Nu de herfst almaar meer het land in komt, mag ik graag met de e-bike de bossen en reservaten bezuiden Leuven opzoeken waar ik in mijn jeugd in de jaren zeventig actief was als vogelspotter en in het natuurbeheer. [Wij namen onder andere met de Wielewaaljongeren, het huidige JNM, het knotten van wilgen op ons, iets waar de boeren geen tijd meer voor hadden.] Daarnaast mag ik graag, zoals andere fans, zo blijkt op sociale media, de reeks Bessy van zowat 70 titels herlezen, waar de sfeer van bomen en bossen prominent aanwezig is.
De Kluizenaar vind ik een van de beste en meest merkwaardige titels in de reeks. Met heel wat gelaagdheid, dubbele bodems en onverwachte wendingen. Een van de vele verhalen ook waarin de makers, scenarist Willy Vandersteen en tekenaar Karel Verschueren, de morele les meegeven dat je niet mag laten verleiden tot misdaden om aan geldsommen te komen. Hoe mooi dienstbaarheid betoond aan medemensen integendeel is, en Vriendschap, warme, open, betrouwbare, toegewijde omgang met mensen en dieren.
Dit verhaal brengt als typische BESSY ook een metafoor over hoe je vrede en rust kunt vinden in de bossen, het bulkt in feite van de levenslessen. Het waarschuwt (jonge) lezers voor overmatig drankgebruik, en prijst het respect aan en geïnteresseerd contact met medemensen van andere culturen, in dit geval Chinese Amerikanen. Ook doorstuderen komt als ideaal naar voren: de arme Tom Dodger verwierf in zijn jeugd een grote som geld dankzij een dappere actie [en hulp van zijn broer], het neerschieten van een duo bandieten, en kon op die manier een gerespecteerd senator worden.
Bij het begin van het verhaal komt de vooraanstaande man op hoge leeftijd naar het dorp van zijn jeugd, Wing City, terug, uit nostalgie en om een oude schuld te vereffenen. Hij wordt hierbij tegengewerkt door Fondler, een hebzuchtige man die voor geen moord terugschrikt om rijk te worden. Pas op het ogenblik van zijn dood, in gezelschap van Andy, komt de manipulator en fraudeur tot inkeer en berouw. Wie de kluizenaar uit de titel echt is, en de reden tot zijn teruggetrokken, sobere leven in de wouden bij de wilde dieren, verneem je pas op het allerlaatst.
De dochter van senator Dodger is overigens een mooie blondine en de welmenende, trouwe washuis-bezitter Li Wong heeft in May eveneens een aantrekkelijke dochter. Over het verlangen naar liefde van deze jonge vrouwen, hun huidhonger, komen we echter niets te weten. Net zomin als we ergens in de reeks ooit iets vernemen over wat hoofdfiguur Andy Cayoon zelf ervaart of wil in dit levensdomein.
Europese geschiedenis van toenemend openlijke taal en waardering voor seksualiteit
Toen Bessy gemaakt werden in de jaren 50 en zestig was de tijdsgeest naar huidige normen ongelofelijk preuts, zo blijkt bij het herlezen. De ontvoogding van de Kerk met haar kenmerkende negatieve lichaamsbeeld moest nog grotendeels komen. Die wending kwam er, met dank aan een reeks artiesten uit alle kunsttakken. Romanschrijvers als Gustave Flaubert (1821 – 1880) en Emile Zola (1840 – 1902), en dichters als Baudelaire (1821 – 1867) legden in de negentiende eeuw de fundamenten. Films als Mira van de waterhoek, Turks fruit en Hollywoodproducties [een eerste bescheiden full frontal nude kwam er merkwaardig genoeg in de anti-oorlogsfilm Catch 22 (1972)] werkten verder aan een platform. Onstuitbaar leek de herovering van de seksualiteit na negen eeuwen doorheen de verboden van Rome te breken; schilders als Pablo Picasso (1881 – 1973) en de Poolse Tamara de Lempica (1898 – 1980) leverden hun bijdrage, en in recentere tijden werd het werk volvoerd door schrijvers als Hugo Claus (1929 – 2008), de stoutmoedige Jef Geeraerts (1930 – 2015), Tom Lanoye (1958) en Kristien Hemmerechts (1955), door seksuologen als Marcel Ploem, Alfons Van Steenwegen en de ‘universele professor menswetenschappen’ Piet Nijs (1937), door dichters als Paul Snoek (1933 – 1981) en Remco Campert (1929 – 2022); door zangers als Raymond van het Groenewoud (1950). Een speciale vermelding verdient de song “Pump up the jam” (1989) van de Belgische groep Technotronic, met vocals van een Congolese rapster, dat met 3,5 miljoen verkochte platen de all time nummer 1 hit werd in Vlaanderen. Een freudiaanse interpretatie van de steeds herhaalde woorden uit de titel lijkt voor de hand te liggen als collectief onderbewuste reden voor het succes van deze ondeugend vrolijke plaat. De Eurythmics brachten het thema van liefde en begeerte vlot, speels, krachtig, maar filosofisch zonder illusies met “Sweet dreams are made of this” (1983). In deze opsomming beperk ik mij tot enkele vooraanstaande namen van wie ik het werk zelf leerde kennen. Verder zijn we voor de paradigmawissel op het vlak van erotiek erkentelijkheid verschuldigd aan dokter Sigmund Freud (1856 – 1939), die sinds Die Traumdeutung (1900) gaandeweg voor miljoenen de ogen opende voor de natuurlijke en belangrijke rol van seks voor mensen, en verder aan de nieuwe, doeltreffende anticonceptiva en aan de jongeren van de revolte van mei ’68.
Bessy is dus bewust geheel ontdaan van deze thematiek; zoals Toon Tellegen het erotische bewust weglaat in zijn befaamde dierenverhalen, en het juist condenseert in de vertellingen in “Twee oude vrouwtjes”. Ondanks die beperking is Bessy een prachtig universum voor jong en oud. Het is wachten op een spoedige integrale heruitgave; mijn veelal in antiquariaat verzamelde deeltjes vallen vaak bijna uit elkaar. Ingewijden stellen dat de integrale op komst is.
Toemaatje: de vrije, lustige vrouw bij Bourgeon
Dat het ook anders kan als in Bessy, wat betreft waarden, waardering voor de vrouw, voor de thema’s seksuele relaties en begeerte, bewijst de Franse topauteur François Bourgeon met verve; vooral fan ben ik van zijn verhalen die in het verleden spelen, minder van zijn science fiction. Deze afbeelding uit een gespecialiseerde groep over “de negende kunst” van sociale media toont Mariotte, de heldin uit “De Gezellen van de Schemering”, een ijzersterke reeks in 3 delen. Deze jonge vrouw bezit een beresterke persoonlijkheid, leergierigheid, veel vrouwelijke charme en intelligentie bij de vleet. Haar liefdesleven is een leidmotief in het grote verhaal, evenals dit van andere personages, zoals de drie edel-dames en de verarmde ridder waarmee Mariotte door het land trekt, op een queeste die het kwaad wil bestrijden. Zij reizen met z’n drieën, samen met de jonge, laffe nietsnut en plaaggeest Anicet.
Wat een sterk pleidooi voor meer vrijheid, aandacht, ruimte en respect voor vrouwen is dit oeuvre van François Bourgeon! En voor erotiek als levenslust en levenskunst! In de recent na vele jaren afgeronde, zeer uitgebreide reeks “De kinderen van de wind”, met Isa uit de achttiende eeuw en haar kleindochter Zabo ten tijde van de Parijsse Commune in de hoofdrollen, vallen ook weer de verfijnde, intense en diepgaande interacties tussen de personages op. En de hoofdrol die de grootmeester toebedeelt aan sterke vrouwen vrouwen die zichzelf (leren) respecteren, er in slagen trefzeker het woord te voeren en gaandeweg de tegenslagen die het lot voor hen bracht, te boven te komen. Vrouwen die voor hun seksuele verlangens uitkomen en naar vervulling van lichaam en geest streven.
Als we de theorieën van de invloedrijke denker René Girard (1923 – 2015) mogen interpreteren, betreft het hier een potentieel zeer subversieve maatschappelijke verandering ;-). Een wereld waarin de vrouw vrij en zelfstandig over haar seksualiteit kan beschikken, haalt veel onderuit dat traditioneel de maatschappij structuur, waarden en orde verschafte.
Clash of the values
Vorige week zag ik op de cover van een Vlaams tijdschrift een titel, een uitspraak van de vrouw op de paginagrote foto, een blonde vrouw midden de twintig zo te zien, een internationaal bekende artieste: “Het paternalisme, daar kookt mijn bloed van!”
Inderdaad, de thema’s van vrouwengezag, vrouwenvrijheid op het vlak van seksualiteit, wellicht in combinatie met de twee grote thema’s van de (extreme) verrechtsing in Europa en van de oorlogspraktijk en de voorbereiding op een nieuwe oorlog in Europa en de wereld, die zullen naar ik meen belangrijke breuklijnen zijn waarlangs het maatschappelijk debat en de strijd om de waarden zal verlopen, in de komende twintig tot vijftig jaar.
