Op de vooravond van 9 juni leken linkse partijen (PS, Ecolo, PTB) nog stevig in de meerderheid te zijn in Wallonië en Brussel. Maar tot hun verrassing werden ze de volgende dag wakker in een totaal andere realiteit.

Hoewel de PS in Brussel verrassend scoorde en de PTB een succes boekte, verbleekt dit bij de zware nederlaag van Ecolo, dat slechts 9,8% van de stemmen haalde. Dit betekent een halvering van hun kiezers in vergelijking met de vorige verkiezingen, zowel in Brussel als in Wallonië, waar ze 9,3% behaalden en één van hun verkozenen verloren.

De rechtse coalitie (MR, Les Engagés) heeft in Brussel echter geen meerderheid, zoals in Wallonië, en neigt er daarom naar de PS te betrekken bij de regering, wat tot moeizame onderhandelingen zal leiden.

Hoewel de vaak gehoorde uitspraak “zonder de socialisten zou het erger zijn” een kern van waarheid bevat, biedt deze geen uitzicht op een hoopvolle toekomst en kan ze zelfs schadelijk zijn. Het verdedigen van wat al verworven is, gaat gepaard met toegevingen, en het ontbreken van een duidelijk project blokkeert de vooruitgang.

De vermoeidheid van de PS door samenwerkingen met rechtse partijen, gecombineerd met de weigering van de PTB om zich bij een linkse meerderheid aan te sluiten, ondermijnt de geloofwaardigheid van deze drie partijen om effectief links beleid te voeren, wat heeft bijgedragen aan hun neergang.

Naar een progressief front

België zal dus federaal, regionaal en in de gemeenschappen door rechts worden geregeerd. Dit is niet alleen een verrechtsing, maar een extreme verrechtsing van de politiek in het land. Deze trend is niet beperkt tot de dominante partijen in Vlaanderen (N-VA en Vlaams Belang), maar sijpelt door naar andere partijen zowel in het noorden als in het zuiden.

Wat onmogelijk leek, kan door het dreigende gevaar mogelijk worden

In de tijd dat links nog in de meerderheid was in Wallonië en Brussel, stond de FGTB alleen met haar oproep voor een linkse regering met PS, Ecolo en PTB-PVDA. Geen van deze drie partijen heeft echter ooit enige serieuze poging ondernomen om een dergelijke stap te zetten. Zou, zoals in Frankrijk met het Nouveau front populaire eenheid tegenover rechts ook hier de enige uitweg kunnen bieden voor de naderende catastrofe?

Zou, zoals in Frankrijk, wat de avond ervoor onmogelijk leek, door het dreigende gevaar de volgende dag mogelijk worden?

Bij de vorige verkiezingen in 2019 keerden de linkse meerderheden in Wallonië en Brussel de linkse coalities de rug toe en vormden centrumregeringen. Die partijen hebben niet alleen pluimen verloren in armzalige compromissen, maar ook hun geloofwaardigheid tegenover een meer eisende sociale vraag.Met een verwijzing naar de beweging van de Puerta del Sol in Madrid in 2011, zou men kunnen zeggen: “Omdat de regeringspartijen links hebben verhinderd te dromen, hebben de kiezers besloten hen wakker te houden.”

Op dit moment blijven vakbonden, ziekenfondsen en verenigingen voorzichtig ten opzichte van de coalities en programma’s van de verschillende regeringen. Jean-François van het Waalse FGTB kondigt al aan in verzet te zullen gaan en Thierry Bodson, voorzitter van het FGTB, herhaalt een oproep tot een front van progressieven waarin vakbonden, ziekenfondsen, verenigingen en linkse partijen zouden samenkomen. Is na de electorale ramp de tijd rijp voor meer helderheid in het politieke landschap?

In Noord-Europese landen, zoals bij ons, is er een proportioneel kiesstelsel. Verkiezingen daar leiden traditioneel tot een blok van sociaaldemocraten, ecologisten en linkse partijen tegenover een blok van centrum- en rechtse partijen. Het blok dat de meerderheid behaalt, vormt de regeringscoalitie. Alleen als er geen meerderheid is binnen een van de blokken, worden er coalities over de blokken heen gevormd.

De uitdaging van de gemeenteraadsverkiezingen

Kunnen partijen, vakbonden, ziekenfondsen, sociale bewegingen, ecologisten en culturele verenigingen in Wallonië en Brussel samen een pluralistisch “links blok” vormen dat de diversiteit van zijn onderdelen respecteert? De komende gemeenteraadsverkiezingen in oktober 2024 zouden een kans kunnen bieden om deze benadering uit te proberen. Het is immers gebruikelijk dat partijen voorafgaand aan de verkiezingen stilzwijgende of openlijke akkoorden sluiten.

Zouden PS, PTB en Ecolo in sommige gemeenten niet dergelijke akkoorden kunnen sluiten, samen met lokale verenigingen en buurtcomités? Dat zou in elk geval een nieuwe manier van politiek bedrijven zijn.

Dit artikel verscheen eerder in Revue Politique.