De Rol van VZW De Huizen

VZW De Huizen is een pionier op het gebied van kleinschalige detentie in België en heeft reeds een lange weg afgelegd. Sinds 2012 pleiten we voor kleinschalige, gedifferentieerde detentiehuizen die verankerd zijn in de buurt en trachten we deze op de Belgische politieke agenda te zetten.

Doorheen de jaren hebben we een groot en divers netwerk opgebouwd in binnen- en buitenland bestaande uit politieke contacten, contacten op niveau van het beleid, de gevangenisadministratie, sociale organisaties, hogescholen, universiteiten en andere experts uit verschillende disciplines. Ook de goede contacten met de pers en media hebben een belangrijke rol gespeeld in het verhaal van VZW De Huizen.

Het jarenlang lobbyen op politiek en beleidsniveau, samen met de samenwerkingen met bovenstaande belanghebbenden, hebben VZW De Huizen gebracht tot waar ze vandaag staat. De kracht van samenwerking komt duidelijk naar voren in het verhaal van VZW De Huizen. Door de gezamenlijke inspanningen is de brede erkenning voor het nieuwe penitentiair paradigma sterk gegroeid.

Deze erkenning heeft geleid tot concrete resultaten binnen het Belgisch penitentiair beleid, zoals de opening van de eerste kleinschalige detentiehuizen in België, zowel transitiehuizen voor mensen aan het einde van hun straf als detentiehuizen voor kortgestraften (straffen onder 3 jaar), evenals de wettelijke verankering van deze nieuwe detentievormen.

Maar hoe slaagde VZW De Huizen er concreet in om detentiehuizen wettelijk te verankeren en van waar kwam dit idee? Binnen onze Algemene Vergadering zijn verschillende werkgroepen opgericht om de kennis die heerst binnen de organisatie te verzamelen en te benutten in de praktijk. De werkgroep duurzaam politiek beleid ging op zoek naar de beste strategieën om politiek draagvlak te creëren op lange termijn. Ze concludeerden dat een wettelijk kader essentieel is om een duurzaam beleid voor detentiehuizen te realiseren.

Vervolgens werkten de leden van de werkgroep verder aan de uitwerking van dit idee. Ze onderzochten hoe en waar detentiehuizen opgenomen konden worden in de basiswet van het gevangeniswezen[1] en stelden een voorstel op. Daarna werd dit voorstel doorgestuurd naar de juiste politieke contacten. Gedurende het hele proces bleef VZW De Huizen haar medewerking verlenen door middel van advies. De rest is geschiedenis.

De Wettelijke Verankering

De recente wettelijke verankering van detentiehuizen markeert een belangrijke mijlpaal voor VZW De Huizen en voor de strafrechtelijke hervorming in België. Zo voorziet de Basiswet  van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden nu in een duidelijke definitie van een detentiehuis. De definitie luidt als volgt: “een door de Koning specifiek aangewezen gevangenis die bestaat in een autonome kleinschalige voorziening die is ingebed in de maatschappelijke omgeving en waarmee zij nauwe contacten onderhoudt”.

Daarnaast voorziet de wetswijziging ook in de subsidiëring van steden en gemeenten met een detentiehuis op hun grondgebied. Dit om te voorzien in de kosten die verbonden zijn aan het bevorderen van de integratie van het detentiehuis op het grondgebied en van de toegankelijkheid van hun diensten voor de gedetineerden die in het detentiehuis verblijven.

Deze verankering betekent dat detentiehuizen nu officieel erkend worden binnen het Belgische strafrechtssysteem en niet louter een pilootproject zijn dat elk moment kan worden stopgezet. Door beleid wettelijk te verankeren, wordt gewaarborgd dat de regels en richtlijnen niet zomaar kunnen worden gewijzigd door opeenvolgende regeringen. Dit zorgt voor continuïteit en stabiliteit, wat cruciaal is voor de lange termijn planning en implementatie van duurzame praktijken in detentiehuizen.

De wettelijke verankering biedt dus niet alleen een solide basis voor de verdere ontwikkeling van detentiehuizen, maar zorgt er ook voor dat de rechten van gedetineerden in deze voorzieningen beter beschermd worden. Ook het feit dat steden en gemeenten met een detentiehuis op hun grondgebied nu recht hebben op subsidiëring, kan voor zij die twijfelen toch een extra duw in de rug geven.

Uitdagingen en Toekomstperspectieven

Hoewel de wettelijke verankering een positieve ontwikkeling is, zijn er nog steeds uitdagingen te overwinnen. De brede erkenning voor detentiehuizen is reeds aanwezig, maar de verdere ontwikkeling van het concept is aangewezen. De huidige detentiehuizen zijn nog steeds te groot en de groep van kortgestraften is te divers. Zo bieden de huidige detentiehuizen in België plaats aan 57 personen die variëren in leeftijd van 18 tot 90 jaar en veroordeeld zijn voor verschillende types delicten.

Het is noodzakelijk om verder in te zetten op detentiehuizen voor verschillende doelgroepen, aangepast aan diens noden en behoeften. Het maximum aantal bewoners moet  ook bepaald worden door de noden van de doelgroep. Verder is er een voortdurende zoektocht naar geschikt personeel, alsook training en ondersteuning van het personeel is nodig. Daarnaast is het cruciaal om het publieke bewustzijn en de acceptatie van deze alternatieve vorm van detentie te vergroten.

De grootste uitdaging blijft echter het vervangen van alle gevangenissen door detentiehuizen en niet louter detentiehuizen aanvullend op de klassieke gevangenissen. In het streven naar een meer humane, rechtvaardige en effectieve strafuitvoering is dit noodzakelijk. De verdere uitrol en ontwikkeling van detentiehuizen zal voornamelijk politieke moed vragen. Het is nu aan de (her)verkozen politiekers om in de komende legislatuur  hierop in te zetten.

“Detentiehuizen staan wettelijk verankerd in ons Belgisch recht! Geduld is belangrijk om iets te bereiken maar kleinschalige detentie heeft ondertussen zijn nut bewezen. Als de volgende regering hier verder op blijft inzetten, gaan we eindelijk echt kunnen beginnen spreken over zinvolle detentie!! Daar gaan we voor, dat moet en zal er komen! – Mathilde Steenbergen, voormalig Kabinetschef Justitie en vanaf 1 september 2024 Directeur-Generaal van het gevangeniswezen

In de toekomst kunnen detentiehuizen een integraal onderdeel worden van het Belgische strafrechtssysteem, waarbij zij bijdragen aan een meer rechtvaardige, humane en effectieve strafuitvoering. De inspanningen van VZW De Huizen hebben laten zien dat een andere aanpak niet alleen wenselijk, maar ook mogelijk is. Met de wettelijke verankering als stevige basis, ligt de weg open voor verdere innovaties en verbeteringen binnen de strafuitvoering.

VZW De Huizen is trots op deze vooruitgang, maar blijft verder strijden voor een toekomst waarin een zinvolle detentie wordt uitgevoerd in kleinschalige detentiehuizen en op die manier bijdraagt aan herstel en re-integratie. Samen blijven we verder bouwen aan de inclusieve, veilige en duurzame samenleving van morgen!

Bauke De Bie is coördinator bij VZW De Huizen en Belgisch coördinator bij RESCALED.

Note:

[1] De Basiswet van 12 januari 2005 is de meest belangrijke wet die de rechten en plichten van mensen in detentie regelt alsook de basisbeginselen voor de strafuitvoering bepaalt. Raadpleeg de wet hier.