Vrouwen belanden vaker in het ziekenhuis

Vrouwen bezoeken vaker de huisarts en worden vaker in het ziekenhuis opgenomen. Waarom is dat zo? Deze vraag stelde Lisa Peters, een journalist gespecialiseerd in gender.

Zo ontdekte ze dat vrouwen een grotere kans hebben op bijwerkingen bij medicijngebruik, soms zo ernstig dat ze daardoor vaker in het ziekenhuis belanden dan mannen.

Andere bevindingen wijzen op dezelfde grote blinde vlek wanneer het gaat om niet-mannelijke lichamen.

Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat meer dan 70 procent van de mensen met onverklaarde lichamelijke klachten vrouw is. Daarnaast wordt een hartinfarct bij vrouwen vaker gemist, omdat hun symptomen vaak als ‘atypisch’ worden gezien.

Het standaardlichaam is een man

‘Atypisch’, opvallende manier om vrouwelijke symptomen te omschrijven. Het doet denken aan de woorden van Simone de Beauvoir, een Franse filosoof en feminist.

In haar boek Le Deuxième Sexe (Het Tweede Geslacht) onderzoekt ze hoe vrouwen historisch en cultureel worden behandeld als “de Ander” ten opzichte van de man, die als de standaard of het subject wordt beschouwd.

De Beauvoir stelt dat mannen de norm zijn waaraan vrouwen worden gemeten. Vrouwen worden gezien als afwijkend, ondergeschikt, minderwaardig.

Vrouwen worden gezien als afwijkend, ondergeschikt, minderwaardig

En zo ontdekte Kate Womersley, voormalig geneeskundestudent aan de Universiteit van Cambridge, iets opvallends aan haar anatomiehandboek: er kwamen geen borsten in voor.

Hoe kan het toch dat zelfs de meest prestigieuze scholen een belangrijk orgaan voor de gezondheid van vrouwen — de borst, na de long de meest voorkomende plaats voor dodelijke kanker — zo lang hebben genegeerd?

Dit vroeg zij zich ook af. Samen met een studiegenote uitten zij haar bezorgdheid. Een jaar later in 2016 werd er eindelijk naar ze geluisterd en is het curriculum aangepast.

Begrijpen we het vrouwenlichaam wel genoeg?

“Begrijpen we het vrouwenlichaam wel genoeg?” Vervolgt Peters in haar artikel. Uit gesprekken die zij voerde met specialisten bleek dat de biomedische en medicijnonderzoek zich vast bleven klampen aan het ‘standaard lichaam’.

Er werd aangenomen dat lichamen, afgezien van de voortplantingsorganen, op dezelfde manier functioneren: “een lichaam is een lichaam.” Ironisch genoeg werd het vrouwelijk lichaam nu dan wel op gelijke voet gezet, getrokken, met de man.

Een lichaam is een lichaam

Maar dit standaardlichaam, de norm, is dat van een witte man van ongeveer zeventig kilo — een lichaam zonder wisselende hormoonspiegels en zonder de mogelijkheid om zwanger te worden.

“Probleem: de helft van de patiënten die vervolgens de medicijnen of behandeling voorgeschreven kreeg, had wél een wisselende hormoonspiegel en kon wél zwanger worden”, aldus Peters.

Vrouwen hebben vaker te maken met bijwerkingen

Het is 1957 wanneer er door het Duitse bedrijf Grünenthal een nieuw middel Thalidomide  op de markt wordt gebracht. Thalidomide, in Nederland bekend als Softenon, bleek bijzonder effectief als slaapmiddel en tegen zwangerschapsmisselijkheid. Het medicijn werd als veilig beschouwd — zo veilig dat het zonder doktersrecept verkrijgbaar was.

Het is ook rond deze periode dat duizenden Baby’s geboren worden met misvormde of ontbrekende ledematen. De oorzaak? Thalidomide bleek uiterst gevaarlijk voor het embryo wanneer het ongeveer een maand na de bevruchting werd ingenomen.

Zwangere vrouwen hadden nooit Thalidomide mogen gebruiken. Het middel was echter nooit getest op zwangere dieren. Is het niet ongelofelijk dat er geen rekening werd gehouden met zwangerschap, terwijl het specifiek werd voorgeschreven tegen zwangerschapsmisselijkheid?

Zwangere vrouwen hadden nooit Thalidomide mogen gebruiken

Deze mannelijke bias lijkt nog steeds verre van opgelost. Sinds 2000 hebben vrouwen in de VS die goedgekeurde medicijnen gebruikten, 52 procent vaker ongunstige medische bijwerkingen ervaren dan mannen.

Ernstige of fatale bijwerkingen kwamen zelfs 36 procent vaker voor. Bovendien blijkt uit onderzoek dat sinds 1980 medicijnen drieënhalf keer vaker zijn teruggetrokken vanwege veiligheidsrisico’s voor vrouwen dan voor mannen.

Testen op mannetjes dieren

De mannelijke bias is door de hele onderzoekscyclus verweven, zo begint het al bij de dierproeven. Of beter gezegd: bij (mannetjes)dierenproeven.

Onderzoek naar het geslacht van proefdieren over de afgelopen 100 jaar toont aan dat tot in de jaren zeventig het ongebruikelijk was om de sekse van de dieren te vermelden. Wanneer dit wel gebeurde, bleek dat voornamelijk mannetjesdieren werden gebruikt. In 2009 werd meer dan de helft van de dierproeven uitsluitend op mannetjes uitgevoerd.

In 2009 werd meer dan de helft van de dierproeven uitsluitend op mannetjes uitgevoerd

In dieronderzoek naar geneesmiddelen werden vijf keer meer mannetjes dan vrouwtjes gebruikt. En bij onderzoek naar de hersenen was de verhouding nog meer uit balans: 5,5 mannetjesdieren tegenover 1 vrouwtjesdier.

Waarom de keuze op mannetjesdieren valt, wordt zelden verantwoord—het is simpelweg de norm. Wanneer er echter voor vrouwtjesdieren wordt gekozen, wordt dit vaak wel uitgebreid toegelicht. Het mannetjesdier is de standaard, het vrouwtjesdier de uitzondering. En daar weerklinken de woorden van De Beauvoir: hij is het subject, zij is de ander.

Het testen op mensen

In de vroege fases van testen op mensen is de disproportionele focus op het mannenlichaam ook niet minder aanwezig. Factoren die als storend voor de onderzoeksresultaten worden beschouwd, zoals zwangerschap of de menstruatiecyclus, worden vaak uitgesloten.

Uit een analyse van wereldwijde gegevens door het Institute for Human Data Science blijkt bijvoorbeeld dat bij de ziekte van Crohn, een chronische ontstekingsziekte van het spijsverteringskanaal, slechts 45 procent van de deelnemers aan de eerste fase van veiligheidstests vrouw was. Dit is opvallend, aangezien in de VS maar liefst 84 procent van de gevallen vrouwen betreft.

“We nemen over het algemeen zowel mannen als vrouwen op in klinische proeven, maar we doen dit niet op een manier die in balans is of de prevalentie van de ziekte weerspiegelt”, zo zegt Melina Kibbe, chirurg en decaan van de School of Medicine van de Universiteit van Virginia, en een langdurig pleitbezorger van genderinclusief onderzoek.

Sociologische factoren

Charles Swanton, adjunct-klinisch directeur bij het Francis Crick Institute en een van de meest gerespecteerde kankeronderzoekers ter wereld, wijst op het belang niet alleen maar naar biologische, maar ook naar sociologische factoren te kijken.

Hij bestudeert een groep longkankerpatiënten die de ziekte ontwikkelen zonder ooit gerookt te hebben, iets wat wereldwijd vaker bij vrouwen voorkomt.

Naast biologische factoren richt hij zich ook op sociologische aspecten

Naast biologische factoren neemt hij ook sociologische aspecten mee in zijn onderzoek: vrouwen koken bijvoorbeeld meer dan mannen.

Kookolie kan zich gedragen als een luchtverontreinigende stof, waarvan Swantons eerdere onderzoek heeft aangetoond dat het bijdraagt aan de ontwikkeling van longkanker. Hoe vaker je achter het fornuis staat, hoe meer je aan deze stoffen wordt blootgesteld. Dit zijn allemaal inzichten die hij meeneemt in zijn hypothese.

Swantons manier van onderzoek is een voorbeeld van een meer inclusieve benadering, maar we zijn er nog lang niet. De medische wereld lijdt nog steeds chronisch aan een mannenbias. Het is van groot belang om deze ongelijkheid te doorbreken.

Niet alleen hij is het subject, zij is het subject, en alles wat daartussenin of daarbuiten valt, moet ook als subject worden erkend.

Het is tijd om het krampachtige vasthouden aan het standaardlichaam los te laten. Pas als we erkennen dat dit standaardlichaam niet bestaat, kunnen we het niet-mannelijke lichaam bevrijden van zijn ondergeschikte positie als ‘de Ander’.