#artnouveau   #wienersecession

Met het justitiepaleis van Joseph Poelaert hebben we in Brussel een mooi voorbeeld van een eclectisch bouwwerk. Het negentiende-eeuwse Historisme blikt terug op het verleden en ontleent decoraties aan diverse vroegere stijlperiodes voor een nieuw geheel.

Een andere stroming in het begin van de negentiende eeuw, het Neoclassicisme, kennen we van het Martelaarsplein waarbij men op zoek gaat naar de vermeende puurheid van de klassieken. Door elementen samen te brengen die men via de archeologie heeft teruggevonden op Griekse en Romeinse bouwwerken, creëert men een sfeer die aansluit bij de nieuwe tijdsgeest.

In de overgang in de kunstgeschiedenis van de Neostijlen en het Eclectisme naar het Modernisme speelt de Art Nouveau in Brussel een onmiskenbare rol. Vanaf 1892 komt de Art Nouveau met de bouw door Victor Horta van het Tassel herenhuis internationaal in beeld. Dat blijkt uit internationale publicaties in Jugend, Dekorative Kunst en Die Kunst. Henry Van de Velde die intellectueel dichter stond bij de Engelse Arts and craftsbeweging en bij William Morris, breekt bij onze oosterburen door met een interieur op de Dresden Exhibition van 1897.  Ook in Frankrijk staat men open voor deze vernieuwing wat bijvoorbeeld blijkt uit de prijs van de Stad Parijs in 1898 voor Castel Béranger van Hector Guimard.

De vernieuwing van de Art Nouveau kan niet los worden gezien van de technische vooruitgang bij de bouw van  metalen constructies in Frankrijk vanaf 1860 (Gustave Eiffel) of van de wolkenkrabbers in Chicago van Louis Henry Sullivan. Directer nog is de invloed van de decoratieve kunsten in Engeland vanaf de jaren tachtig.

Henry Van de Velde zal vanaf 1902 een andere weg opgaan en hij breekt met het vegetatieve en het ornament. Hij wordt er de grondlegger van de Kunstgewerbeschule in Weimar, de voorloper van het Bauhaus waarvoor hij mee Walter Gropius aantrekt.

In 1898 wordt in Wenen gestart met het gebouw van de Wiener Secession. Een nieuwe vereniging van kunstenaars die revolteert tegen de Academie. Joseph M. Olbrich, beïnvloed door de Engelse beweging en net als Josef Hoffmann een leerling van Otto Wagner, tekent de plannen van dit iconische gebouw.
In 1899 gaat hij naar Darmstadt in Duitsland en vanuit beide steden zal hij de leiding nemen van het verzet tegen de Art Nouveau.

Rennie Mackintosh hield in Munchen (1898) een eerste van vele tentoonstellingen in Duitsland en Oostenrijk. In 1900 werd hem gevraagd een kamer in te richten op de tentoonstelling van de Wiener Secession. Algemeen wordt daar de breuk met de Art Nouveaubeweging gesitueerd.
Rennie Mackintosh start in 1897 met de bouw van de Glasgow School of Arts. In diezelfde periode werkt Victor Horta aan het Volkshuis in Brussel.
Mackintosh’ werk was oorspronkelijk analoog aan de continentale Art Nouveau maar hij zal groeien naar een gebogen, maar bijna ascetische vormgeving. Ver weg van de vegetale en florale motieven en de Neo-Rococo versieringen van Horta in die periode. Bij Victor Horta wordt nagedacht hoe glas of metaal expressief kunnen aangewend worden. Als versiering, eerder dan als architectonische elementen.

Adolf Loos zal in 1898 een volledig lineair uitgewerkt winkelinterieur ontwerpen in Wenen. Hij kent beter dan zijn generatie de Amerikaanse architectuur. Hij ligt in Wenen samen met Otto Wagner (Postspaarbank Wenen 1904) en Josef Hoffmann aan de basis van de verwijdering van de Brusselse Art Nouveau.

Josef Hoffmann is oprichter in 1903 van de Wiener Werkstätte, een werkplaats voor de creatie van kleding, keramiek, potenbakkerswerk en meubelen. Net zoals zijn Engelse en Schotse generatiegenoten net daarvoor, is hij eerder een decorateur dan een architect.

De opdracht in 1905 voor het bouwen van het Stoclet Paleis aan de rand van Brussel in opdracht van de erfgenaam van de bankiersfamilie Stoclet, wordt een baken in de geschiedenis van de architectuur van de twintigste eeuw.
Het uiterlijk wordt gekenmerkt door de duidelijke geometrische structuur en de marmeren platen die ritmisch onderbreken worden door ramen ter hoogte van de buitenmuur. De invloed van Otto Wagner is duidelijk.
Het huis wordt afgewerkt in 1912 met het plaatsen van de friezen van Gustav Klimt. Ook binnen zien we het gebruik van marmers die een formele en luxueuze uitstraling geven. De kunstwerken en gebruiksvoorwerpen werden in functie van het huis ontworpen als onderdeel van een Gesamtkunstwerk.

De invloed van Josef Hoffmann is allicht vlugger gedateerd dat die van zijn generatiegenoot Adolf Loos als volbloed architect. Of de invloed van Frank Lloyd Wright en Auguste Perret op de volgende generatie. Maar zijn Stoclet Huis in Brussel blijft wel een baken van de Wiener Secession en in de internationale architectuurgeschiedenis.

Brussel werd door deze opdracht een knooppunt van internationale architectuurstromingen in hun rijke diversiteit: Le palais Stoclet n’est pas de l’Art Nouveau…