Toen een jaar geleden Tatami in première ging tijdens het filmfestival van Venetië (waar de film de mensenrechtenprijs Brian Award ontving) werd onderstreept dat de co-regie de allereerste samenwerking van een Iraanse en een Israëlische filmmaker betrof. En dat het gevaar groot was dat Zar Amir Ebrahimi (Holy Spider, Shayda) en Guy Nattiv (Skin, Golda) in Iran en Israël onder vuur zouden komen te liggen. Ook al leven ze momenteel in respectievelijk Frankrijk en de Verenigde Staten. Maar de zogenaamde ‘onverzoenbaarheid’ van beide landen, de haat die wordt opgedrongen, is net een cruciaal thema in dit door waargebeurde feiten geïnspireerde sportdrama, benadrukten de filmmakers.

Tatami van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi

Dicht bij de realiteit

Tatami, een verwijzing naar de judomat waarop kampen doorgaan, speelt in de wereld van de vrouwenjudo en focust op drie vrouwelijke protagonisten. De Iraanse judoka Leila Hosseini (Arienne Mandi), haar coach Maryam Ghanbari (regisseur/actrice Zar Amir Ebrahimi) en de Amerikaanse World Judo Association (WJA) functionaris Stacey Travis (Nattivs echtgenote en producente Jaime Ray Newman met wie hij de persoonlijke kortfilm Life, Unexpected draaide).

Vrouwen die in Iran geen rechten hebben (in een flashback zien we hoe Leila’s echtgenoot toestemming moet geven wanneer ze naar een internationaal toernooi vertrekt) en tijdens het wereldkampioenschap judo belaagd worden door mannen. Politici, bondsverantwoordelijken, diplomaten. Met voor Leila een duidelijke boodschap: ze moet een blessure veinzen om te voorkomen dat er in een volgende ronde mogelijk een kamp komt met een (door Leila gerespecteerde) Israëlische judoka.

Tatami van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi

Inspiratie voor dit verhaal vond Guy Nattiv in een incident uit 2019 waarbij de Iraanse judoka Saeid Mollaei weigerde te zwichten voor de druk van de overheid. Hij trok zich tot woede van zijn federatie niet terug uit een wedstrijd op het WK in Tokio om zo een confrontatie met de Israëlische judoka Sagi Muki te vermijden. Door het gebeuren te situeren in het vrouwenjudo en de druk te verdelen over een jonge judoka en haar getroebleerde coach zorgden scenaristen Nattiv en Erfani voor extra drama. Omdat Nattiv het verhaal geloofwaardig wilde vertellen vanuit Iraans standpunt vroeg hij de als coach gecaste actrice Zar Amir Ebrahimi om mee te regisseren.

Angst en druk

“Ik schreef het scenario met Elham Erfani, een Iraniër die in Frankrijk leeft”, vertelde Nattiv aan de Amerikaanse entertainmentnieuwssite Deadline, “met Elham en Zar Amir werden we een groep Iraniërs en Israëli die in Tbilisi, Georgië, dicht bij onze landen maar onder de radar aan dit project werkten.” Waarbij de filmmakers hun personages modelleerden naar rebelse atleten, sportlui die ondanks de vijandschap van hun geboortelanden toch vrienden worden tijdens toernooien.

Of die, zoals de Iraanse bokser Sadaf Khadem, in eigen land niet mogen kampen en daarop naar Frankrijk vluchten. Voor Zar Amir waren de angstgevoelens herkenbaar. “Ik heb er lang over nagedacht of ik Tatami wel mee zou regisseren”, zegt ze in Deadline, “het is immers riskant voor Iraniërs in eigen land en daarbuiten. Dat is precies wat de regering doet met deze atleten”.

Tatami van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi

Judoka Leila (Arienne Mandi) en haar coach Maryam (Zar Amir) hopen tijdens het wereldkampioenschap judo een gouden medaille voor Iran binnen te halen en elke ronde lijkt Leila dichter bij die droom te komen. Maar wanneer het Iraanse regime merkt dat er mogelijk een ronde komt tegen een Israëlische tegenstander geven ze Maryam telefonisch het bevel een blessure te ensceneren zodat, via een opgave van Leila, mogelijk gezichtsverlies wordt vermeden.

Wanneer eerst de coach en later de judoka niet meestappen in dit scenario wordt de druk opgevoerd. Familieleden worden bedreigd en Leila komt zo voor een moeilijke keuze te staan. Ze botst ook frontaal met haar coach die uit angst toch schoorvoetend de officiële lijn gaat verdedigen: “We vertegenwoordigen Iran, we moet ons aan de regels houden.” Leila bijt daarop Maryam toe “je hebt keihard tegen me gelogen”, maar die repliceert “het gaat niet alleen om jou, je brengt iedereen in gevaar”.

Mede gedreven door adrenaline van de gevechten – ze lijkt ronde na ronde beter te worden en op koers te zitten voor goud – zet de judoka koppig door: “Wij hebben de touwtjes in handen. De media en de WJA staan achter ons, de hele wereld zal achter ons staan. Ze bedreigen ons alleen omdat we bang zijn.” De druk verhoogt echter en de spanning zowel in zaal in Tbilisi als in Iran is al snel te snijden. De escalatie blijft niet zonder gevolgen.

Skin van Guy Nattiv

Intense cinema

Guy Nattiv kennen we van twee viscerale, karakter gedreven films. Skin (2018) draait rond een met nazistische tatoeages bedekte blanke skinhead die zich wil bevrijden van haat en racisme. Golda (2023) kruipt in de geest van de Israëlische premier Golda Meir tijdens de Jom Kipoeroorlog in 1973 om er angst, onzekerheid en pijn bloot te leggen.

Bij het metaforisch verhaal van Skin werkt de rauwe onderdompelingscinema van Nattiv perfect en komen tragiek en emoties aan de oppervlakte. Maar bij de biopic Golda wordt eerder een realiteit geïmiteerd dan geëvoceerd. Inzoomen op details (zoals het kettingroken van Meir) zorgt er samen met het gekozen point of view voor dat de historische context niet tot leven komt.

De verdienste van Nattiv blijft dat hij weigert gladgepolijste films te maken. “Ik groeide op met de Amerikaanse cinema van eind jaren zestig, begin jaren zeventig”, benadrukte Nattiv toen we hem naar aanleiding van Skin (voor Filmmagie) spraken, “films zoals Midnight Cowboy, Alice Doesn’t Live Here Anymore, Serpico en Dog Day Afternoon die niet alleen ergens over gingen maar vooral echt, rauw en ruw waren. Mijn filmopvoeding kreeg ik niet van escapisme, ik ga dan ook naar de bioscoop om af te zien en niet om te genieten”.

Golda (met een onder make-up bedolven Helen Mirren) van Guy Nattiv

Het verklaart zijn “nood aan realisme. Toen ik naar de VS ging om films te maken vroeg een vriend mij om met niet te laten temmen, om even ‘wild’ te blijven als in Israël. Dat wil ik ook doen. Ik wil harde, sociale en politiek geladen films maken. Dat is wat de wereld nodig heeft. Softe, sentimentele films zullen nooit aan mij besteed zijn.” Getuige Tatami, een sportdrama dat gemakkelijk een oppervlakkig feelgood succesverhaal had kunnen worden maar de valkuil van triomfalisme en een zwart-wit visie vermijdt. Emoties primeren op de boodschap.

Rauw en emotioneel

“Ik leef liever in ballingschap dan dat ik moet leven in hypocrisie, leugens en onrecht.” Met dat statement verlaten we de zaal maar vooral ook met een gevoel van woede omwille van de manier waarop in Iran met vrouwenrechten wordt omgesprongen. Tatami bevat sterke echo’s aan de Iraanse protestbeweging (en de repressie) maar ook sporen van pijn, lijden en trauma’s. Met dank aan de viscerale en realistische cinema waar Nattiv sterk in is en de empathie die Ebrahimi injecteert. Waardoor de slotgetuigenis nazindert: “Ik was niet belangrijk voor hen. Niemand van ons telt voor hen. Wij zijn instrumenten.”

Visueel combineren de filmmakers documentair realisme met film noir invloeden (met name Robert Wise’s boksdrama The Set-up stond model). Tatami is opgenomen in groezelig zwart-wit en in een 4:3 formaat dat samen met vogelperspectief shots van boven de judomat visueel isolement en paranoia suggereert. De locatie, een grauw stadion in Tbilisi dat herinnert aan de Sovjet-periode, versterkt het gevoel dat Leila in een nachtmerrie is beland. Enkel omdat ze via haar sport op het internationale toneel verschijnt en de politiek begint mee te kijken. Plots ontstaat turbulentie. Een spiraal van repressie en rebellie leidt tot absurde toestanden en escalatie. Getriggerd door een scenario dat er ironisch genoeg sportief niet in blijkt te zitten.

Tatami van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi

Door het benadrukken van het fysieke aspect van judo (de worstelingen maar ook de strijd om de gewichtslimiet te halen), de onrustgevoelens van de vrouwelijke protagonisten en de continue gewelddadige controle van mannelijks machtsfiguren (een door de gangen zwiepende camera die badges uitwisselende indringers volgt brengt gevaar en kwetsbaarheid in beeld) creëren de filmmakers viscerale spanning. Tatami fileert de relatie tussen sport en politiek maar doet het op zo’n rauw realistische en emotionele wijze dat het drama onder de huid kruipt. Sporthelden hoeven het podium niet te halen om ons te raken.

TATAMI van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi. USA-UK-Georgië 2023, 105’. Met Zar Amir Ebrahimi, Arienne Mandi, Jaime Ray Newman, Nadine Marshall, Lir Katz. Scenario Guy Nattiv & Elham Erfani. Muziek Dascha Dauenhauer. Fotografie Todd Martin. Montage Yuval Orr. Productie Jaime Ray Newman, Guy Nattiv, Adi Ezroni & Mandy Tagger. Distributie Cinéart. Release 11 september 2024.

GOLDA van Guy Nattiv. USA 2023, 100’. Met Helen Mirren, Liev Schreiber, Henry Goodman, Zed Josef. Scenario Nicolas Martin. Muziek Dascha Dauenhauer. Fotografie Jasper Wolf. Montage Arik Lahay Leibovich. Productie Michael Kuhn, Nicholas Martin & Jane Hooks. Dvd distributie The Searchers.

SKIN van Guy Nattiv. USA 2018, 120′. Met Jamie Bell, Danielle MacDonald, Mike Colter, Vera Farmiga, Daniel Henshall. Scenario Guy Nattiv. Muziek Dan Romer. Fotografie Arnaud Potier. Montage Lee Percy & Michael Taylor. Productie Oren Moverman, Guy Nattiv  & Jaime Ray Newman. Dvd distributie The Searchers.

Tatami van Guy Nattiv & Zar Amir Ebrahimi