Op zondag 29 september won de extreemrechtse Vrijheidspartij (FPÖ) de Oostenrijkse parlementsverkiezingen met ruim 29 procent van de stemmen. Het werd daarmee de grootste partij en behaalde de beste score uit de geschiedenis.

Omwille van een corruptieschandaal was de populariteit van de FPÖ vijf jaar geleden sterk gedaald. Maar onder leiding van Herbert Kickl, een gewiekst demagoog, kende de partij een forse comeback.

Neonazi’s

Kickl slaagde daar in niet door zijn politiek platform te matigen, zoals Marine Le Pen in Frankrijk of Giorgia Meloni in Italië, maar door nog verder naar rechts op te schuiven. Net als de Duitse AfD was de FPÖ niet vies van provocerende slogans. Kickl haalde tijdens de campagne fors uit naar migranten, had het over “remigratie” en speelde met het idee om mensen van immigrantenafkomst te deporteren.

Kickl weet als geen ander de daling van de koopkracht en de economische onzekerheid te bespelen. Voor het tweede jaar op rij maakt Oostenrijk een recessie door. De inflatie is bijna 5 procent hoog en de kosten van energie en huur zijn fel gestegen.

De voorman van de FPÖ gelooft in corona-complotten. Tijdens zijn campagne uitte hij felle kritiek op de verplichte vaccinatie en het vermeende autoritaire gebruik van lockdowns. Kickl wil ook geen steun meer verlenen aan Oekraïne omdat die de Oostenrijkers dreigt mee te slepen in een conflict tegen hun wil.

Kickl weet als geen ander de daling van de koopkracht en de economische onzekerheid te bespelen

Hij beweert dat “klimaatcommunisme” de keuze wegneemt voor mensen in plattelandsgebieden om betaalbare auto’s te kopen, terwijl ‘woke’ de vrijheid beperkt om te grappen met vrienden in de kroeg.

Het naziverleden is nooit veraf. Verkiezingsaffiches noemden Kickl ‘de Volkskanzler’, een formulering die Hitler gebruikte. Aan de vooravond van de verkiezingen, zongen leiders van de FPÖ, waaronder parlementsleden, op een begrafenis met volle stem een nazi-lied.

Dat berokkent de partij blijkbaar weinig schade. Door te flirten met taboes uit het Oostenrijkse politieke verleden wist Kickl steun te consolideren onder anti-establishment kiezers, ook al was hij minister van Binnenlandse Zaken in een vorige regering.

Verantwoordelijkheid

De mainstream media, de sociale media en de politieke klasse dragen een verpletterende verantwoordelijkheid in deze ruk naar rechts.

Net zoals in de meeste Europese landen is er in de media al jarenlang een giftig discours en een paranoïde tabloidagenda. Onderwerpen als migratie, criminaliteit en veiligheid domineren de krantenkoppen in die mate dat immigratie en geweld worden behandeld alsof ze synoniem zijn. Een paranoïde mentaliteit is daardoor verankerd in de Oostenrijkse politieke cultuur

Dat wordt nog versterkt door de sociale media. Zij worden overheerst door een cultuur van fake news. Tijdens de coronacrisis bulkte het van samenzweringstheorieën . Extreemrechts wist daar handig garen van te spinnen.

De mainstream media, de sociale media en de politieke klasse dragen een verpletterende verantwoordelijkheid in deze ruk naar rechts

Ook de centrumpartijen hebben boter op het hoofd. Heel wat van de extreme standpunten van de FPÖ, zeker op het vlak van migratie, werden geheel of gedeeltelijk overgenomen door hen. Naarmate radicale ideeën steeds normaler werden, gingen mensen ze steeds meer als standaard accepteren.

Politiek centrum kreeg pandoering

Net als extreemrechts elders dankt de FPÖ haar succes deels aan de desillusie met mainstream partijen die de regering in Oostenrijk sinds de jaren 50 domineren.

De ÖVP, de conservatieve partij, wordt sinds 2019 getroffen door een reeks schandalen en de voormalige SPÖ-kanselier Alfred Gusenbauer onderhield zeer nauwe banden met de voormalige vastgoedmagnaat René Benko, wiens imperium onlangs gedeeltelijk is ingestort.

Net zoals in Duitsland en België betaalden de Groenen duur voor hun deelname aan de regering en hun onvermogen om voldoende te wegen op het beleid. Tijdens de campagne kwam de SPÖ over als een verdeelde partij.

De FPÖ dankt haar succes deels aan de desillusie met mainstream partijen

Het politieke centrum kreeg een ware pandoering. De conservatieve en regerende volkspartij ÖVP zakte van 37 naar 26 procent. De Groenen, die samen met de ÖVP regeerden, zakten van 13 procent naar 8,5 procent.

De sociaaldemocratische SPÖ stagneerde op 21 procent en is er niet in geslaagd een alternatief aan te dragen. Zelfs met een potentiële extreemrechtse meerderheid kozen honderdduizenden sociaaldemocratische kiezers ervoor om op de verkiezingsdag thuis te blijven.

Lastige coalitie

Dit resultaat zal het zeer moeilijk maken om een nieuwe regeringscoalitie te vormen. Ofwel vormen de extreemrechtse FPÖ een coalitie met de conservatieven van ÖVP. Dat deden ze al eens in 2000 en nog eens in 2017.

De eerste keer veroorzaakte dat schokgolven in Europa, maar ondertussen zijn de tijden sterk veranderd. Bovendien lijken de economische programma’s van de ÖVP en de FPÖ sterk op elkaar.

Als de nieuwe coalitie blijft zweren bij de neoliberale recepten uit het verleden dan zal ze extreemrechts uiteindelijk nog meer versterken

De ÖVP heeft echter verklaard tegen zo’n coalitie te zijn omdat het zichzelf niet ziet als een junior partner van extreemrechts. Om dat te voorkomen moeten de conservatieven in zee gaan met de sociaaldemocraten. Samen vormen ze een krappe meerderheid. Met de Groenen of de Liberalen erbij zouden ze meer comfortabel zitten.

Zo een grote coalitie kan extreemrechts van de macht houden. Op zich is dat een goede zaak. Maar als zo’n tripartite blijft zweren bij de neoliberale recepten uit het verleden dan zal ze de politieke wrok alleen maar doen toenemen en extreemrechts uiteindelijk nog meer versterken. Het is een uitdaging waar niet alleen Oostenrijk voor staat.