Het Oost-Europese land Georgië heeft een nieuwe wet aangenomen die als doel heeft transparantie in financiën aan te brengen bij ngo’s en media die in Georgië opereren. De zogenoemde Wet over de Transparantie van Buitenlandse Invloed. Duidelijkheid vereisen over de oorsprong en voorwaarden van geld dat wordt gegeven aan organisaties die ervoor bedoeld en ertoe in staat zijn om de samenleving te beïnvloeden, lijkt op het eerste gezicht zo’n oncontroversiële open deur, dat het niet veel meer aandacht zou moeten trekken dan een discussie in de gemeenteraad over parkeerbeleid.
Niets is echter minder waar. De lijst veroordelende reacties en duidingen van westerse media, politici, ngo’s en internationale organisaties is inmiddels te lang geworden om nog op te noemen. De universele teneur is echter als volgt: het frame van de liberale oppositie dat het een “Russische wet” zou zijn, wordt zonder vraagtekens universeel overgenomen. De feitelijke onjuistheid dat deze wet een inperking van de handelingsvrijheid van ngo’s omvat, wordt met verschillende maten van specificiteit herhaald. En internationale politici dreigen met allerlei strafmaatregelen zoals het opschorten van de weg naar EU-lidmaatschap of zelfs sancties op Georgische parlementariërs, die van hun democratische mandaat gebruik maken om vóór deze wet te stemmen.
Gezien het feit dat het om een transparantiewet gaat, is de reactie van de ngo Transparency International nog wel relevant om specifiek te belichten. Als reactie op het indienen van het wetsvoorstel, publiceerde deze ngo een statement met een titel die leest als een kop van De Speld: “Transparency International Urges Georgian Government to Withdraw ‘Transparency of Foreign Influence’ Law”.
Wat al deze artikelen en uitingen ook gemeen hebben, is dat ze noch ingaan op de inhoud van de wet in kwestie, noch verwijzen naar een plek waar de tekst van de wet in kwestie te vinden is. De vraag waarom dit is, heeft slechts twee mogelijke antwoorden: ofwel omdat de inhoud van de wet hun narratief tegenspreekt, ofwel omdat men de wet helemaal niet heeft gelezen. Om de strekking van de wet te begrijpen, is dit uiteraard wel noodzakelijk. Geen van de genoemde publicaties verwijst naar de wet zelf. Bij deze. Daarnaast is er een Engelse vertaling van de wet gepubliceerd.
Wat staat er precies?
Kort samengevat omvat de wet het volgende:
De wet legt geen beperkingen op aan de activiteiten organisaties waarop de wet van toepassing is, en mag ook niet als zodanig gebruikt worden. (Artikel 1) De wet is van toepassing op ngo’s en mediaorganisaties die voor 20 procent of meer worden gefinancierd uit het buitenland. (Artikel 2) Organisaties die hieraan voldoen, moeten zich aanmelden in een register. (Artikel 4) Daarnaast moeten ze de oorsprong, de hoeveelheid, het doel van ontvangen en uitgegeven geld melden bij het ministerie van Justitie. (Artikel 4) Betroffen organisaties moeten een jaarverslag van financiën publiceren. (Artikel 6) Organisaties die afgelopen kalenderjaar niet meer voor 20 procent of meer uit het buitenland zijn gefinancierd, kunnen op verzoek uit het register worden verwijderd. (Artikel 7) De wet wordt bij niet nakomen gehandhaafd middels geldboetes. (Artikel 8 en 9)
Bij het doorlezen hiervan, valt het natuurlijk al snel op dat er eigenlijk niets raars of bezwaarlijks in staat. Het vormt in ieder geval een schril contrast met de apocalyptische toon van de reacties uit westerse media en politiek.
Het westerse narratief over de betekenis en de intentie van deze wet is eigenlijk al niet overeind te houden voorbij artikel 1, lid 2. Artikel 1, lid 2, getiteld “Doel en strekking van de wet” luidt: Deze wet legt geen beperkingen op aan de activiteiten van de entiteit die onder deze wet wordt geregistreerd als organisatie die de belangen van een buitenlandse macht dient.
Eerlijke journalistiek kan met deze verklaring één van de volgende twee dingen doen: ofwel het benoemen en na kritische beschouwing de bewering accepteren, ofwel het benoemen en na kritische beschouwing de bewering verwerpen. Het totaal niet benoemen van de intentieverklaring waar de wet mee begint, getuigt simpelweg van ofwel doelbewuste misleiding, ofwel van hele slechte journalistiek.
Vervolgens stelt artikel 2 de ondergrens vanaf wanneer de wet van toepassing is op 20 procent financiering uit het buitenland, dan wel in de vorm van geld, dan wel in de vorm van materiële of immateriële (denk aan trainingen) steun, naar geld omgerekend van dezelfde waarde. Het valt uiteraard met geen gezond verstand vol te houden om uit het buitenland gefinancierde media als “onafhankelijk” te beschrijven. Daarnaast is de grens ook extreem ruimhartig. Stel je eens voor dat deze wet in Nederland zou gelden, en bijvoorbeeld Forum voor Democratie voor 19 procent uit Rusland zou worden gefinancierd. Onder deze wet zou daar dus geen enkele consequentie aan verbonden zijn.
De eis om in het geval van dergelijke financiering uit het buitenland meer details over het doel en de voorwaarden te vragen, zoals artikel 4 vereist, lijkt dan wederom een vrij milde stap. De teneur is dus eigenlijk samen te vatten als “we vinden het niet erg als je uit het buitenland wordt gefinancierd, maar we willen het wel weten”. Het is bijna niet voor te stellen dat wat voor samenleving dan ook het zou toelaten dat organisaties die als functie en doel hebben de samenleving te beïnvloeden in het geheim uit het buitenland worden gefinancierd. Wat voor reden valt er te verzinnen om dat te doen?
Ook de eis dat er een jaarverslag moet worden gepubliceerd is noch raar, noch radicaal. In Nederland moeten organisaties dit sowieso al doen om hun ANBI-status te mogen behouden (vergelijkbaar met officiële vzw’s in België), en vergelijkbare eisen voor financiële transparantie bestaan over de hele wereld. Toch wordt het Westerse publiek nu voorgehouden dat financiële jaarverslagen van maatschappelijk geëngageerde organisaties de eerste stap naar de dictatuur zijn.
Wanneer er van de inhoud wordt gesproken in artikelen, wordt er nog wel eens gesteld dat er wordt “gedreigd met hoge boetes”. Dit gaat uiteraard over de financiële boetes die zijn verbonden aan het niet naleven van de wet. Ook hier is weinig vreemds aan: iedere wet heeft immers een handhavingsmechanisme nodig. Wat echter wel een mogelijke uitkomst na de inwerkingtreding van deze wet kan zijn, is dat de betroffen ngo’s collectief uit protest zich niet zullen aanmelden onder de verplichtingen van deze wet, waarna de vervolgens geldende boetes – en mogelijk de maatregelen voor het niet betalen van deze boetes – worden aangewezen als bewijs dat de wet inderdaad tot repressie van ngo’s leidt. Het is dan belangrijk om niet uit het oog te verliezen dat deze ngo’s niet met juridische consequenties worden geconfronteerd omdat het ngo’s zijn, of omdat ze uit het buitenland worden gefinancierd, maar omdat ze zich niet aan de wet houden.
Minder Streng dan Amerikaanse Foreign Agents Registration Act
Dan terugkomende op het thema dat de mentaliteit die uitgaat van deze wet een mentaliteit is die iedere gezonde, zelfrespecterende samenleving heeft – dit is niet enkel retoriek, maar een realiteit. Verschillende landen zoals de VS en Australië hebben zeer vergelijkbare wetten. Met name de Amerikaanse Foreign Agents Registration Act (FARA) wordt genoemd als een vergelijkbare wet, bijvoorbeeld in de versie van de wet die een jaar eerder werd ingediend.
Het is dan ook ter beoordeling van de framing over deze Georgische wet informatief om na te gaan welke provisies uit de Georgische wet terug te vinden zijn in de FARA. Zie hieronder een vergelijking van de Engelse vertaling van de Georgische wet met de originele tekst van de FARA.
De Georgische wet bevat een expliciet verbod op het gebruik van de wet om restricties aan betroffen organisaties op te leggen (Artikel 1), terwijl de FARA dit niet doet. Daarnaast is in de Georgische wet een limiet aan het aantal inspecties dat het Ministerie van Justitie kan uitvoeren opgenomen van niet vaker dan eens in de zes maanden (Artikel 8.4), terwijl de FARA geen enkele bescherming heeft ingebouwd tegen overmatige inspectie van dezelfde entiteit.
Daarnaast stelt de Georgische wet een eis die de FARA niet stelt, namelijk om een financieel jaarverslag te publiceren. De FARA, anderzijds, verplicht de betroffen entiteiten om hun politiek geladen publicatiemateriaal van een in het oog springende verklaring (“conspicuous statement”) te voorzien dat het wordt verspreid door een agent namens een buitenlandse opdrachtgever, en dat de verspreide materialen zijn gemeld bij het Ministerie van Justitie. (Sectie 4b). De Georgische wet bevat niets van deze aard.
Ook stelt de Georgische wet een eis die de FARA niet stelt, namelijk om een financieel jaarverslag te publiceren. De FARA, anderzijds, verplicht de betroffen entiteiten om hun politiek geladen publicatiemateriaal van een in het oog springende verklaring (“conspicuous statement”) te voorzien dat het wordt verspreid door een agent namens een buitenlandse opdrachtgever, en dat de verspreide materialen zijn gemeld bij het Ministerie van Justitie. (Sectie 4b). De Georgische wet bevat niets van deze aard.
Ten slotte zit er nog een opmerkelijk verschil in de boetes die aan het niet naleven worden verbonden. De FARA dreigt namelijk bij het niet naleven van de eisen mogelijk een celstraf tot 5 jaar (Sectie 8a2), terwijl de Georgische wet enkel van bestuurlijke boetes spreekt – het wordt dus niet als strafbaar feit behandeld.
Er is dus geen twijfel over mogelijk dat de Georgische wet een ruimhartigere wet is dan die in de VS. Daarom zou ik iedereen die beweert dat dit een “stap richting autocratie” is willen verzoeken uit te leggen welke tekst in de wet precies als zodanig kan worden geïnterpreteerd.
