Politicoloog en publiek figuur Jonathan Holslag deelde de column die hij onlangs voor De Tijd schreef (en die dus zonder rechten is) op zijn profiel op sociale media.Ik laat het u lezen en geef dan kritische bedenkingen op deze nevralgieke analyse.
“Stoerdoenerij over China verdoezelt vaak ons eigen onvermogen” column in De Tijd
Ik vermoed dat weinigen mij zullen verdenken van veel sympathie voor het Chinese beleid. De laatste maanden bekruipt me echter het gevoel dat kritiek op China’s onvermogen om de economie te hervormen in bepaalde Europese middens steeds vaker gebruikt wordt om ons eigen onvermogen om te hervormen te verdoezelen. Het heeft geen enkele zin een muur van tarieven en andere maatregelen tegen China op te trekken, als wij, Europeanen, achter die muur blijven slapen.
Het gaat snel, de laatste jaren. Bedrijfsleiders en ambtenaren die tot voor kort nog als happige pandaknuffelaars hun lof zongen op het Chinese groeimirakel, wijzen nu vermanend naar de Chinese concurrentievervalsing. Politici die tot voor even nog over elkaar heen buitelden om op de rode loper met de Chinese president gefotografeerd te worden, proberen nu als ware protectionistische patsers de bezorgde Europese burger voor zich te winnen. Die situatie is problematisch.
Om te beginnen is veel van die krachtpatserij vooral nog misleidend uiterlijk vertoon. Dezelfde politicus die de ene dag kritische opmerkingen over China maakt, hengelt de andere dag gretig naar Chinese investeringen, naar Chinese containers om de havens te overspoelen of naar Temupakjes om luchthavens werk te bezorgen. De doorsnee politicus doet aan de ene kant alsof hij een nuchtere strateeg is die het langetermijnbelang voor ogen heeft, maar blijft toch vooral een pleaser die zijn burger-consumenten op korte termijn ter wille wil zijn. Het resultaat van die onsamenhangendheid is een gigantisch handelstekort dan blijft groeien.
Verder hebben we ons dat onevenwicht grotendeels zelf over ons afgeroepen. Ja, China heeft op enorme schaal zijn industrie en uitvoer gesteund. En, ja, de concurrentie met China is oneerlijk en gevaarlijk voor de Europese welvaar. Maar zowat de hele Europese toplaag is er mee verantwoordelijk voor. Twintig jaar lang hebben we tegen beter weten in onze kennis te grabbelen gegooid, onze bedrijven in de wurggreep van de Communistische Partij gemanoeuvreerd en ons gewillig afhankelijk gemaakt. Door de Chinese hang naar industrie en de Europese obsessie met consumptie, zijn wij quasi Siamese tweelingen geworden. Onafscheidelijk in ons onevenwicht.
Het grootste gevaar dat ik nu voor mij zie verschijnen is dat die onsamenhangende protectionistische patserigheid van ons niet meer dan een voortzetting is van dezelfde zelfgenoegzaamheid die de voorbije decennia van opendeurpolitiek karakteriseerden. Net zoals toen een ongeoorloofd vertrouwen voortkwam uit ons geloof in onze technologische dominantie en de vermeende onweerstaanbaarheid van de vrije markt, lijkt nu een soort van ongeoorloofd vertrouwen te ontstaan uit de gedachte dat een muur van tarieven ons zal toelaten onze concurrentiekracht te herstellen.
In het beste geval kunnen tariefmuren ons enige ademruimte. De grote vraag blijft evenwel wat wij achter die tariefmuren gaan doen. In dat opzicht hebben we niet de minste redenen om optimistisch te zijn over ons vermogen om de Europese concurrentiekracht te herstellen. Neem één van de grote obstakels: de energieprijs. De vooruitgang in het uitbouwen van een sterke Europese energiemarkt en het drukken van prijzen door met slimme netwerken de verschillende energiebronnen te verbinden gaat tergend langzaam.
Nog een ander struikelblok: de arbeidsmarkt. De kloof tussen de vaardigheden en houdingen die de economie nodig heeft en wat ons onderwijs aflevert, blijft fenomenaal. We moeten onder ogen zien dat China gewoon veel meer gekwalificeerde vakmannen heeft en dat wij Europa die achterstand hoegenaamd niet aan het wegwerken is. In tegenstelling tot de Verenigde Staten hebben we ook niet het uitgekiende migratiebeleid dat die tekorten helpt wegwerken. Blijft er ook de burger- en arbeidsethiek: Europa is vastgeroest in verworvenheden, terwijl onze twee grote concurrenten, China en de VS er een bij momenten Darwinistische arbeidsmarkt op na houden.
Tot slot is er de schaal. China en Amerika zijn twee gigantische markten, terwijl de grootste troef van de Europese Unie, de eenheidsmarkt, onder druk staat. De interne markt maakt beetje bij beetje plaats voor intern mercantilisme. Lidstaten proberen elkaar onderling vliegen af te vangen met subsidies, belastingvoordelen, enzovoort. Vergelijk dat met Peking en Washington, die steeds meer een globale strategie voor hele productieketens aan het ontwikkelen zijn, waarbij provincies en deelstaten met elkaar concurreren, maar wel in functie van het grotere geheel: de slagkracht van het land. Het meest nefaste scenario is, zoals ook het recente rapport van Mario Draghi signaleert, er een waarbij achter de tariefmuren de interne markt fragmenteert.
Hoe onhebbelijk het Chinese economische nationalisme ook is, China houdt ons ook een spiegel voor. China heeft zijn industrie enkel opgebouwd door enorme offers te brengen en door hard werk van honderden miljoenen werknemers. De tragedie van het huidige Europese beleid is dat we dapper doen over de industrie, maar dat we niet langer de ijver, de visie en de nuchterheid hebben om de voorwaarden voor een duurzame herindustrialisatie te bewerkstelligen. En zolang we daar niet mee in het reine komen, zijn dit industriepopulisme en de stoerdoenerij over China niet meer dan dat: een tactiek om ons eigen onvermogen in Europa te verdoezelen en waarvoor de komende generatie en kolossale prijs zal betalen.
___________________________ _________________________________
___
Kritische bedenkingen
Deze column heb ik graag maar ook wat geërgerd en ongelovig gelezen. De onderliggende historische stroom bij de geschetste problematieken is misschien eenvoudig samen te vatten, dat is niet veel nieuws voor wie de geschiedenis van de wereld kent:
__
Wij, Europa, zijn een oude cultuur, een rijpe beschaving, “de Oude Wereld”.
De fut op de werkvloer is er misschien wat uit, de zin om vlot en soepel economisch te vernieuwen. (Waarbij we niet vergeten dat vernieuwingen vaak in een eerste tijd diepe ellende meebracht, zoals de Enclosures in Engeland! [Waarbij de weiden van de armere boeren omheind werden, commons werden afgeschaft, om hogere agrarische productie te bereiken].
Wij Europa zijn ook de geslagen hond, zoveel oorlogen heeft Europa de laatste vijf eeuwen op eigen terrein te verduren gekregen. In Warschau hing tot voor kort merkbaar een duistere wolk boven de stad, na zo onmetelijk veel ellende onder de nazi’s. Duitsland zelf was 80 jaar geleden een complete puinhoop, letterlijk.
Misschien ook daarom dat we (wat ambitie betreft) milder zijn voor elkaar, en graag aan cultuur en consumptie doen. Misschien zijn wij wel wijzer dan wie toch de zonde begaat waarvoor de volkswijsheid waarschuwt: “Ga niet leven om te werken. Werk om te leven”.
Adviseurs die Abstracte analyses maken en adviezen formuleren voor meer economische arbeid en productie mogen blij zijn dat er tienduizenden zorgzame mannen en vrouwen de honderdduizenden mensen opvangen die uitvallen uit de arbeidsmarkt. Dat ziekenfondsen en de geneeskundige wereld de overwerkten opvangen; nu al bedragen de gezondheidskosten een groot deel van de staatsuitgaven en de geestelijke gezondheidsproblemen vormen een ruime meerderheid van wat de ziekenfondsen uitgeven. Dat lijkt mij verband te houden met de geschiedenis die altijd maar sneller gaat, al vele eeuwen zo; met tot wat het maatschappelijke ritme is verworden: de ratrace. Met het vergeten van fundamentele wijsheid die vorige generaties hebben gecodificeerd in spreuken zoals Festina lente.
__
Wat Amerika betreft, dat noemen wij niet voor niets De Nieuwe Wereld. Die profiteren nog van “beginnersdynamiek” sinds 1776 en van het reuze Overwinnaarsdivident van ’41-45.
De Verenigde Staten plukken nog altijd de vruchten van de toegewijde vechtlust en het organisatievermogen, de hoge wapenproductie die hen de oorlog lieten winnen.
__
China is een oude beschaving, maar zij bleef later eeuwenlang achterop hinken, toen Europa de opeenvolgende bekende golven van frisse dynamiek kende: de Renaissance, de Verlichting, de Industriële revolutie 1 en 2 en 3, en de verrijkende en energetiserende periode van de exploitatie van de kolonies.
Sinds nauwelijks een (halve) generatie heeft China met vallen en opstaan, met aanvankelijk veel oorlog, dodelijke hongersnood en eleminatiegolven van de elite, een nieuwe energie en nieuwe flow gevonden, dat is waar. Laten wij ons echter niet blindstaren op het nominale succes: die periode van economische groei is met grote kosten gekomen; waaronder ontevreden burgers (ik leerde een echtpaar ingenieurs kennen uit Nanking die na studie in Leuven niet terugkeerde, tegen de wens van de staat in); met torenhoge zelfdodingscijfers in de grote steden; en met een totalitair systeem met een dictator aan het hoofd. Seneca zei al: “Iniqua numquam regno perpetua manent (Medea): strenge heren regeren niet lang”.
__
Met dit grote plaatje voor ogen, wie zijn wij, analisten, dan om – als een soort verbale “krachtpatser” en intellectuele “pleaser”, het zijn de eigen woorden van Holslag, onze mede-Europeanen en tijdgenoten de levieten te lezen en met alle mogelijke zonden en schuld te beladen?
__
Zijn welbekende, bijna religieuze ijver en bekommernis om het Europese lot leidt hem tot vreemde uitspraken en tot een toon van religieuze toorn.
Herinner u wat hij in Hasselt zei bij het begin juni tijdens de herdenking van de raid van verzetsmensen op de gevangenis op 10 juni 1944 over de Rota Fortuna. Het rad van de fortuin: de geschiedenis gaat in grote mate haar gang, daar heeft de mens maar zeer beperkt vat op.
__
Of is de man echt van mening dat zijn persoonlijke leefpatroon model kan staan voor iedereen? Ik ken niemand die zo hectisch in de weer is. Van de Universitaire Aula naar de tv-studio’s in binnen en buitenland, over het schrijfbureau voor de wekelijkse columns en opiniestukken, naar het gezin en het ouderschap, de stedelijke politiek, en dan nog een stukje ultralopen met een professional. Tussendoor werkt de schrijver elk jaar een boek af en dan zijn er nog de trainingen voor het reserveleger.
Is dat zijn ideale wereld? Zijn norm voor de mens van de 21ste eeuw?
