Hoewel de beslissing van de Britse overheid om deze levering van wapens aan Israël te pauzeren eerder symbolisch is – het betreft maar een deel van de wapenleveringen en de Britse export vertegenwoordigt maar één procent van de Israëlische import – plaatst ze de impact van overheden weer in de schijnwerpers, in het bijzonder hun incoherentie en hun cynisme.
Op 20 juni 2024 herhaalden de VN-experten hun eis dat overheden en bedrijven onmiddellijk moeten stoppen met hun wapenleveringen aan Israël [1]. Dat kwam maar neer op de eis dat de bestaande regels en wetten gerespecteerd worden.
Op 2 april 2013 ondertekenden 155 staten het VN-Verdrag inzake de Wapenhandel. Vandaag zijn de grootste wapenhandelaars ter wereld ondertekenaars, met uitzondering van Rusland. Maar de VS hebben het niet geratificeerd (bekrachtiging van de ondertekening door het staatshoofd met een goedkeuring door het parlement).
Cartoon: rosalux.eu
Nochtans verplichten Artikelen 6 en 7 van dit Verdrag een verbod op de wapenverkoop aan landen die ze zouden kunnen gebruiken om een genocide te plegen, misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdaden te begaan, of die ervan gebruik zouden kunnen maken voor ernstige schendingen van de mensenrechten of het internationaal humanitair recht [2].
Elke verkoop aan Israël – dat, net als de VS, het verdrag ondertekend maar niet bekrachtigd heeft – is dus verboden, een verbod dat geschonden wordt door zij die de regels geschreven hebben.
Jammer genoeg werden doorheen het afgelopen decennium de Artikelen 6 en 7 van dit Verdrag herhaaldelijk en straffeloos geschonden[3].
Macht primeert en verdrukt de wet. En de dubbele logica van winst en militarisering hypothekeert elke oplossing.
De geopolitiek van de wapenhandel
Het mondiaal bewapeningsniveau kan op drie manieren gemeten worden: militaire uitgaven, import-export en aandeel van het militair budget in de nationale economieën. De laatste tien jaren, en in het bijzonder met de oorlogen in Oekraïne en Gaza, zijn de mondiale militaire uitgaven enkel gestegen.
‘Knotted Gun’ Sculptuur van Carl Frederik Reuterswärd, voor het VN-Hoofdkwartier in New York. UN Photo
De VS vertegenwoordigen 37% en China 12%, met z’n tweeën dus bijna de helft van het totaal. Tien staten vertegenwoordigen driekwart van de totale werelduitgaven. Rusland, Indië en Saoedi-Arabië vervolmaken de top-5, terwijl Groot-Brittannië, in Europa, het land met de grootste uitgaven is.
Vergeleken met het jaar ervoor, stegen in 2023 de militaire uitgaven van Israël en Oekraïne, beiden verwikkeld in verwoestende oorlogen, met respectievelijk 24% en 51%.
Maar de meest spectaculaire stijging komt van de Democratische Republiek Congo die geconfronteerd wordt met een gewapend conflict in het Oosten en stijgende spanningen met buurland Rwanda zijn militaire uitgaven meer dan verdubbeld heeft.*
België komt 34e in de wereldranglijst en haar militaire uitgaven vertegenwoordigen 0,3% van het wereldtotaal [4].
De olifant in de kamer. Jaarlijkse militaire uitgaven $1,728 miljard, jaarlijkse kost VN-peacekeeping $8 miljard (cijfers 2013). Cartoon: Control Arms/CC BY-SA 2:0
De wapenverkoop is nog meer geconcentreerd dan de militaire uitgaven: voor de periode 2019-2023 verzekerden de VS 42% van de mondiale wapenexport [5]. Ver daarachter komen Frankrijk en Rusland op respectievelijk de tweede en derde plaats, met elk ongeveer 11% van de wereldmarkt.
Samen met China en Duitsland zijn deze landen de voornaamste wapenexporteurs en vertegenwoordigen ze meer dan driekwart van alle wapenexport. Aan de andere kant van de keten, bij de invoerders, neemt Indië de eerst plaats in met ongeveer 10% van alle wereldimport van wapens.
De spanningen met buurlanden Pakistan en China, zowel als een aantal strategische keuzes, verklaren grotendeels deze plaats op de ranglijst. Saoedi-Arabië, Qatar, Oekraïne en Pakistan vervolledigen de lijst van de vijf grootste importeurs. Ze vertegenwoordigen samen 35% van de import.
Verschillende staten, waarvan sommigen deelnemen aan gewapende conflicten, hangen voor een enorm deel af van een of twee bronnen voor hun wapenleveringen. Israël, bijvoorbeeld, de 15de grootste wereldimporteur van wapens, steunt bijna exclusief op de VS (69%) en Duitsland (30%) voor haar wapenimport.
De situatie is gelijkaardig in Saoedi-Arabië, waar 75% van zijn wapenimport van de VS komt. 77% van de wapens die Rusland importeert komen van China.
Een andere manier om het gewicht van de wapenhandel in de economie te meten is om het deel van de militaire uitgaven tegenover het Bruto Binnenlands Product (BBP) te meten.
Vanuit dat perspectief zijn de VS niet de koploper – met militaire uitgaven die 3,4% van het BBP vertegenwoordigen staat het land op de 9e plaats – maar Oekraïne, waar meer dan een derde van het BBP aan wapens besteed wordt.
De militaire uitgaven van Algerije, Saoedi-Arabië, Rusland, Oman en Israël bereiken allemaal meer dan 5% van hun BBP.
Militarisering en ‘securisering’
De dag na de Russische inval in Oekraïne en, daarna de aanval van Hamas op 7 oktober 2023, gaven de beursaandelen van de grote VS-wapenproducenten een plotse stijging.
Oorlogen baten voor sommigen. De wapenindustrie voedt gewapende conflicten die op hun beurt belangrijke winsten genereren voor de sector, die nauw verbonden is met de belangen en strategieën van de betrokken staten.
Het is des te moeilijker om deze vicieuze cirkel te doorbreken omdat de VS aandringen op militarisering via de NAVO. Deze internationale alliantie telt 33 lidstaten, voornamelijk Europese.
Foto: fotdmike/CC BY-SA 2:0
De NAVO heeft zich tot doelstelling gesteld dat elke staat minstens 2% van haar BBP aan militaire uitgaven moet spenderen (wat reeds het geval is in Groot-Brittannië, Frankrijk, Polen, Griekenland en Finland).
Daarentegen geven landen zoals België “maar” 1,2% van hun BBP aan militaire uitgaven (1,5% in Duitsland, Spanje en Nederland). Zij moeten dus veel meer geld aan deze post spenderen, ten nadele van sociale diensten als onderwijs en gezondheid, sectoren die strategisch belangrijker zijn.
Vanuit een meer ‘organisch’ oogpunt wordt deze militarisering gekatalyseerd door een discours en een logica die zichzelf voedt. De Engels/franse term securitization werd geïntroduceerd om dit proces te beschrijven.
Het is de methode die elke “politiek probleem identificeert en behandelt als een beveiligingsprobleem” en zo een specifieke sociaal geconstrueerde inhoud geeft aan elke dreiging en (on)veiligheid [6]. Dit fenomeen is in het bijzonder zichtbaar in de Europese migratiepolitiek, met name in de militarisering van de eigen grenzen.
Foto: reviewofreligions.org
Het bekende citaat van de Pruisische militaire denker en generaal Carl von Clausewitz (1780-1831) dat “oorlog slechts de voortzetting is van politiek met andere middelen” moet vandaag gecorrigeerd en verruimd worden.
Oorlog verandert de zingeving van politiek door politiek te beperken tot een strategisch spel. En de “andere middelen” van Clausewitz, waaronder de bewapening, maken deel uit van deze herdefiniëring van conflicten in louter beveiligingstermen.
Zo wordt elke politieke oplossing gehypothekeerd en het perspectief van een goede en waardige vrede onmogelijk gemaakt.
Géopolitique du commerce des armes van het Centre Tricontinental werd vertaald door Yannick Michaux.
Notes
[1] States and companies must end arms transfers to Israel immediately or risk responsibility for human rights violations: UN experts, 20 juin 2024.
[3] Amnesty International, Le terrible bilan humain du total mépris des règles du Traité sur le commerce des armes de la part des États »,. Lees ook The companies arming Israel and their financiers.
*Noot van de vertaling: Dit is niet zomaar ‘een gewapend conflict’ en ‘stijgende spanningen met Rwanda’. Rwanda voert al jaren een agressieve oorlog tegen Congo voert met volle goedkeuring van het Westen, terwijl Europa recent nog een grondstoffenverdrag sloot met Rwanda om uit Congo gestolen grondstoffen te verkrijgen en Groot-Brittannië migranten naar Rwanda gaat sturen om daar vermoedelijk als slavenarbeiders voor het regime te gaan werken.
[4] Sipri fact sheet. Trends in world military expenditure,, april 2024. Tenzij anders vermeld komen alle cijfers uit deze studie.
[5] Idem voetnoot 4
[6] ENAAT, Rosa Luxembourg Stiftung, A militarised Union – Understanding and confronting the militarisation of the EU.
