Hoewel China het grootste deel van de afgelopen twee millennia de grootste economie ter wereld was, werd het land sinds Groot-Brittannië in 1839 de Eerste Opiumoorlog lanceerde, gereduceerd tot een semi-koloniale, semi-feodale samenleving. Niet voor niets staat de daaropvolgende periode bij de Chinezen bekend als de ‘eeuw van vernedering’, gekenmerkt door ongelijke verdragen, buitenlandse agressie, burgeroorlogen en uiteindelijk een zegevierende revolutie.

Toen de Volksrepubliek China in 1949 werd gesticht, was China een van de armste samenlevingen ter wereld. Het analfabetisme was even hoog als de levensverwachting laag.

Toen de Volksrepubliek China in 1949 werd gesticht, was China een van de armste samenlevingen ter wereld

Het daaropvolgende politieke traject van de Volksrepubliek valt in wezen uiteen in twee verschillende fasen, waarbij de tweede begint met de lancering van het beleid dat bekend staat als ‘hervorming en openstelling’ vanaf eind 1978.

De Mao-periode

De eerste periode wordt vaak omschreven als een periode waarin het Sovjetmodel werd gevolgd.

Daar schuilt een kern van waarheid in, net zoals het hedendaagse China daar tot op zekere hoogte nog steeds van profiteert, maar het is verre van het hele verhaal.

Zelfs in haar meest radicale fasen heeft de Chinese revolutie bijvoorbeeld nooit volledig een rol voor de nationale burgerij verworpen.

Dit betekende op zijn beurt dat China, in plaats van een systeem met één partij, zoals in de Sovjet-Unie, een meerpartijen-consultatief systeem behield en handhaaft, gebaseerd op de erkenning en handhaving van de leidende rol van de Communistische Partij.

Het is veelbetekenend dat de boerenstand (met enige afwijking tijdens de periode die bekend staat als de Grote Sprong Voorwaarts, 1958-62)[1] niet werd gezien als een bron van wat men zou kunnen noemen ‘socialistische primitieve accumulatie’, ten behoeve van de steden en de bevordering van de zware industrie.

In plaats daarvan weerspiegelde het beleid vaak het feit dat de boeren de meerderheid van de bevolking vormden, en sterker nog, zij vormden de basis van de revolutie.

Boeren lezen het rode boekje van Mao (1969). Foto: Manhhai, Flickr / CC BY 2.0

De prestaties van het Mao-tijdperk mogen niet worden onderschat of gekleineerd. Ze behoren tot de meest verbazingwekkende in de menselijke geschiedenis.

Ondanks de verschrikkelijke jaren 1958-1962 en de chaos van de Culturele Revolutie (1966-1976)[2]groeide de levensverwachting in China met een jaar voor elk jaar dat Mao aan de macht was.

De prestaties van het Mao-tijdperk behoren tot de meest verbazingwekkende in de menselijke geschiedenis

Van praktisch het armste land ter wereld loste Mao’s China de fundamentele problemen op van voeding, kleding, huisvesting en onderwijs voor bijna een kwart van de wereldbevolking, voorzag het in fundamentele medische zorg voor de hele bevolking, bracht het de overgrote meerderheid van de geletterdheid, verbeterde de sociale positie en rol van vrouwen, enzovoort.

Hervormingen en opstelling

Waarom was het dan nodig om in 1978 zo’n radicale wending te maken?

Ondanks al zijn vooruitgang bleef China ten tijde van de dood van Mao in 1976 een zeer arm land, hoewel de basisbehoeften van het leven min of meer gegarandeerd waren.

Hoewel de hongersnood was geëlimineerd, was het voedsel nog steeds strikt gerantsoeneerd. Xi Jinping heeft, toen hij terugdacht aan zijn jonge jaren waarin hij met boeren in een oud revolutionair basisgebied werkte, vaak gezegd dat het zijn droom was dat de dorpelingen op een dag vlees zouden kunnen eten, en liefst vaak.

Hoewel de verschillen en ongelijkheden bleven bestaan, kan China onder Mao worden beschouwd als een van de meest egalitaire samenlevingen op aarde, maar in aanzienlijke mate was het een ‘socialisme van gedeelde armoede’.

Bovendien vonden er wereldwijd enorme veranderingen plaats. Landen en regio’s rond China ontwikkelden zich snel, zij het op een ongelijke manier.

Deze kapitalistische ontwikkeling in de regio werd door China vakkundig omgezet in een positieve factor. In de eerste fase van hervormingen en openstelling vormden zij de belangrijkste bron van investeringen.

De gretigheid van investeerders om de Chinese markt te betreden had een aantal oorzaken – van patriottisme van de kant van een groot deel van de overzeese Chinese burgerij tot het besef van de omvang en het potentieel van de Chinese markt. Van de nederlaag van de VS in Indochina en de gedeeltelijke terugtrekking uit Azië tot een cynische wens om de breuk tussen China en de Sovjet-Unie te bestendigen en te verergeren.

De twee fasen van de socialistische ontwikkeling moeten worden gezien als twee delen van één enkel revolutionair geheel

Voor China waren dergelijke investeringen van cruciaal belang.

Het voorzag in wat het land zo hard nodig had: een sneller industrialisatietempo en werkgelegenheid voor degenen die het platteland verlieten om in de stad te gaan leven, gegarandeerde exportmarkten, overdracht van vaardigheden en technologie, kapitaal, technische en beroepsopleidingen, en geavanceerd wetenschappelijk management.

Niets van dit alles zou mogelijk zijn geweest – althans niet op dezelfde schaal, in dezelfde mate en in zo’n snel tempo – zonder de fundamenten die door Mao waren gelegd.

Zonder een fundamenteel geschoolde, en geletterde beroepsbevolking. Zonder huisvesting en medische zorg. Zonder transportnetwerk en verharde wegen die het hele land met elkaar verbinden.

Dit is een belangrijke reden waarom Xi Jinping, vanaf praktisch zijn eerste opmerkingen toen hij in 2012 tot algemeen secretaris van de partij werd gekozen, consequent heeft benadrukt dat de twee fasen van de socialistische ontwikkeling van China niet tegenover elkaar moeten staan, maar eerder moeten worden gezien als twee delen van één enkel revolutionair geheel, waarvan het ene rust op de fundamenten die door het andere zijn gelegd.

Nieuw tijdperk

In de afgelopen vierenhalf decennia is China vanuit een marginale positie de op één na grootste economie ter wereld geworden. Het is de grootste fabrikant, de grootste exporteur en de belangrijkste handelspartner voor twee derde van de landen ter wereld. Het heeft een hoge vlucht genomen in de waardeketen en is steeds meer wereldleider op het gebied van innovatie en R&D, onderzoek en ontwikkeling.

In slechts een paar jaar tijd is het hele land voorzien van een netwerk van hogesnelheidslijnen, goed voor ongeveer 70 procent van het wereldtotaal. En nu legt Xi Jinping de nadruk op de ontwikkeling van nieuwe productiekrachten van hoge kwaliteit, die overeenkomen met de vijfde industriële revolutie.

De skyline van Shanghai. Foto: Pxfuel / CC0 1.0 Universal

Natuurlijk zou geen enkele verandering die zo snel en radicaal is, en zich op zo’n groot terrein voltrekt, zich kunnen ontvouwen zonder negatieve kenmerken.

Hoewel bijna iedereen in de loop van de tijd het veel beter heeft dan vroeger, is wat ooit waarschijnlijk de meest gelijkwaardige samenleving ter wereld was, nu een zeer ongelijke samenleving geworden.

In de afgelopen vierenhalf decennia is China vanuit een marginale positie de op één na grootste economie ter wereld geworden

Er werd enorme schade toegebracht aan het milieu en het ideologische en politieke werk verzwakte.

Dit is in wezen waar Xi Jinping onvermoeibaar aan heeft gewerkt om dit te corrigeren sinds hij het leiderschap op zich nam, waarmee hij wat de Chinezen nu een nieuw tijdperk noemen, een nieuwe fase in de lange mars naar het ontwikkelde socialisme inluidde.

Tot de belangrijkste kenmerken van dit nieuwe tijdperk behoren:

Een meedogenloze en onophoudelijke campagne tegen corruptie.

Een rectificatie van de gelederen van de partij, waarbij resoluut wordt teruggekeerd naar het concept van het ‘dienen van het volk’.

Een grootschalige, gerichte campagne die resulteert in de historisch nooit geziene uitbanning van extreme armoede in het hele land, met een zorgvuldige follow-up om ervoor te zorgen dat mensen niet terugglijden en dat hun leven blijft verbeteren.

Het aanpakken van vervuiling, het behoud van het milieu, het veiligstellen van de biodiversiteit, het leiden van de wereld op het gebied van hernieuwbare energie, het opbouwen van een ecologische beschaving in eigen land, en het leiden van de mondiale strijd tegen de klimaatcatastrofe.

Het uitrollen van verreweg het grootste programma ter wereld op het gebied van medische zorg, verzekeringen en ouderdomspensioenen, ook al blijven deze in veel opzichten rudimentair en met veel ruimte voor verbetering. In tegenstelling tot de situatie in land als Groot-Brittannië bijvoorbeeld gaat het proces echter de goede kant op.

Ervoor zorgen dat alle sectoren van de economie in het algemeen belang van het socialisme werken.[3]

Een herbevestiging van de centrale en leidende rol van het marxisme.

Dit is echt iets dat de wereld zal veranderen

Een steeds meer proactief buitenlands beleid, met als strategisch doel het opbouwen van een gemeenschap met een gedeelde toekomst voor de mensheid en met meer steun voor de andere socialistische landen en een meer dynamische betrokkenheid bij de internationale communistische beweging.

Hoewel China, naar eigen zeggen, nog steeds in de eerste fase van het socialisme verkeert, is het algemene doel nu om tegen 2049, wanneer de Volksrepubliek haar honderdste verjaardag zal vieren, in alle opzichten een modern socialistisch land op te bouwen.

Dit is echt iets dat de wereld zal veranderen.

Dit artikel verscheen eerder op Morning Star.

Notes:

[1] De Grote Sprong Voorwaarts was een campagne van de Communistische Partij van China die duurde van 1958 tot en met 1962. Mao Zedong wilde met de campagne zorgen voor een snelle transformatie van China van een agrarische naar een industriële maatschappij. De productie van staal, elektriciteit, steenkool, bouwmaterialen en basischemicaliën kregen prioriteit. De Grote Sprong Voorwaarts leidde echter tot een hongersnood met miljoenen dodelijke slachtoffers.

[2] De Culturele Revolutie werd door Mao Zedong gelanceerd en was een opstand van Chinese studenten en arbeiders om de socialistische verworvenheden te behouden. Doelwit waren sommige partijbonzen en kaderleden in het staatsapparaat die zich in een comfortabele machtspositie hadden genesteld en zich steeds minder bekommerden om de communistische idealen van gelijkheid en solidariteit. Dat gebeurde tegen de achtergrond van een toenemende (politiek en ideologische) verwijdering van de communistische partij van de Sovjet-Unie, die men verweet een pro-kapitalistische koers (‘revisionisme’) te varen.
Voor wat ‘sociale heropvoeding’ werd genoemd werden heel wat intellectuelen, kaderleden en studerende jongeren tijdelijk naar het platteland gestuurd om er lichamelijke arbeid te verrichten en te leren solidair te zijn met de boer of arbeider. De eerste jaren van de Culturele Revolutie waren bijzonder woelig en op een gegeven moment moest het leger zelfs ingezet worden om de orde opnieuw te herstellen. (nvdr)
De Culturele Revolutie heeft diepe sporen nagelaten bij de Chinese bevolking. (nvdr)

[3] In de particuliere sector omvatten relevante maatregelen onder meer een grotere regulering van en toezicht op de technologische industrie en vastgoed en onroerend goed, inclusief een grote nieuwe impuls om sociale huisvesting te bevorderen; het nemen van ‘gouden aandelen’, gedeeltelijk eigendom, of zetels in het bestuur van grote particuliere bedrijven door de partij en de staat; de organisatie van partijcomités om een toezichthoudende rol in particuliere bedrijven uit te oefenen; een sterkere vakbondswerking bij de beroepsbevolking, ook in nieuwe economische sectoren; en de heropleving van een systeem van arbeiderscongressen in middelgrote ondernemingen.