Vanmorgen had ik voor negen uur, op wandel met de hond een gesprek met de oude buurman Roger, die ook zijn hond uitlaat, hij heet Ares. De man is actief geweest als toeleverancier van SABENA en van het Leger, en was tijdens zijn diensttijd “een beetje een scherpschutter”. In het verleden hebben wij het al gehad over wapens en kogels. Roger spreekt nu over de mogelijkheid dat de aanslag op Donald Trump opgezet spel zou zijn, of, in internationale termen van heden, een valse vlag-operatie. Deze stelling geeft mij de kans wat mechanismen van de menselijke psychologie uiteen te zetten.

Ik pareer zijn fantasie onmiddellijk, eerst en vooral met een technische opmerking. “Wij zijn allebei schutters geweest, zeg ik, je weet toch dat je zoiets niet kunt organiseren: een kogel die door een oor gaat in plaats van drie millimeter verder door de schedel!?”. Roger knikt in stilte. De ergste angst voor elke jager op herten of everzwijnen is dat je het dier niet dodelijk raakt. Dan ga je af in de ogen van je makkers, dan loop je uren of dagen met bezorgdheid en schuldgevoel. Dan roep je het team in van de Zweethondenwerkgroep om de nazoek te doen, het dier uit zijn lijden te verlossen, en het wildbraad te behoeden voor verloedering. Wie geregeld letterlijk met scherp schiet, weet dat maar al te goed. Mis schieten, het kan gebeuren; ondanks alle training, ervaring en voorzorgen.

We begrijpen dat wel, natuurlijk, die neiging bij niet weinig mensen, om een bewuste, een ‘hogere hand’ te zien in wat nu met de partij van Trump, wat dat is ze intussen helemaal, gebeurt. Het is bijna te mooi om waar te zijn. Achteraf, met wat heet een “Hineininterpretierung”, lijkt het resultaat voor The Donald zodanig mooi, dat je geest spontaan bijna de bocht uit gaat, en kwaad opzet vermoedt. De hele partij schaart zich achter de belaagde leider. De taaiste tegenkandidaten trekken zich terug. Zelfs de opperrechter die de meest ernstige misdaad van Trump moest inleiden, het achterhouden van hoogst geheime documenten op een moment dat hij gewone burger was, laat de zaak vallen; en dat krijgt geen tegenstemmen. Hoe kan dat? Slachtoffer zijn is vertederend, charmeert de mensen, meer dan ooit in deze tijden.

De waarheid is dat de werkelijkheid vaak lange tijd zeer banaal of lastig kan zijn in haar verschijnen, maar dat er je dan op een bepaald moment heel grote ‘piet’ kan overkomen. Meeval! Sinds eeuwen hebben mensen in ons vaderland in dit verband een grote categorie erkend in het geloofsleven: de Voorzienigheid. Providence, in de Angelsaksische landen. Een gelukkige, grote meeval die wel van God moet komen, de grote Vader der mensen. Geluk dat je toevalt. Zo is de existentie. Zowel meer banaal dan sommige complotdenkers ze zien, als, op een gezegende dag, veel wonderbaarlijker dan mensen zich kunnen indenken.

Misschien is het gevoel voor deze waarheid bij sommigen weggesleten door factoren als de voor het dagelijks leven zeer bepalend geworden bezoldigde arbeid, waarbij veel naar de eigen hand gezet wordt op eigen krachten. Hoewel werknemers nog steeds na dertig of veertig jaar trouwe dienst plots op straat kunnen staan. Of misschien speelt de invloed van politici die de kiezer hemel en aarde blijven beloven, zelden op hun onmacht wijzen, en bij gunstige economische conjunctuur, deze vooruitgang claimen, hoewel die meestal aan anonieme krachten te wijten is, aan voorspelbare conjunctuurschommelingen eigen aan een complex universum met eigen dynamiek zoals de Economie.

“Ik begrijp je wel, zeg ik tegen Roger: “Er zijn nog gevallen geweest van aanslagen op presidenten…” “Ja, antwoordt de zeventiger: “Kennedy!” – “Ja, daar zijn toen ook stemmen opgedoken die beweerden dat er een complot achter zat. Dat de FBI zelf de moord had georganiseerd. Omdat de president te zeer een bepaalde, democratische koers zou gevaren hebben. Dat is echter nooit bewezen. De film over de kwestie die velen hebben gezien, die deze stelling uitwerkt, hangt met spuug en plaklint aan elkaar. Kenners nemen hem niet ernstig. Dat was een pseudo-documentaire die je als een eerste groot geval van fake news kan bestempelen. Spektakel, fantasie en beschuldiging, dat verkoopt.”

Er valt een stilte. Een ander aspect dat speelt dient zich aan. “Weet je, er is waarschijnlijk ook een mechanisme in het spel, waarbij mensen zonder veel vorming die lacune aan kennis willen toedekken. Dan komen zij over bepaalde feiten met zeer beschuldigende verklaringen, die de mens of de politiek in een gruwelijk negatief daglicht stellen. Ook juist omdat zij niet graag als een brave, gewone vogel worden versleten, die niet veel snapt van de wereld. Dan krijg je zeer cynische verklaringen, zonder grond. Die effectief bij sommige omstaanders inslaan. De grote schrijver en oorlogscorrespondent, Vasili Grossman heeft dit mechanisme opgemerkt en beschreven tijdens zijn reizen door Rusland. Hij was een kritisch onderzoeker van de menselijke geest; onder andere gedreven door zijn ontzetting over de spagaat die hem trof, die er bestaat tussen het liefdevolle, veilige universum van een moeder met haar kinderen, en de haat en dood die mensen tijdens oorlog te beurt valt. Zijn boek “Leven en lot” werd door de KGB in beslag genomen, maar in onze tijd is het een bestseller, wereldwijd.

Weer laten wij een stilte vallen. In de wijk is nog niets te zien of te horen, buiten een Merel en een Zwartkop die even een stukje lied zingen. De tijd van de vogelzang loopt op zijn einde. In september zullen sommige soorten nog even heropleven, en dan gaan wij de winter in, in stilte. De honden snuffelen aan elkaar, en stoppen dan de snuiten in het gras, volgens lijnen van informatie die voor ons ontoegankelijk zijn.

“Kijk, zeg ik, “Denk ook eens terug aan het geval van de dood van Lady Diana Spencer. Zeer veel mensen keken geweldig naar haar op. Zij zagen in haar immers een sprookjesprinses. De koningin was actief bij het rode kruis, was bekoorlijk charmant, was steenrijk. Ook in dit geval konden nogal wat mensen bij haar dood niet bij de grote banaliteit van dit leven, bij de vernietigende kracht van het toeval. Zij konden de grootse kenmerken die zij percipieerden niet samen denken met de droevige, armzalige realiteit van het dagelijks leven van deze publieke koninklijke figuur die in staat van feitelijke scheiding leefde, en leefde met een minnaar die ‘s nachts geregeld op de vlucht moest voor de horzels van de journalistiek, de paparazzi, met de camera in aanslag. Mensen zonder veel mensenkennis of zonder grondig gevormd aanvoelen van de werkelijkheid en het leven, willen dan niet aanvaarden dat op een dag zulk leven eindigt door een kleine, onnozele factor als de chauffeur die wat te veel op heeft, en de dure wagen te pletter rijdt. Vluchten in een fantastisch complot ligt dan voor de hand.

Wij wandelen verder; wij laten de honden een rondje doen rond de compacte Japanse esdoorn, de Acer palmatum, die ter sprake komt in het interview dat ik over mijn eigen lotgevallen gaf aan De Standaard in november. “Lees jij kranten?” vraag ik. “Neen”, antwoord de zelfbewuste buur. Ik doe via internet informatie op, de VRT. En ik kijk geregeld naar het TV-nieuws”. Op zijn initiële standaardvraag “Hoe gaat het?” op deze droge, lichtjes zonnige morgen, had ik naar waarheid geantwoord dat de reis naar Duitsland nog dagenlang vermoeidheid had meegebracht. Het zoeken van de weg door dat land, tot in het diepe zuiden bij Zwitserland, langs de Autobahnen, en door de stad Freiburg, was soms wat stressy geweest. Al een paar nachten sliep ik minder goed. Deze nacht had ik lichtere dromen, met prettige gebeurtenissen en een typische reissfeer erdoor.

“Er speelt nog iets, denk ik. Geregeld converseer ik even met een intelligente straatveger in deze buurt, die spiritualiteit bestudeert en kenner is van klassieke muziek, hij heet Pierre*. Die merkte iets interessants op. Dat zijn gewone collega’s, die hun best doen wat de arbeid betreft, maar niet veel van de wereld begrijpen, vaak de dingen uiterst persoonlijk opnemen. Wanneer de ploegleider de opdracht geeft in een bepaalde wijk meer inspanningen te leveren, op bevel van het college van Burgemeester en schepenen, die bijvoorbeeld een probleem hebben zien groeien, dan nemen die jongens dat vaak op als een soort persoonlijke pesterij: “Ze moeten mij weer hebben. Heb ik het dan slecht gedaan?” De werkelijkheid werkt vaak op een veel meer on-persoonlijke manier op ons in, dan wij het ons voorstellen. Dat geldt ook voor de groten der aarde. Trump heeft haat en nijd opgewekt met zijn arrogantie en zijn simplismen; dan is het niet verwonderlijk dat een totaal vereenzaamde jonge man die zijn leven moe is, met een laatste, in zijn ogen heldhaftige daad, het geweer pakt en probeert hem uit te schakelen. Uit interviews die uitgezonden werden met voormalige schoolkameraden blijkt dat: de aanslagpleger was grondig vereenzaamd, jarenlang het voorwerp van spot en pesterijen.

De baan van de kogel die voor mijnheer Trump bestemd was, wordt nu door niet weinigen erg “persoonlijk genomen”. Die baan is echter vooral onderhevig aan ballistische toevalligheden. Zoals bewezen wordt door de oudere man die door een van de afgevuurde kogels omkwam in Pennsylvania. De brandweerman had zich in een reflex over zijn kinderen en vrouw gegooid, om hen te beschermen. (Een reflex die aan ethologen bekend is: vele mannetjesdieren sterven jaarlijks vanuit een gelijkaardige reflex; een wetenschappelijke waarheid waarvan je je afvraagt hoe gender-activistes van vandaag ze zullen opnemen. Een van hen antwoordde mij in een debat op sociale media onlangs: “Als ik aangevallen wordt [verwacht ik geen hulp van een man], dan is dat met 98 procent waarschijnlijkheid door een man”. Het glas is voor haar dus half leeg, niet half vol).

“Dat de kogel de politicus op een haar na miste, dat is toeval. Zoals soldaten aan het front in een oorlog voortdurend kogels afvuren die er naast gaan. Zoals het overleven zelf tijdens de oorlog voor een groot stuk van banaal toeval afhangt.” Roger kijkt mij aan en knikt. In het meesterlijke werk over de tweede wereldoorlog van Max Hastings, “En toen brak de hel los. De wereld in oorlog 1939-1945” las ik straffe feiten over dodelijke slachtoffers. Enkel soldaten die strijd voeren aan het front hebben veel kans te sterven, de jongens die in de toelevering staan, zitten veilig. “Ze staan niet aan grotere gevaren bloot dan in het gewone burgerleven”, schrijft de historicus. “In het Amerikaanse leger sneuvelden in totaal slechts vijf promille van de soldaten. [95 procent van de soldaten bleef dus in leven!] Terwijl zeventienduizend Amerikanen bij gevechten ledematen kwijt raakten, ondergingen tijdens de oorlogsjaren in Amerika zelf honderdduizend werknemers amputaties als gevolg van arbeidsongevallen”.

Winston Churchill als jonge soldaat in 1895, op 21 jaar

Van de jonge Churchill is bekend dat hij – typerend voor hemzelf, maar niet voor de meeste militairen wellicht – na zijn vuurdoop in het buitenland stelde: “There is nothing as exhiliarating…” – “Er is niets zo opwekkend dan het geluid van kogels die om je hoofd heen fluiten, en dat je niet wordt geraakt!”. Dit citaat heb ik hier al een paar keer aangehaald. Vandaag met de geschiedenis van de kogel die Trump miste, lijkt het een relevante zinsnede, vaststelling: vandaag heeft de door Churchill beschreven wondere vreugde blijkbaar niet alleen de dappere overlever aangegrepen, maar een hele partij, misschien wel een groot deel van de tijdgenoten wereldwijd. Dat zal de toekomst uitwijzen.

Een conclusie kan intussen de volgende zijn: wanneer een volwassen mens iets echt niet begrijpen kan, grijpt men wel eens naar fantastische verklaringen. Niet alleen baby’s zuigen aan hun duimen.

2. Wie als publieke figuur nipt aan een moordaanslag ontsnapt, is dat in de perceptie van velen als snel “op miraculeuze wijze”. De man in kwestie krijgt dan gauw het aureool van een “heilige”, van een (bijna) “martelaar. Hier zien we nog eens dat ook mensen die de godsdienst als institutie afzweren en menen niet religieus te denken, dit wel blijven doen. De mens is een religieus wezen.  Hij blijft veel meer bepaald door een wordingsgeschiedenis die in de tienduizenden jaren loopt, dan hij beseft. Buiten de al bij al bedachtzame paden die een georganiseerde Godsdienst aanbiedt, gaat de ingebakken religiositeit ongetwijfeld sneller uit de bocht. Groepshysterie, om het met een wat zware term te zeggen, is dan niet zo veraf. Van die irrationele sentimenten lijkt Trump momenteel te profiteren. Gelukkig zijn de verkiezingen pas voor november. Intussen kan er nog veel gebeuren.

Tijdens de twee presidentschappen van Barack Obama waren veel trouwe aanhangers bang dat de nobele man op een dag onder een kogel van

een politiek gemotiveerde moordenaar zou vallen. Volgens sommige onderzoeken werd een op de drie presidenten onder vuur genomen.

Met Obama is dit nooit gebeurd. De veiligheidsdiensten, de Secret Service, hebben daar heel hard aan gewerkt.

De bijnaam van de president bij deze diensten, die bijna altijd een ironische knipoog is naar de figuur van het moment, was Maverick.

Dat is iemand die de veilige groep verlaat, gedreven door waarheidsliefde.

Toemaatje

* De kogels waarmee wij leerden jagen in de jaren negentig, Brenneke TIG (Torpedo Ideal Geschoss) hebben bij het verlaten van de loopmond een snelheid van 830 meter per seconde.

buksmunitie TIG

*Onze Vlaamse voorouders waren naar huidige inzichten wellicht wat optimistisch toen zij de volgende zegswijze smeedden, maar ik vind ze wel hoopgevend:

《Al vliegt de leugen nog zo snel,

de waarheid achterhaalt haar wel…》

*Ter herinnering: een eerste analyse van de aanslag en de figuur van mijnheer Trump leest u hier

*Ter info

Reactie vanwege professor Hendrik Vos, kenner van Europa en internationale politieke verhoudingen, en geregeld te gast in Terzake en het Journaal, over de twee stukken die we schreven bij de aanslag en de figuur van Donald Trump:

“Goed geschreven en inhoudelijk heel overtuigend. Ik kan er mij helemaal in vinden.”

*… De bewuste kogel blijft fascineren en inspireren. (Update 19VII24, 19u55)

“Ik ben een Engel. God heeft mij gezonden om deze kogel te laten afwijken, van de man die achter de vrouwen zit, met prostituees omgaat, overspel bedrijft, frauduleus aan business doet en zich religieuze pretenties aanmeet, naar het lichaam van een gepensioneerd brandweerman”

Een paar bedenkingen

Godsdienst en religieus denken, het is altijd in grote mate een kwestie van “Interpretatie”. Daarbij loopt het gemakkelijk mis. Zeker als ongeschoolde mensen ermee eigenzinnig aan de slag gaan…
Zoals dit intelligente, kritische, ironische meme aangeeft. Nogal wat mensen maken de fout God op simpele wijze voor hun kar te spannen. Theologen en priesters gaan daar natuurlijk voortdurend tegen in.

De VSA blijft, misschien verwonderlijk voor sommigen in onze regio, een religieuze maatschappij. Die is op een moment als dit, alvast wat sommigen betreft, vatbaar voor vreemde, onredelijke opvattingen en interpretaties.

___________________________________________________________________

Illustratieverantwoording: portret van Churchill: Flickr. Selectie postzegels van de USA met een aantal voormalige presidenten: eigen verzameling. Portret John F. Kennedy: Flickr, American History. De Obama’s op 26 december 2009: ibidem.

*Fictieve naam omwille van de privacy.