Marietje Schaake was twee mandaten lang parlementslid in het Europees Parlement (voor D66, 2009-2019) en werd nadien directeur internationaal beleid bij het Cyber Policy Center van de befaamde Stanford University in California.

Haar specialiteit als politica was Big Tech en hoe die te reguleren vanuit het beleid, zodat de democratie zou gegarandeerd worden. Ze is dus een unieke onderzoekster én getuige voor het onderwerp dat ze in haar boek De Tech Coup. Hoe tech is gaan regeren en we de macht weer terugwinnen naar voren brengt.

Dit boek is vlot geschreven, wat voor een dergelijk thema verre van evident is. De auteur heeft ervoor gekozen om alle relevante verwijzingen onder te brengen in een apart deel van het boek, een bijlage van niet minder dan 70 pagina’s.  Dat draagt bij aan de leesbaarheid, maar evenzeer aan de ernst van dit boek.

Het wordt zo een belangrijk boek voor de politici, de enigszins geschoolde burger, maar evenzeer voor de spelers in de technologiesector die een rol opnemen in de technologische wendingen van de internetwereld die we razendsnel aan het worden zijn.

Iedereen weet tegenwoordig wel een voorbeeld te kunnen aanhalen van de manier waarop virtuele berichten, ‘fake news’ of zelfs gefabriceerde foto’s mensen en maatschappelijke acties in een slecht daglicht stellen om een bepaald economisch belang te beschermen tegen kritiek.

In de oorlogen tussen Israël en de Palestijnen, en tussen Rusland en Oekraïne hebben we talloze voorbeelden leren kennen van manipulatie van beeld en woord door middel van de hoogtechnologische middelen die via de Big Tech bedrijven ter beschikking staan van elke actiegroep of autoritaire regering.

Ook horen we van de zeer indringende middelen van gezichtsherkenning en/of DNA-materiaal die de Chinese regering gebruikt om eigen burgers, maar toenemend ook inwoners van de landen die in de politiek van de Nieuwe Zijderoute passen, te controleren en top-down te manipuleren.

In de nasleep van de processen rond Donald Trump wordt echter ook steeds meer duidelijk hoe ook de Republikeinse partij rond de man niet schuwde om zich van verleiding en misleiding via het internet te laten bedienen om groepen in de maatschappij te bewerken en zo op eerder schimmige gronden stemgedrag te beïnvloeden.

Schaake werkt op dit snijvlak tussen technologie en politiek. Ze geeft niet alleen dit en andere verhalen in het boek, maar ontwikkelt werkelijk een breed uitgebouwd denkkader om deze technologische ontwikkelingen en hun reeds aanwezige politieke greep op de wereld in kaart te brengen.

Marietje Schaake. Foto: WEF/CC BY-SA 2:0

Tegelijk wijst ze op de achterstand in kennis en macht bij de klassieke politieke spelers in de democratische staten om zo met die ontwikkelingen en haar bestuurders om te gaan dat de democratie niet zou afgekalfd worden, maar integendeel haar rol in de technische ontwikkeling impactvol zou kunnen opnemen.

Aan het einde van het boek leidt dit tot een aantal concrete aanbevelingen voor de politiek (over partijtegenstellingen heen) om het heft terug in handen te nemen en instituten en wetten in het leven te roepen die de bedrijven aan democratische regels bindt en hun winst-gestuurde antidemocratische acties tegen te gaan.

Dat is een heel programma, maar Schaake brengt het met veel kennis van zaken en doorzettingsvermogen voor de geïnteresseerde lezer.

Haar boek is goed gestructureerd. Zo wordt de snelle ontwikkeling van de Big Tech-macht ten tijde van de voorbije mandaten van Amerikaanse presidenten goed gedocumenteerd, met aandacht voor de moeilijke en zeer moedige pogingen van de regering Biden om eindelijk het tij te proberen keren en de technologiebedrijven aan regelgeving te onderwerpen.

Ondertussen is echter, nagenoeg geruisloos, de macht van de techbedrijven zo sterk gegroeid dat zij meer en meer door aanbod van technologische hulpmiddelen en bijpassende managementpakketten veel ruimte van het beleid hebben weten in te nemen.

Overheden hebben zich laten overhalen om die koopbare en pasklare middelen vanuit de bedrijfswereld kritiekloos  als ‘oplossingen’  aan te schaffen, in plaats van zelf de probleemstellingen en de stappen van oplossing via politieke besluitvorming van burgers en overheid uit te stippelen.

Dat leidde tot een aanslag op de diepe democratische principes ten voordele van in praktijk niet gereguleerde giganten in de technologiewereld. Dat hele proces verloopt op verschillende manieren in de VS, de EU, China of India.

Schaake toont uitgebreid hoe dit in zijn werk gaat en hoe daardoor de macht van Big Tech in elk van die grote politieke gehelen anders benaderd wordt. Haar besluit is dat algemeen de mate van verantwoording en van voorzorgsdenken moeten versterkt worden, naast andere aspecten, en dat op wereldschaal.

Het is onmogelijk om dit zeer rijke boek in een recensie adequaat te bespreken. Ik moet talloze aspecten immers onbesproken laten, zoals de vele manipulatiegevallen (met Cambridge Analytica als misschien meest bekende) die reeds aan het licht kwamen, maar ook de structurele achterstand van kennis van ook hoogopgeleide bestuurders tegenover de libertaire bedrijfsgroepen in deze technologische sector.

Die laatsten schermen bijvoorbeeld alle controle ook af door zich te beroepen op verouderde geheimhoudingsprincipes in democratische staten. Dit is een belangrijk boek, dat een waardig vervolg brengt op studies zoals die van de al even moedige toponderzoekster Shoshanna Zuboff in haar boek The Age of Surveillance Capitalism (2019).

Schaake gaat nog een stap verder door ook uitvoerig en heel expliciet aan te geven welke stappen de politiek kan en moet zetten om terug het heft in handen te nemen en wetten en instellingen te ontwikkelen die de democratie zullen beschermen en terug in de cockpit zetten tegenover de ongecontroleerde macht van Big Tech.

De breed gesignaleerde politieke tussenkomsten van de niet-verkozen nogal megalomane ondernemer Elon Musk komen soms wel in het algemene nieuws, maar de structurele misgroei in macht in de Big Tech bedrijfswereld blijft veel te weinig gekend om gepaste democratische aandacht te krijgen.

Schaake doet met dit werk een zeer degelijke zet in dit belangrijke schaakspel.  Een aanrader voor elke zich informerende actievoerder en politicus vandaag.

Marietje Schaake. De Tech Coup – Hoe tech is gaan regeren en we de macht weer terugwinnen. Atlas Contact, Amsterdam, 2024, 383pp. ISBN 978 9045 0466 24