Zeventigers als wij krijgen voortdurend met verlies en afscheid van vertrouwden te maken. Het zou de gang van het menselijke bestaan zijn. We leren er mee verder leven.
De opeenvolgende begrafenissen die ons deel zijn hebben een overtal aan associaties gewekt, indirect en direct aan dit convent verbonden.
In deze te haastig geschreven en weinig geordende bijdrage, geef ik een paar bedenkingen hun vrije loop.

Mens
In de na- [of pre-] oorlogstijdspanne waarin onze jaren van jong naar al te snel veel ouder tikten, noteerden we doorheen onze tijd bij dit definitieve afscheid een toenemende veelkleurigheid. Ook de traditioneel christelijke begrafenis die mijn opvoeding me in mijn jeugd als vanzelfsprekend oplegde, kreeg ik gaandeweg ingeruild voor een minder strakke religieuze regie. Priesters die woorddiensten in hun kerk toelieten, boden de vrienden en familie ruimte om hun waardering voor hun overleden metgezel uit te spreken. In teksten waarin het tedere zoeken centraal stond en minder de bijbelreferentie.

Die – helaas misschien eenmalige – aandacht voor leven, inzicht, werk, betekenis van het overleden mensenkind, zinde mijn zestienjarige zelf bijzonder. De ontwikkeling van het bovenmenselijke naar het humane perspectief, liep parallel met wat ikzelf doormaakte. Het door het doopsel ‘van God’ terug ‘naar God’ bij het levenseinde vond ik een depersonaliserende vorm van recuperatie.

Ritueel
Om vroegkinderlijk bij agnostiek uit te komen en er voor mijn verdere bestaan betrekkelijke rust te vinden, moest ik doorheen een complex proces. Wie bij volle bewustzijn afstand neemt van gevestigde opvoedingswaarden, waaronder geloof, maakt scherven. Dit gevecht kon voor mij maar zin krijgen als het niet enkel om mezelf zou gaan. Voor egocentrisme wilde ik niet moederlijk in de wieg gelegd zijn. Het is aangenaam jezelf tot een groter, zelf-overstijgend geheel te bekennen. Zonder vooral mezelf niet te verliezen, vind ik er af en toe hemelruimte. Rituelen blijven me een aantrekkelijk memorandum bieden. In mijn onderkennen van de zingevende betekenis van een ritueel sta ik niet alleen.
Het creëren van afstand en sereniteit is transcultureel en in die zin verbindend. Dat de loges gesloten gemeenschappen vormen die intramuraal stijf staan van symboliek is geen toeval.

De christelijke leer blijft me – naast andere – inspireren, precies omwille van haar humane gerichtheid. Ook omwille van haar – soms amechtig – zoeken naar een hogere zin en betekenis. Door [de ontroering die bij me inslaat bij] Bach te noemen, hoef ik er geen tekening bij te maken. We zullen van inzicht en beleving verschillen als ik – eens van alle typisch menselijke barok ornament ontdaan – veel kerken, gebedshuizen en moskeeën [hun mozaïek] een wonderlijke schoonheid toeken, die tot existentiële contemplatie uitnodigt.

Richtfiguur
De maatschappelijke erkenning van dit moeilijk in woorden te vatten ‘bredere’ of ‘hogere’ laat zich deels aflezen van het toewijzen van een – zelfs aardig verloond – ambt aan de erediensten. Tegen deze geestelijke taak opgewassen en daartoe opgeleide functionarissen waarbij de burger terecht kan. Buiten tot hun geloofsgemeenschap – waartoe eenieder zich uit vrije keuze erkent – behoren ze tot geen enkele partij. Men kan verwachten dat ze erboven staan. Boven politiek en materialiteit. Op een andere manier dan hulpverleners of maatschappelijk werkers. Als door de gemeenschap fiscaal betaalde ambtenaren zonder overheidsvakbond blijven ze permanent beschikbaar en leveren ze gratis dienst voor een hoger belang dan individu, gezondheid en natie. Al dan niet religieus geïnspireerd. Van hardst in de leer tot en met vrijzinnig.

Werelds
In ons Westers verleden heeft de geconsacreerde en gepersonifieerde clerus zich meerdere eeuwen kunnen handhaven. Als stand [in brede zin]. De generatie waarvan ik graag nog even deel uitmaak en die straks ook weer uitgeleefd is, heeft in niet geringe mate bijgedragen tot de secularisering. In een schalkse boosheid van snaken overtuigden we onszelf dat we er goed aan deden de poten te korten van de stoelen waarop rang en macht zich meenden te kunnen blijven installeren.
Ons vooruitgangsoptimisme van onze jonge jaren zag eenzijdig een vredelievende en verstandige mensheid.
‘Verstand, jazeker, maar waartoe?’ drong pas later tot ons door. Tegen de vierkante rationaliteit van materiële welstand, autoritaire macht, hoogtechnologische wapensystemen en polarisatie kon onze soft power niet op. In die onmogelijk nog te ontkennen wereld van succes lijkt niets het huidige collectieve geluk in de weg te staan. Velen ervaren geen enkel gemis. Zolang de ijskast en de televisie het doen, kunnen ze het perfect zonder immaterieel hoger streven stellen.

Wetenschappers die zich ernstig n[o]emen en zich over de ethische dilemma’s anno 2024 buigen, tonen statistisch significant aan dat qua life satisfaction op een schaal van 1 tot 7, superrijken hun leven veel positiever inschatten dan loontrekkenden die een half miljoen per jaar verdienen [1]. Geen enkele illusie blijft ons in onze jaren van [ook wel afnemend] verstand bespaard. De impliciete boodschappen die we op deze manier haast dagelijks vermetel doorslikken lachen ons geometrisch uit met de leegte die wij nog af en toe durven aanpraten of de doorgeslagen slinger richting vermaterialisering,

Levende Onschuld
Dat de boom van de grootste Westerse kerk veel wind gevangen heeft, hebben haar takken voor het volle pond aan zichzelf te danken. Te veel van haar gemandateerde richtfiguren hebben hun ambt beschaamd. Letterlijk ongeloofwaardig gemaakt. De schade die ze aangericht hebben is wel en niet te overzien. Wie de pretentie heeft een goddelijke ethiek te prediken, kan daar als voorganger best een beetje naar leven. Ondertussen heeft de goegemeente toe te kijken op veel schuldige vergiffenis voor mannelijke zonden die geen vergiffenis verdienen. Met een opvallende buffering tussen wet en kerk. In zoverre dat de kerk boven of buiten de wet kan staan. Net datgene wat velen in de Islamitische leer zo bedreigend vinden voor de democratie.

Daarbij twee marginale regels slechts over het celibaat. Er bestaat decennialange wetenschappelijke evidentie dat gehuwde voorgangers even kwalitatieve en toegewijde zielenherders [kunnen] zijn als hun celibataire evenknieën.
Onder hen zijn ongetwijfeld eveneens stielbedervers te vinden.

Straatgevecht
Hoe terecht ook de schandpaal voor de daders, mag men de vraag durven blijven stellen of sommigen met de katholieke kerk niet een gemakkelijk slachtoffer gevonden hebben. In de tegenwoordige tijd hangen een sensatiezucht en een gretig cynisme in de lucht die me storen. Het zal persoonlijk zijn. Intellectueel is het opgeklopte vijandmodel me vreemd. Vlaams Belang incorporeert niet per definitie alle kwaad. Noem me zowel chronisch genuanceerd als niet belast door twijfelzucht. Hoogst ongemakkelijk. Leven en leer van Christus blijven me dierbaar als bijzonder menslievend en inspirerend.

Met toenemende regelmaat keren hier te lande de verenigde tegenstanders zich tegen het kreupele en krimpende instituut kerk. Ze verzamelen zich als heiligen buiten of boven die kerk. Beschut tegen weer en wind wanen ze zich zonder zonde en werpen ze alle eerste stenen die voor het rapen liggen. De sport van het afbreken van heilige huizen beperken tot één heilig huis, angsthazig andere religies sparen en dit links noemen is voor mij niet fair. Rancune is bovendien de slechtst mogelijke basis om iets op te bouwen. Hoe de ene religie de andere religie van de wereldkaart wil vegen, hoe vrijzinnigen zich tot papenvreters ontpoppen, zich zo militant tegen religiegezinde medemensen kunnen keren en zich tegelijk humanisten blijven noemen, zal levenslang een raadsel voor me blijven.

In mijn generatiegebonden, geometrisch uitgelachen perceptie zouden de vragen ‘wie kan ik nog vertrouwen?’ – ‘bij wie kan ik nog in vertrouwen terecht?’ – ‘waar vind ik geestelijke begeleiding?’ zich met de jaren nadrukkelijker kunnen stellen.
In die aanname [sommige woorden vereisen een mondspoeling] vormen de zoekers naar waardigheid, integriteit, moreel gezag nu al een zwijgzame – zo niet lijdzame – mensenzee.

Wij Water
Bij onze laatste begrafenisdienst in de rij konden familie en vrienden de regie ervan vinden bij een vrouwelijke voorganger van het Huis van de Mens. Sereen, respectvol, waardig, met ruimte. Dit was zondermeer degelijk [en uitzonderlijk – ook binnen dezelfde gezindheid maakten we ontspoorde wegwijzers mee].
Haast brutaal realiseerde ik me opnieuw dat ik het bij leven niet zal mogen meemaken dat vrouwen wereldwijd in de zich christelijk noemende kerk tot priester gewijd worden. Voor een kerkgemeenschap met een zo lange traditie noem ik dit pas een schandelijke discriminatie. Stichter-bezieler Jezus de Nazareeër toonde zich exemplarisch vrouwvriendelijk, werd volgens het sterke verhaal tijdens en na zijn menslievend sterven door vrouwen op handen gedragen. Zouden zijn mannelijke volgelingen het wéér niet begrepen hebben?

Een mens zou haast de branie prijzen van de mysogine en wrede Henry VIII die in 1534 – we zeggen en schrijven 1534 – uit louter persoonlijk belang komaf maakte met de religieuze mannenmaatschappij. Meer Havel-Tjechisch is het er in de Skandinavische landen aan toegegaan. Hoe is het mogelijk dat in klein Vlaanderen en haar randgebieden niet kan wat men in genoemde beschaafde landen verworven acht? Hoe kan het dat Rome dit kortzichtige dictaat blijft verordenen? Gemarmerd viriel pilarengeblaat zonder wol.

Mijn Vlaamse klomp brak helemaal na het hardvochtige njet tegen het toelaten tot [zelfs maar] de diakenopleiding van de even trouwe als moedige mevrouw Veer Dusauchoit, die in de rechtbank – en hoe terecht – haar gelijk had gevonden.
Dit ‘boven de wet staan’ schurkt gevaarlijk dicht aan tegen de [even viriel-] doctrinaire leerstelsels die geen scheiding van staat en kerk erkennen. Door hun ene Opperwezen boven alle wetten en religies te plaatsen hebben die wél de voorlopige toorn van de democratische naties over zich uitgeroepen.

Hoe braaf christelijk vrouwen na hun zoveelste kaakslag hun andere wang blijven aanbieden, is godgeklaagd. Deze kerk vraagt om suffragettes en Pussy Riots. Niet enkel in Ninove of Berchem. In de Sixtijnse kapel. Pal voor de gouden pauselijke troon. Ze doen er rebel Jezus een plezier mee.

Huis van God
Het Huis van de Mens beschikt enkel over een bureau, alsnog niet over een eigen Huis. Dat hoeft ook niet persé. Het zou architecturaal geen gezicht zijn. Kennen we onszelf dan een torenspits, een kubus, een koepel, een lange kronkel, een pyramide toe? Hybrisvormen.

Dit eigen huis is ook nergens voor nodig omdat de hooggeprezen laïcisering, ontkerkelijking, het instituutmisprijzen of gewoon geestelijke gemakzucht voor kerkelijke leegstand en dito toeristische attractie gezorgd hebben. Gebouwen op overschot, zou men denken. Zo eenvoudig is het niet. Er spelen ‘gevoeligheden’. Uitgerekend de variante gelovigen onderling en de vrijzinnigen-versus-gelovigen kunnen niet door dezelfde poort. De poort van een andere religie zou heiligschennis betekenen. De drempel van de onderscheiden soorten godstempels zal altijd te hoog zijn of te hoog gemaakt. Het is een intermenselijke omgangsvorm die voor mij iedere weldenkende ratio ondergraaft. Om het niet gewoon bij redelijkheid te houden.

Bij gebrek aan een eigen auditorium en toebehoren moest de vrij zinnige mevrouw die zo sereen de laatste dienst die we meemaakten begeleidde samen met de familie op zoek naar een geschikte ruimte om een geliefde moeder te kunnen begraven. Als het geen kerk mocht zijn, had het voor mij een crematorium, eveneens een publieke locatie, kunnen worden. Helaas zijn ook die crematoria niet zo dik gezaaid. Gebrek aan federale, bovenlokale en lokale politieke investering en inzicht [bij wat bij hun bevolking leeft]. Misschien stelde zich daar een agendaprobleem. Veel overledenen vóór u. Voorgangers met vakantie. 32-urenweek.

De Liberale Sky
Het was ons al vele jaren geleden in Frankrijk opgevallen. Begrafenisondernemers midden de industriezone. Een lelijke betonnen balk naast andere lelijke betonnen balken ontsierd door een lichtreclame voor een winkelketen. Het snel overwaaien van deze industriële trend kon in arbeidzaam Vlaanderen niet uitblijven. Er was zelfs weinig zakelijk inzicht nodig om in de begrafenis een florissant gat in de markt te zien. ‘Van balsemen tot toetje bij de koffie.’ Websites laten toe een weloverwogen keuze aan te vinken. Welke bloemen, tafelschikking, menu, muziek, muzikanten, urne, beeldmateriaal, teksten. De eigen verhuurbare aula heeft toiletten. Een belangrijk pluspunt. De kerken kunnen er iets van leren. Condoleren kan online, mits er rekening mee te houden het aantal lettertekens beperkt te houden. Vanzelfsprekend hangt aan elke vink een prijskaart. Een prijskaart die veel en veel hoger kan oplopen dan wat we destijds bij het ordinaire afscheid van mijn overleden vader op te diepen hadden.

Twintig jaar geleden maakte ik mee dat de priester ons uitzwaaide bij de kerk en de verdere plichtpleging van daar overliet aan de begrafenisondernemer. Vreemd dat mijn geloofsvrije ingesteldheid het als een minderwaarde ervaarde dat de begrafenisondernemer plots het woord nam en ons kerkelijke gebeden liet naprevelen [wat haast het volledige groep aanwezigen braaf deed – opstand is stijlloos bij een open graf]. Er waaide een herfstige tegenwind.

De wat dwarse wijlen professor Freddy Verbruggen had al in mijn jaren van deschooling society geduid dat het verassen van lichamen paste in een klimaat van efficiëntie en opruiming. Zou ik zijn gelijk mogen zien in het gegeven dat ik nog weinig kisten te zien krijg tijdens afscheidsrituelen? De hulde bij de urne is het nieuwe normaal [opnieuw een tijdgebonden woordkrul] geworden.

Professioneel zijn de huidige commerciële vieringen wel. Met een voorganger die haar of zijn stiel kent. Voor mij betekent het nog meer oefenen in ‘wennen aan’. Kruisjes die we in een levensboom kunnen hangen, een wereldse versie van de offerande – muntjesloos want opgenomen in de factuur -, de priesterlijk-zalvende stem perfect geïmiteerd door de patron van de middelgrote onderneming, het familiebedrijf.

Sentiment. Dat ook. Hartverscheurend inspelen op sentiment. Ook in Werchter, in het Sportpaleis en in alle kindervoorstellingen zie ik het gebeuren. Het businessmodel is verwant. Waarmee ik me niet laat betrappen op ontwaarding van de menselijke emotie. Die vitale kracht laat ik vooral niet afdoen als minderwaardig en subjectief.

Huizen voor Mensen
In de cenakels van de lokale besluitvorming heeft men in welbespraakte kringen van investeerders eens besmuikt goed kunnen lachen met Mikhail Bezverkhny die het in zijn hoofd had gehaald om dag na dag zijn ooit Elisabethaans gevierde viool te stemmen in de overtuiging dat hij met zijn zichtbare actie de Gentse Sint-Annakerk kon redden van de uitverkoop aan Delhaize [de gerantenconstructie moest toen nog over de hoofden van de medewerkers gegoten worden]. Zijn stelling was nochtans eenvoudig. ‘Een kerk mag heilig blijven en een plek zijn van stilte en meditatie. Als jullie dan toch willen ontheiligen, zoek dan in de richting van een culturele bestemming. Maak er op z’n minst geen supermarkt van.’

Het anti-religieuze kamp zag het anders. Iedere ontheiligde kerk is een ziel gewonnen. Hoe meer commercie, hoe meer zogeheten individuele energie en ondernemingszin, hoe liever. ‘Laten we de kaloten in het ideologische hart treffen en voor hun neus verkoelend met bankbiljetten wapperen. Daartegen is geen enkel geloof bestand.’

Voor de moed van Mikhail bestond ook geen animo bij de burger. Die kan dat nog wel opbrengen voor Gentse massafeesten of een dagelijkse marathon met sponsors. Alles maar geen stilte en meditatie.
Dan liever een personal trainer en therapie. Voor wie het kan betalen. Graag laat ik het aan academici met profileringsdrang om meetbaar te maken in hoeverre laïcisering en vermaterialisering een familieband vertonen.

In die devolutie drijft de ontkerkelijking mee op de waan van de tijd. Ontsynagoging of ontmoskeeïng heeft de weg naar het dagelijkse taalgebruik nog lang niet gevonden. ‘Ontzuiling’ al twintig jaar, al lijkt het zeer sterk op verkruimeling van één zuil zonder de inventiviteit van een vol en waardig alternatief. De nieuwe kerk heet massamanifestatie. Toeschouwersaantallen die doen duizelen en steeds hoger moeten. Samen met de evidente prijzen voor hun toegangstickets. De Nieuwe Religies mogen iets kosten.

Some have a dream
Het even interreligieuze als prestigieuze House of One in Berlijn, dat Moslims, Joden en Christenen [welke dan?] een gezamenlijke ruimte biedt, geeft een interessante aanzet. Jammer dat andere religies er geen poot aan de grond krijgen en de vrijzinnigen evenmin de deur op een kier. Terwijl de plekken voor innerlijke rust, contemplatie, rouw, gebed, vredelievendheid, sereniteit, schoonheid, verzoening onbetaalbaar zijn [en liefst onbetaald blijven].

Voorwaar, ik zeg u, het is mijn vergeefs pleidooi waard: het openstellen van alle religieuze gebouwen voor het benutten door de meest kleurrijke gezindheden denkbaar. Met behoud van hun exclusieve gerichtheid op het zielenleven – gevrijwaard van de indeling lager en hoger, aards en hemelwaarts -. Voor mij graag een publiek gegeven met publieke voorgangers. Dit in een geest van tolerantie en verbinding. Met gedeeld respect voor eigen symboliek in de vorm.
Men hoeft geen symbolen weg te nemen of een kruis te bedekken om als moslim of vrijzinnige contemplatie te vinden in een kerk. Of als orthodoxe christen in een moskee, een vrijzinnigentempel of een protestants gebedshuis.

Met wat de communicatiescholen gemeenzaam als ‘ontsluiting’ verkopen heb ik niet de minste affiniteit. Om volk te lokken voor een geloofs- of ongeloofsgemeenschap in opbouw hoeft men geen gadgets uit te delen, de drempel niet met de grond gelijk te maken, geen houseparties te bouwen, van een religieuze tempel geen café te maken met een pooltafel, een flipperkast en een toog. Inspiratie, organisatie, luisteren, geduld en energie zouden kunnen volstaan. Enige piëteit is deugdelijk. De veralgemeende demystificatie verdient een injectie mystiek. Buiten eer, glorie en geld voor de kunstenaar, ontgaat me de meerwaarde van een koe aan het kruis.

We zullen ongetwijfeld van smaak verschillen, maar veel kerken en moskeeën zijn wonderlijke, aantrekkelijke gebouwen, die zich tot veel beter lenen dan tot nostalgie, toerisme, supermarkt, zelfs cultuurtempel [bij gebrek aan financiële ruimte is ook daar al veel leegstand ‘weet je wat zo’n zanger durft vragen?’].

De dwaze believer in mij houdt tegensputterend vol dat de toenemende polarisaties tussen grote [on]gelijken straks hun saturatiepunt bereiken. Graag gun ik mezelf lichtpunten. Daartoe roep ik een wereldcommissaris in het leven om er met bekwame spoed en bij wet de priesterwijding voor vrouwen en de afschaffing van het celibaat door te jagen. Dit voor alle religies. Enkel een vrouwelijke Dehaenekloon krijgt zoiets politiek-maatschappelijk voor mekaar. De man – méér CVP was niet mogelijk – klaarde de staatshervorming en duwde de hogesnelheidstrein door alle tegenwind. Allebei met immense nadelen die bijvijlen vereisen. Wel gerealiseerd.

Het kan de toon zetten. Op een doordeweekse dag zullen alle zuilen door het goddelijke licht bevangen worden dat we best in staat zijn tot vriendschappelijk en respectvol samenleven. Het mag ook een regenboog zijn. ‘Piece of cake’ zal Trump [laten] scanderen. Als een Koptisch huwelijk in een Egyptische Moskee nog niet voor morgen is, agenderen jullie het dan in de uren na mijn begrafenis?

Willi Huyghe

[1] Mooijman Ruben – over o.m. Matthew Killingsworth – De Standaard 2024.07.23 – p.17.