We lopen al decennia lang gebukt onder schuldenproblematiek en afhankelijkheidsrelaties. In plaats van te luisteren naar academici uit the global south, mensen die de dupe zijn van dat denken, wordt over hen door mensen uit het centrum gesproken.

Het is de westerse visie die richtinggevend is voor het reilen en zeilen in de wereld. Het is een westers perspectief op beschaving en vooruitgang dat moet worden gevolgd, wil men de ondergang van de mensheid voorkomen, zo wordt gezegd.

In zijn boek Bekommernis pleit Wil Heeffer er voor dat de dominant geworden westerse beschavingsopvatting fundamenteel dien te worden herzien. De tomeloze arrogantie van westerse academici staat wat extra aandacht voor denkers uit the global south in de weg. Dat is zowat het voornaamste punt dat hij met dit boek wil maken.

“>(…) om nog een ander veel voorkomend misverstand uit de weg te ruimen: in de bevrijdingsfilosofie gaat het niet primair over het realiseren van vrijheid, maar om de realisatie van sociale rechtvaardigheid waarbinnen respectvolle wederkerigheid een ijkpunt is. Zonder de realisatie van een bestaanszekerheid voor iedereen is vrijheid noch welbevinden mogelijk. Waar armoede heerst, bestaat geen vrijheid, daar bestaat alleen maar noodzakelijkheid. (pagina’s 109-110)

Het gaat hem allemaal om gedrag. En dat gedrag houdt in dat al wat niet aan de westerse norm voldoet als onbeschaafd en onontwikkeld wordt aanzien. Zo is het kapitalisme evenwel niet meer maar zeker ook niet minder dan de manifestatie van een civilisatieproces dat vanaf 1492, het jaar dat Christopher Columbus landde op Guanahaní, wereldwijd werd uitgedragen.

Het is een bijzonder kwalijke manifestatie van een beschavingsopvatting die voortkomt uit het dominant worden van westerse zienswijzen en kennisontwikkeling nadat het kolonialisme vanaf toen wereldwijd de vleugels uitsloeg. De auteur is er dan ook onomstotelijk van overtuigd dat het kapitalisme in feite gewoonweg een ander woord is voor een marktdenken zoals dat is voortgekomen uit de mondiale kolonisatie en neokolonisatie.

De Latijns–Amerikaanse bevrijdingsfilosofie wil zich bevrijden uit de voetangels en de klemmen van een westers denken dat uitgaat van het eigen gelijk. Ze wil een ander pad bewandelen dan de weg die voortkomt uit het eurocentrisme. Dat begrip staat voor een westerse opvatting over beschaving en wetenschap dat wereldwijd, vanaf 1492, met imperialistisch machtsvertoon is uitgedragen. (pagina 10)

De auteur pleit er voor om bijzonder kritisch te zijn voor de westerse – eurocentrische – vooronderstellingen en pleit hartstochtelijk voor een herwaardering van de relatie centrum / periferie. Onze oogkleppen moeten eindelijk af.

Instandhouding van het leven vanuit bevrijdingsfilosofisch perspectief en een effectieve verandering van het bestaande systeem, een uitgesproken systeembreuk, vraagt van ons allen een mentaliteit- en gedragsomslag. De nietsontziende opgang van het neoliberalisme en de opgevoerde digitale revolutie hebben de desastreuze destructie van onze planeet zienderogen versneld.

Een van Heeffers fundamentele stellingen is dat niet het kapitaal de aarde heeft leeggeplukt, het kapitalisme op zich ‘gebruikt’ niets, maar dat het de mens is die geld heeft gecreëerd en er een wereld vanuit winstaccumulatie op heeft uitgebouwd. Het is de mens die plukt vanuit een opvatting die door het Westen is geformuleerd als: we hebben het recht om te doen wat we doen omdat de aarde van ons is.

Na de beschavingsopvattingen van de aristocratie en de denkbeelden van de kerk, werd de burgerlijke beschavingsopvatting immers dé norm waarop iedereen zich diende te richten. Al het ander was onontwikkeld, primitief, barbaars of onbeschaafd. En nog altijd wil het Atlantische bondgenootschap normerend zijn over hoe men zich in het geglobaliseerde ‘dorp’ dient te gedragen.

“Een van de belangrijkste theologische vraagstukken in de middeleeuwse wetenschap was de zoektocht naar godsbewijzen. Wat waar is, werd vastgesteld door theologische disputen: quod erat demonstrandum (wat bewezen moest worden en aldus bewezen werd)”. (pagina 11)

Het kan geen kwaad om met bijzondere aandacht dit boekje te lezen van een bevrijdingsfilosoof van echt goede wil. Doen, gewoon doen.

De bevrijdingsfilosofie, schrijft Heeffer bij wijze van afsluiting van zijn boekje, wijst ons finaal de weg om kennis in te zetten op het voortbestaan van het leven in totaliteit.

Wij mensen zijn erfgenamen en erflater zolang we in staat zijn om Moeder Aarde te respecteren en niet te misbruiken. Wij zijn met haar en met elkaar verbonden. Het gaat fout, als in het leven toe-eigenen centraal komt te staan.

Een aangrijpend motto dat zowel thema’s als hoop, moed en rechtvaardigheid omvat.

Iedereen snakt vandaag de dag immers naar een sprankje hoop en ook voor ons vrijzinnige humanisten is het niet altijd even eenvoudig om aanhoudend hoopvol te blijven.

Het kan dan ook geen kwaad om even een rustpauze in te lassen en met bijzondere aandacht dit boekje te lezen van een bevrijdingsfilosoof van echt goede wil. Doen, gewoon doen.

Ook al ben je niet per se een sandaalloper, plattelandsjongen, baarddrager of ouwe hippie met geitenwollen sokken en heb je in feite niks vandoen met wat wereldvreemde, non-conformistische sociale hervormers. Bevrijdingsfilosofen lijken me immers best een gezellig clubje.

Voel je alvast welkom, ook al hoor ik daar zelf niet echt bij. Zo zie je maar.

Wil Heeffer. Bekommernis. Boekscout, Soest, 2024, 144 pp. ISBN 978 9465 0909 24