat een echtscheiding bijvoorbeeld soms gepaard met problemen op vlak van alcohol, drugs, gezondheid, schulden… Volgens advocate Hilde Melotte, ex-voorzitter van de Leuvense Commissie Juridische Bijstand, zijn advocaten onvoldoende opgeleid om naast de juridische aspecten ook de complexe sociale problematiek te hanteren. Volgens Melotte is in dergelijke gevallen samenwerking noodzakelijk tussen advocaten en sociaal werkers.
Outreachtend werken
Jeroen De Wilde van Woonanker en CAW Oost-Brabant ziet een heel nuttige rol weggelegd voor outreachend werkende juristen. “Straathoekwerkers brengen meer dan 60 procent van hun werktijd door in de openbare ruimte. Het opzoeken van gasten, deel worden van het straatbeeld, zicht krijgen op hun leefwereld, inzetten op relatie… zit in de kern van hun opdracht. Die methodiek is nodig om connectie te maken met mensen die door de samenleving opgegeven zijn. Ik zie daarbij tevens een heel grote meerwaarde van outreachende acties van specifieke actoren zoals de psychiater die iemand gaat opzoeken in het park, een arts die medische zorgt aanbrengt in een garagebox, een OCMW-medewerker die ter plekke hulp aanbiedt, een CAW-onthaalcollega die een instapgesprek op locatie doet. En wat mij betreft ook een jurist die proactief, al dan niet samen met een straathoekwerker, een dakloze persoon gaat opzoeken om diens rechten uit te putten. Juristen, die geregeld op stap gaan met een straathoekwerker en een gast kan helpen om mekaar beter te leren begrijpen en zich vastbijten in dossiers, de betrokkene vastpakken als hij of zij dreigt op te geven. We zien dat dit werk bij medische outreach. Daar liggen nog grote kansen om werelden dichter bij elkaar te brengen. Nu loopt een straathoekwerker, samen met de gast, vaak tegen muren van diensten die al dan niet doelbewust drempels installeren voor kwetsbare mensen”, aldus De Wilde. Het CAW is in Leuven de enige organisatie die straathoekwerkers specifiek inzet voor deze doelgroep.
Volgens Bart Massart van het Collectief tegen Armoede is deze outreachende opdracht in de eerste plaats een taak voor straatjuristen die gefinancierd worden door de overheid. Het is volgens hem zelfs het enig mogelijk middel om precies te weten te komen in welke situatie dak- en thuislozen verkeren. Voor Freya Boelaert van De RuimteVaart is het noodzakelijk om met deze groep mensen een vertrouwensrelatie op te bouwen “zodat ze terug de moed vinden om hun problemen op te pakken’. “Het zou ondersteunend zijn dat er in onze ontmoetingsruimte regelmatig een jurist aanwezig is die kennis maakt met mensen en advies kan verlenen”. Sofie Giedts van buurtwerk ’t Lampeke onderstreept de meerwaarde van de langdurige, volgehouden samenwerking tussen het sociaal werk en juristen, vooral in complexe dossiers. “Waar de sociaal werker de dak- en thuisloze als vertrouwensfiguur emotioneel en administratief bijstaat en opvolgt, stelt de juriste vragen die hem of haar in staat stelt het rechtssysteem te activeren of aan de kaak te stellen”.
Volgens de juriste Ingrid Deforche van ’t Lampeke zijn het omwille van de complexe problematieken echter in de eerste plaats straathoekwerkers en niet juristen die de straat op moeten gaan en heel laagdrempelig contacten leggen met de dak- en thuislozen. Ze gelooft ook niet dat er slechts één vertrouwenspersoon de individuele begeleiding op zich moet nemen. “Deze kan immers niet permanent beschikbaar zijn indien nodig”. Allen waarschuwen tevens dat dergelijke hulpverlening gezien de complexe problematiek in vele gevallen erg arbeidsintensief is.
Dit alles wordt bevestigd in de enquête onder welzijnswerkers die de onderzoekers uitvoerden in het kader van de reeds vermelde telling van Leuvens dak- en thuislozen in 2020. De praktijkwerkers stelden hierin onder meer dat de Leuvense organisaties nog meer moeten inzetten om deze doelgroep actief en outreachend op te sporen, deze goed op te volgen en niet snel los te laten. Hierbij dient tevens meer ingezet te worden op het actief realiseren van de rechten van kwetsbare personen. Er dient ook te worden nagegaan of iemand een inkomen heeft, of het bedrag juist afgestemd is op zijn situatie als dak- of thuisloze, of hij recht heeft op een installatiepremie, huursubsidie en huurprime, of hij al ingeschreven is bij sociale huisvesting… De praktijkwerkers wezen hierbij ook op het belang van het toekennen van het referentieadres als opstap naar andere sociale rechten. Van de inzet van straatjuristen is in dit document geen sprake.
De rol van de lokale overheid
Een jaar nadat de resultaten van de eerste dak- en thuislozentelling bekend werden gemaakt lanceerde Leuven in 2021 samen met enkele tientallen Leuvense organisaties een actieplan met 90 punten om het probleem aan te pakken. De vierde strategische doelstelling van dit plan stipuleerde dat men wou gaan “inzetten op proactieve rechtenverkenning en op een maximale toekenning van rechten”. Het gaat meer bepaald om de ‘verdere ontwikkeling van het geïntegreerd breed onthaal’, ‘inzet op proactieve rechtentoekenning’ en ‘werken aan een eenduidige en eenvoudige toekenning van bestaand instrumentarium voor dak- en thuislozen zoals een referentie-adres, installatiepremie, huurpremie, huursubsidie, inschrijving op wachtlijst sociale woning, eventuele versnelde toewijzing…
Wat is er al gerealiseerd van de doelstelling uit dit actieplan? Er werd effectief werk gemaakt van een Geïntegreerd Breed Onthaal Leuven. Het betreft een samenwerkingsverband tussen het CAW, het OCMW Leuven en de Diensten Maatschappelijk Werk van de Mutualiteiten onder regie van de stad Leuven met een toegankelijke sociale hulp- en dienstverlening en tegengaan van onderbescherming als doelstellingen. In het jaarverslag 2023 lezen we dat de stad Leuven plannen heeft om een outreachende werking uit te bouwen die over het ganse grondgebied zal instaan voor het detecteren van zorgnoden in de brede zin van het woord. In 2022 ging de eerste van start in Wijgmaal en een jaar later in Leuven Centrum. In 2024 zullen er drie extra ingezet worden waardoor dit project gebiedsdekkend wordt. Wat de automatische rechtentoekenning betreft gebeurt dit al voor de geboortepremie en de toelage voor de opvoeding van een kind met beperking. Om een dreigende uithuiszetting te voorkomen maakte Leuven ook afspraken met vrederechters voor overleg om dit maximaal te voorkomen.
Volgens Prof. Koen Hermans van de KU Leuven is een van de heikele punten waarmee dak- en thuislozen geconfronteerd worden dat ze vaak ambtelijk geschrapt worden en hierdoor niet meer voorkomen in het bevolkingsregister. “Alles staat of valt met het al dan niet hebben van zo’n adres. Dat is bijvoorbeeld een voorwaarde om recht te kunnen hebben op een uitkering. In de praktijk zien we dat de toegang tot zo’n adres voor kansarmen niet evident is. Het OCMW kan de betrokkenen een referentie-adres aanbieden, maar dat wordt in de praktijk niet altijd toegekend. Het OCMW is hiertoe door de band wel bereid, maar is afhankelijk van de dienst burgerlijke zaken van de stad die daarover vaak minder enthousiast is”. Yolande Denis (CAW) betreurt dat het OCMW van Leuven heel moeilijk een referentie-adres toekent. Ook zij wijst erop dat dit voor dak- en thuislozen heel belangrijk is om een aantal rechten te kunnen bekomen. Volgens schepen Bieke Verlinden (Vooruit) moet het OCMW terzake de wet respecteren en mag een referentie-adres in geen geval een dekmantel zijn voor iemand die wel degelijk ergens woont en op die manier de terugbetaling van schulden wil ontlopen..
Wat zeggen de programma’s die de Leuvense partijen hebben gelanceerd voor de komende gemeenteraadsverkiezingen? Groen wil investeren in proactieve dienstverlening en actieve opsporing van armoede, in de uitbouw van netwerken om mensen sneller de weg te laten vinden naar OCMW en in automatische rechtentoekenning “Daar spelen ook outreachers en cultuursensitieve medewerkers een belangrijke rol. Sociale werkers moeten meer naar de mensen toe gaan. Via een buurtkar en andere outreachende methodieken werken aan onderbescherming bij mensen die niet over de vloer komen bij sociale initiatieven’, aldus Groen. Ook Vooruit wil actief armoede opsporen, mensen toeleiden naar ondersteuning via laagdrempelige lokale ontmoetingsplaatsen (sociale kruidenier, buurtcentra) en werken met brugfiguren, buurtwerkers, wijkwerkers en outreachers. “We versterken het outreachend werken in wijken en buurten met bijzondere aandacht voor zeer kwetsbare situatie”, aldus Vooruit. “Bij aanmelding bij het OCMW of de zorgdiensten wordt automatisch gescreend op de rechten die iemand toekomen. Deze dienstverlening moet uitgebreid worden naar mensen die niet bij het OCMW bekend zijn. Signalen van zorgbehoefte die ons bereiken moeten systematisch opgenomen worden”, aldus CD&V.
Steven Gibens,
Steven Gibens, opleidingshoofd sociaal werk aan hogeschool Odisee, is een pionier op vlak van outreachende juridische hulp. Na 23 jaar aan de balie besloot hij op een andere manier te werk te gaan. Sinds enkele jaren kan men hem en zijn collega’s van Helder Recht in het Antwerpse regelmatig zien bij sociale welzijnsorganisaties zoals de Sociale Kruidenier om juridisch advies te geven. “De uitdaging is om het recht zo dicht mogelijk bij de mensen te brengen. Dat doe je door tussen de mensen te gaan zitten op plaatsen waar zij komen. De kracht van outreachende rechtshulp zag ik in Denemarken waar juristen met bakfietsen naar dakloze en drugverslaafde mensen gingen om hen op hun rechten te wijzen”. Een juridische hulpverlener tussen de mensen creëert immers nabijheid en vertrouwen.
Gibens is ook mede-oprichter van Helder Recht, een website die in begrijpbare taal antwoorden biedt op juridische vragen en sociaal werkers juridisch ondersteunt. Hij beklemtoont echter eveneens de noodzaak van samenwerking tussen advocaten en sociaal werkers. “Een tijd terug toonde een vrouw me de foto’s van haar woonst. Die leefomstandigheden waren mensonwaardig. Ik kan haar adviseren hoe ze haar huur kan opzeggen en op welke toelagen ze recht heeft. Maar als je vanuit diepe armoede-oplossingen moet zoeken op een dichtgeslibde woonmarkt brengt zo’n beknopt advies weinig zoden aan de dijk. Op die momenten moet je beroep kunnen doen op mensen met andere expertises. Daarom is het belangrijk dat ik dit werk kan doen binnen sociale organisaties die breder werken rond de problemen van deze mensen”, aldus Gibens. Hij pleit ervoor – en zo is het ook opgenomen in het decreet op de juridische eerstelijnsbijstand – dat de advocaat naast het recht, ook notie heeft van belangrijke principes uit het sociaal werk, zowel theoretisch als naar attitude en vaardigheden.
Koen Hermans
Armoedespecialist Koen Hermans (KU Leuven) vindt laagdrempelige en correcte juridische ondersteuning van levensbelang. “In welzijnscentra is er weliswaar vaak ondersteuning van welzijnswerkers, hier en daar heeft een advocaat een wekelijkse zitdag en er zijn ook instanties zoals de Huurdersbond. Er is echter ook nood aan een meer harde juridische ondersteuning”. Ook het pro deo-aanbod voldoet volgens hem vaak niet. “Dan hebben we het over gerechtszaken, maar er is in vele andere situaties ook juridische hulp buiten de rechtbank nodig zoals een dreigende uithuiszetting, beslissingen van het OCMW over een collectieve schuldenregeling, de voogdij over iemand die niet volledig handelingsbekwaam is, problemen met de energieleverancier of simpelweg een brief die men ontvangt van het OCMW in een moeilijk begrijpbare ambtelijke taal”. Het laagdrempelig juridisch aanbod moet volgens Hermans gratis zijn en anoniem kunnen verlopen. Belangrijk is ook dat de juristen onafhankelijk functioneren. Ze zullen immers soms moeten ingaan tegen beslissingen van de stadsdiensten. Vraag is of OCMW-juristen bijvoorbeeld voldoende onafhankelijk zijn om het indien nodig op te nemen tegen de eigen instantie als de betrokkene bijvoorbeeld de weigering van een leefloon wil aanvechten. Onafhankelijke juristen zullen ook voluit aan collectieve belangenbehartiging kunnen doen. “Deze staatjuristen dienen tevens outreachend te werken en op straat of andere plaatsen kansarmen te gaan opzoeken. Vaak vinden zij zelf immers de weg niet naar hulpverlenende instanties”, aldus Hermans.
Amsterdam
Wat kunnen we leren van de Straatalliantie in Amsterdam, de opvolger van het Bureau Straatjurist? Het is een onafhankelijke stichting waarbinnen Bureau Straatjurist samenwerkt met de Daklozenvakbond en de belangenvereniging druggebruikers MDHG, die gefinancierd wordt door de stad Amsterdam en momenteel beschikt over 12 medewerkers waaronder drie straatjuristen en drie cliëntondersteuners. Het zijn geen advocaten, maar wel mensen met een gedegen juridische opleiding. “Anders dan andere juridische hulpverleners hebben wij een heel specifieke juridische kennis”, aldus Willemijn de Nooijer, voormalig straatjuriste en momenteel directeur van de Straatalliantie. Men biedt er met name juridische hulp op vlak van sociale zekerheid, beslissingen van sociale voorzieningen, arbeidsconflicten, lichte vergrijpen, discriminatie, gezondheidsrecht, huurbescherming, woonrecht en beslaglegging.
De nieuwe locatie aan de Arie Biemondstraat 103 in Amsterdam maakt dat mensen die dakloos zijn laagdrempelig kunnen binnenkomen en direct ondersteuning kunnen krijgen tot eventueel op de rechtbank toe. Zonder wachtlijst. De vorige locatie op de Nieuwe Herengracht was niet geschikt voor inloop. Dakloze mensen kunnen er met name van 10 tot 13 uur binnenlopen voor zowel juridische als meer praktische vragen. Als het nodig is gaan de medewerkers mee naar derde partijen die nodig zijn om juridische en praktische problemen op te lossen. De medewerkers gaan ook actief naar diverse locaties om zoveel mogelijk mensen te treffen die baat hebben van ondersteuning. Indien nodig verwijst de organisatie door naar andere instanties zoals gespecialiseerde advocaten.
Er is steeds meer nood aan straatjuristen omdat steeds meer sociale advocaten, die actief zijn om rechtsbijstand te geven aan de meest kwetsbare mensen zoals dak- en thuislozen, er de brui aan geven. Uit cijfers van het Kennisinstituut van de Raad voor de Rechtspraak blijkt dat het aantal sociaal advocaten dat actief is om rechtsbijstand te verlenen aan de meest kwetsbare mensen zoals dak- en thuislozen de afgelopen vijf jaren met bijna 900 afgenomen is. In 2024 zijn er al meer dan 307 volledige uitschrijvingen tegenover slechts 200 nieuwe inschrijvingen. Meer dan de helft van de opzeggingen betreft jonge advocaten. De komende jaren gaan er naar verwachting nog eens bijna 2.500 sociaal advocaten met pensioen. Bij de straatjuristenwerking van Straatalliantie in Amsterdam merken ze het effect hiervan. Er komen immers steeds dakloze mensen bij terwijl de juridische hulp kariger wordt. In de praktijk melden zich steeds meer gezinnen met ouders en kinderen aan
Ook de woningnood neemt alsmaar toe en treft in toenemende mate ook de middenklasse. Volgens officiële cijfers steeg het aantal in 2023 van 27.000 tot 31.000. Velen blijven echter onder de radar. Ze brengen de nacht door bij vrienden of familie de nacht. Als reden voor de toename wijst de Nooijer onder meer naar de overvolle opvanglocaties voor asielzoekers en statushouders. Er zijn ook minder plekken in gevangenissen en psychiatrische inrichtingen beschikbaar. De gemiddelde wachttijd voor een sociale woning in Amsterdam is om en bij de 20 jaar en het verkrijgen van een urgente toewijzing wordt steeds moeilijker. Het systeem van voorwaarden, eisen, regels en wetten om hulp te krijgen bij dakloosheid zijn eveneens een probleem. Dit alles is volgens de Nooijer symptomatisch voor de verharding van de maatschappij.
Straatalliantie doet ook aan collectieve belangenbehartiging en dit wordt nog geïntensifieerd sinds de indienstname van een nieuwe medewerker die zich hier specifiek mee bezighoudt. De Nooijer geeft hiervan volgend voorbeeld. “Veel mensen die dakloos zijn kregen een boete voor het slapen op straat. Met een minimaal of geen inkomen zijn deze boetes onevenredig hoog. Na inspraak bij de gemeentevergadering is in overleg met de burgemeester, politie en handhaving de afspraak gemaakt dat deze boetes niet meer worden uitgedeeld. Zo proberen wij ook invloed te krijgen op nieuwe beleidsplannen. We toetsen het beleid aan de dingen die wij ervaren en horen vanuit de praktijk”.
Bureau Straatjurist is een initiatief van de Protestantse Diaconie. Deze heeft volgens afscheidnemend directeur Hanneke van Bezooijen al sinds de 16e eeuw in Amsterdam een belangrijke opvangtaak voor weduwen, wezen en armen. Sinds de zorg voor die doelgroepen bij de overheid is komen te liggen is de missie van de diaconie, die nog steeds 20 kerken in Amsterdam omvat, veranderd. “We richten ons nu op mensen die niet in het systeem passen of geen rechten hebben. Daartoe behoren mensen die niet volwaardig mee kunnen doen in onze samenleving, onder wie dak- en thuislozen. Deze kloppen weinig aan bij de kerkelijke gemeentes, maar eerder bij inloopplekken of één van onze medewerkers. Die verwijzen we soms door naar de Straatjuristen omdat zij beter geïnformeerd zijn en mensen kunnen helpen om aanspraak te maken op hun rechten”.
Nawoord
Bij het afsluiten van deze tekst kregen we nog een bemoedigend bericht van de bekende psychiater Dirk De Wachter. “Beste Luc, bedankt voor deze uitgebreide en doordachte tekst. Vele zaken zijn herkenbaar voor ons doelpubliek van mensen met ernstige psychische kwetsbaarheid. Ik kan de tekst ten volle onderschrijven, vanuit die verantwoordelijkheid. Dirk”.
LUC VANHEERENTALS
Auteur van boeken zoals ‘Betaalbaar wonen in Leuven???!!!’ (2022) en “Leuven zoals het is. Doorlichting aan de vooravond verkiezingen 2024” (2024).
Reacties op dit artikel kan U sturen naar luc.vanheerentals@telenet.be
Ps. Met dank aan volgende personen die we in het kader van dit onderzoek contacteerden
-Ingrid Deforche, buurtwerk ‘t Lampeke
-Sofie Giedts, buurtwerk ‘t Lampeke
-Yolande Denis, CAW Oost-Brabant
-Anja Vanderelst, WGC Ridderbuurt
-Hilde Beckers, Valkerij Werkgroep
-Freya Boelaert, RuimteVaart
-Hilde Schiettecatte, Brughuis
-Jeroen De Wilde; Woonanker
-Prof. Koen Hermans (KU Leuven)
-Advocate Hilde Melotte, ex-voorzitter Commissie Juridische Bijstand
-Bieke Verlinden, Leuvens schepen van zorg
-Dr. Steve Gibens (Odyssee)
-Bart Massart, Collectief tegen Armoede
-Gosse, Bereklauw
-journalist Dick Boekema, die de info over Straatalliantie aanleverde
-Hanneke von Bezooijen van Bureau Straatjurist en de Protestantse Diaconie
-Willemijn de Nooijer van Straatalliantie
-Dirk De Wachter, Universitair Psychiatrisch Centrum Kortenberg
DIT ARTIKEL IS HET RESULTAAT VAN EEN ONDERZOEKSPROJECT DAT TOT STAND KWAM MET DE FINANCIELE STEUN VAN HET PASCAL DECROOSFONDS
