Elke tijd brengt nieuwe uitdagingen en gevaren. Ons collectief welzijn en leven zijn eens te meer in gevaar. – Onder een column van schrijver en veelzijdig observator Jeroen Olyslaegers (boek en film Wil, over collaboratie) ontstond een dialoog over de zin en onzin van oorlog en van defensie. De ene gesprekspartner was een zoon van een chef-staf en vice-admiraal van de Belgische Zeemacht in de jaren negentig, de andere was ikzelf. Zoals ik hier in de blog al eerder heb gedaan, verwees ik naar de bekende geschiedenis van de mensheid, en naar de lezing ervan gebracht in “Drieduizend jaar politieke geschiedenis. Vrede en Oorlog” van Jonathan Holslag; om aan te geven dat we het “oorlogsfeit” maar beter accepteren. De gesprekspartner formuleerde opwerpingen. Hij schreef een interessante kleine tekst over de nadelen, de negatieve kanten van oorlog, ik laat die dadelijk volgen. Hij wierp mij ook voor de voeten dat ik in mijn kijk wellicht, zoals vele tijdgenoten, beïnvloed was door oorlogsfilms uit Hollywood. Dat die kijk “romantisch” is, dus doordrenkt van “emotie en avontuur”, zoals het woordenboek het zegt. Daarop heb ik een aantal bedenkingen geformuleerd met onderstaande argumentatie als sluitstuk. Wie de hele discussie wil nalezen, kan terecht op het profiel van Olyslaegers op Facebook.
Oorlog heeft een aantal lelijke facetten; in de woorden van de disputant klinkt dat zo:
“Oorlog is oorlog, de leugen regeert er, verwoesting, barbarij,verraad, collaboratie, mishandeling, martelingen,ontmenselijking, gruwel ,dood en verderf.”
“Enkel internationale samenwerking (in de eerste plaats ook op defensie), correcte, evenwichtige handelsverdragen en diplomatie kunnen het democratisch experiment enigszins beschermen.”
SHS:
In verband met het debat over de aard van oorlog en van de mens, Homo sapiens, die enige oorlogvoerder op de planeet, en op de conversatie met J. D. nog het volgende. Het zal zeker waar zijn dat “Hollywood” bij velen een geromantiseerd beeld van oorlogvoering heeft bevorderd. De films in kwestie worden nog vaak herbekeken. Maar hoe verklaar je als je alleen maar aan Hollywood denkt als ik spreek van de zin om te vechten, om te overwinnen, om heldhaftige daden te stellen in dienst van je gemeenschap, dan de miljoenen Franse mannen die in 1914 vrijwillig naar het front gingen, enthousiast als in geen jaren? Hoe verklaar je dan de strijdlust van de Xosa en de Zulu’s, die het de Britse kolonisator in meerdere veldslagen zeer moeilijk hebben gemaakt? Wat met de krijgszucht bij de Native Americans (USA) en de First Nation indianen (Canada). Zelfs voor de blanken hun land kwamen veroveren was er voortdurend onderlinge strijd tussen de stammen, waarop wellicht enkel de Hopi een uitzondering vormden om redenen die antropologisch nog om onderzoek en verklaring vragen. De indianen waren in vele gevallen ook niet vies van het martelen van hun vijanden, gevangenen uit vijandelijke stammen. Het waren geen onschuldige koorknapen die door “ons” onderworpen werden. Hoe verklaar je dan de fameuze zeeslag waarbij zwarte slaven de gecombineerde vloot van Great Britain en Frankrijk hebben verslagen bij Jamaica? Dat is een geweldig historisch feit dat pas sinds enkele jaren boven water is gekomen; onze naties hebben dit in grote schaamte meer dan een eeuw uit de schoolboeken en de pers weten te houden. Tijdens die historische tijden van gretig vechten en oorlogsvoeren was er van Hollywood nog geen sprake. Neen, vechtlust zit wel degelijk in de menselijke genen, een andere conclusie laten de feiten niet toe. En dan moet ik even wat vaktermen gebruiken: de aanleg zit in het Genotype; de genen bevatten boodschappers en neigingen die zich willen uitdrukken, maar pas in actie komen als uitwendige omstandigheden hen triggeren, dat is het Fenotype. Dat is elementaire biologie die de observator van mens en tijden niet kan missen. Ik herhaal dan ook mijn andere oproep: lees krijgsgeschiedenis. Anders blijf je als observator in het duister tasten, en kan je, kunstenaar of adviseur van politici, geen goed advies verlenen. Met gevolgen voor onze hele natie, onze hele gemeenschap.
Ik herhaal mijn stelling, die in het debat en in de blog aan bod komt: na de twee uiterst bloedige en vernieling brengende wereldoorlogen is de mens zijn belligerente natuur, de kans op een nieuwe grote oorlog, gaan Verdringen; dat is een vakterm uit de psychologie die je absoluut nodig hebt om de mens te begrijpen. Pacifistische bewegingen ontstonden begrijpelijk, en culmineerden in fraaie liedjes (die niet lang duren, dat is bekend) als “Imagine” van John Lennon. Het ware echter wijzer en beter geweest hadden wij in Europa de gedachtegang van Winston Churchill in 1945 gevolgd: hij besefte dat Rusland blijvend een gevaarlijke partij zou zijn; in de praktijk werden we door de algemeen aanvaarde illusie bij de neus genomen, en waren onze beleidsmakers blij met de kostenbesparing, het “vredesdivident”.
Intussen is ons leger niet paraat, terwijl Poetin misschien wanhoopsdaden doet, een van de volgende dagen of maanden. Zelfs de cruciale wereldhaven Antwerpen heeft geen Flak.
Wat als het Kremlin morgen beslist driehonderd drones daar naar toe te sturen? Wat zijn de gevolgen voor ons land, onze levens, onze rijkdom? Wat is dan het gevolg voor onze welvaart én ons welzijn?
Het wegkijken heeft ons in een bijzonder kwetsbare positie gebracht. Wegkijken van WO II én wegkijken van de aard van het beestje.
In de lijn van deze analyse moet ik nog tot iets oproepen: dat we Vechtlust maar weer eens meer gaan waarderen.
Aan de genetica van de man zal het niet mangelen. De Evolutie, Moeder Aarde, heeft de mannelijke mens al het nodige meegegeven, in woordeloze wetenschap, opgebouwd tijdens letterlijk miljoenen jaren, over wat het leven op aarde echt zoal brengt.
_____
Afbeelding
Dit is het soort wapen dat de haven van Antwerpen dringend nodig heeft, liefst in een hedendaagse versie.
De Bofors gun is een vorm van Flak, van Luchtafweer. Hier een exemplaar op de grote markt van Maaseik (B), op 16 december 1944; toevallig de dag dat het laatste Duitse tegenoffensief begon, de Slag om de Ardennen.
(Facebook, The Defense Post.)
Hoofdafbeelding: Antwerp Port, Vlissingen. (Flickr, Hans M.)
Ter aanvulling van het debat, de beschouwing waarnaar verwezen: Kan oorlog iets goeds brengen?
