Socioloog Mark Elchardus heeft een punt met zijn uitspraak in De Morgen van 5 augustus. ‘Ik geloof niet dat de overheid efficiënter zal zijn in het uitvoeren van de taken die middenveldorganisaties nu op zich nemen.’
In zijn merkwaardige analyse op SAMPOL belijdt Luc Huyse de biecht van een ontzuiler. Uit het betoog van beide emeritus-hoogleraren sociologie kan je een dienstig besluit halen: “Wij hebben de maatschappelijke waarde van de verzuiling sterk onderschat. De staat heeft de rol van de middenveldorganisaties niet overgenomen.”
“De historische wortels van de verzuiling liggen in de tweede helft van de 19de eeuw, toen de opmars van de wereldlijke staat een van godsdienst en Kerk ontvoogde samenleving dreigde voort te brengen.”
“Daarom heeft de clerus toen tussen staat en gelovigen een beschermende muur opgetrokken van eigen scholen, hospitalen, week- en dagbladen, sportclubs, cultuurverenigingen, bibliotheken, fanfares en wat later vakbonden en ziekenfondsen.”
“De uitbreiding van het kiesrecht in 1893 vroeg ook om een partijpolitieke en electorale omkadering van de aanhang. Langs dezelfde weg en met dezelfde oogmerken ontstond, bijna gelijktijdig, een socialistisch netwerk. De liberalen volgden later…”
“Maar verreweg de belangrijkste misgreep was onze eenzijdige, want negatieve, kijk op de verzuiling. Pas later kwam het besef dat je een samenleving niet straffeloos een cruciaal stuk van haar organisatorisch geraamte kan afnemen. Zeker niet als er niet tegelijkertijd bruikbare alternatieven worden aangereikt (Luc Huyse).”
Met deze twee elementen geeft Huyse aan waarop een cruciaal stuk van het organisatorisch geraamte van de samenleving was gebouwd en de staat, bij gebreke aan bruikbare alternatieven, het nut ervan niet heeft ingevuld.
Zit hierin geen verklaring voor het huidig ongenoegen?
“De verzuiling was in wezen een reactie op een hele reeks van uitdagingen: de inburgering van de vele honderdduizenden mannen en vrouwen die naar de steden afzakten, de gedisciplineerde opname van een massa nieuwe stemgerechtigden, de domesticatie van een oproerige arbeidersklasse….”
“In de nadagen van de Tweede Wereldoorlog bewees die strategie opnieuw hoe bruikbaar ze was als draaiboek bij de herinrichting van de samenleving. Er kwam een explosie van organisatorische energie op welzijnsgebied en de katholieke, socialistische en liberale organisaties en verenigingen leverden de mensen en het kader.”
“In ruil gaf het royale subsidiebeleid van de overheid hen sterke groei-impulsen. Opkomst en uitbouw van de verzorgingsstaat vallen dus in de tijd volledig samen met de spectaculaire expansie van de zuilen.”
Het maakte de grote tegenstelling uit in het gehele betoog van de door journaliste Bieke Purnelle “de grafdelver van het middenveld” genoemde Guy Verhofstadt. In zijn burgermanifesten eiste hij dat aan de burger zou gegeven worden wat hem toekomt.
Door zijn pleidooi voor ontzuiling en herstel van het primaat van de politiek ontnam hij de burger evenwel zijn sterkste wapen waardoor vele van zijn betrachtingen werden ingevuld. Anderzijds heeft het primaat van de politiek voor een kloof tussen de burger en de politiek gezorgd.
Het is dan ook geen wonder dat in het huidige debat de twee elementen terug op het voorplan zijn gekomen: de strijd om het middenveld en het belang van de welvaartsstaat. Mag het worden gesteld dat die welvaartsstaat er grotendeels door de verzuiling is gekomen?
Mag ook worden opgemerkt dat de ontzuiling een even grote rol heeft gehad in de afgang van de drie klassieke partijen? Het is zelfs merkbaar in de huidige regeringsonderhandelingen. Ook daarin is De Wever het verlengstuk van het beleid van Verhofstadt, de beweerde nuttige rol van de sterke staat.
Maar is ook dat, zoals dat met de tegenstelling tussen de Burgermanifesten enerzijds en de afbraak van de zuilen anderzijds het geval was, geen smoes? Wat bedoelt De Wever met een sterke staat? Is dat een staat waarin de burger langs de zuilen zijn rechten en eisen kon waar maken, wat hem de welvaartsstaat heeft opgeleverd?
Of is dat een begripsverwarring om het belang van de door VOKA verzuilde belangen van de privé, van de bouwpromotoren, de havenbazen en de chemiereuzen, voor dat van de gemeenschap te stellen?
Enige verduidelijking zou de regeringsonderhandelingen en vooral het wantrouwen van de linkse partners kunnen “vooruit” helpen.
