Ze zijn met elf, de “Cholitas Escaladoras”. Gekleed in hun typische pollera, de kleurrijke inheemse rok, beklimmen deze vrouwen de hoogste bergen van Bolivia. Sinds 2015 nemen ze ook toeristen op sleeptouw op meer dan 5000 meter boven de zeespiegel.

Lidia Huayllas en Cecilia Llusco, oprichters van de Cholitas Escaladoras, herinneren zich dat jaar als een “harde klap voor het machismo”, omdat hen altijd werd verteld dat een vrouw op een bergtop ongeluk brengt. Toch werd bergbeklimmen voor hen een manier om zich financieel te emanciperen en hun gezinnen te onderhouden.

Bergen zonder sneeuw

Negen jaar later verdwijnt de onafhankelijkheid die deze vrouwen hebben verworven samen met de sneeuw op de bergtoppen. “Vroeger beklommen we drie keer per week de Glaciar Viejo, waar toen nog veel sneeuw lag. Tegenwoordig hebben we geluk als we twee keer per maand kunnen gaan”, zegt Lidia, duidelijk geëmotioneerd.

Bij de Huayna Potosí (wat ‘Jonge Berg’ betekent in de lokale Aymara-taal), een populaire bestemming om zijn nabijheid tot La Paz, de politieke hoofdstad van Bolivia, zijn de eens besneeuwde bergflanken nu veranderd in een uitgestrekt gebied van kale rotsen.

Wandelgidsen, dragers en koks worden allen getroffen door het verdwijnen van de besneeuwde toppen. “Met sterkte en moed hebben we de barrières van discriminatie doorbroken – zelfs onze rokken beletten ons niet om te klimmen. We hebben verschillende bergen beklommen in onze traditionele kleding en daarna zijn we gaan werken in het toerisme”, vertelt Cecilia, op een plek die ooit ondergesneeuwd was maar nu niet meer. “Nu riskeren we ons werk te verliezen.”

Op deze manier zijn de besneeuwde toppen van Bolivia een symbool geworden van de economische en sociale schade voor gemeenschappen en het milieu die klimaatverandering met zich meebrengt.

Cecilia benadrukt dat de kwalijke gevolgen veelzijdig zijn: het verlies van de besneeuwde toppen en biodiversiteit en het vervagen van culturele tradities door inwoners die moeten wegtrekken door de plotse werkloosheid. Daarbovenop lijdt de economie onder dalende inkomsten uit toerisme en landbouw. Maar wanneer begon deze verandering in de Boliviaanse Andes?

Onomkeerbaar smelten

In de jaren ’90 begon het onderzoek naar Boliviaanse gletsjers. Chacaltaya, ooit het hoogste skigebied ter wereld, werd destijds als klein beschouwd om zijn oppervlakte van slechts één vierkante kilometer en ligging onder de 5500 meter. “Nu is de gletsjer al helemaal verdwenen door klimaatverandering”, zegt glacioloog Javier Mendoza.

De gloriejaren van Chacaltaya, eertijds een populaire toeristische trekpleister, zijn voorbij. Het wegsmelten van de gletsjer heeft de lokale toeristische sector hard geraakt. Agustín Gonzáles koestert mooie herinneringen aan de besneeuwde berg maar wordt overmand door verdriet om de berggidsen die hun inkomstenbron verloren. “Ze moesten ander werk zoeken, een economische klap voor hen en hun families. Nu dreigt Huayna Potosí hetzelfde lot te ondergaan”, zegt de voormalige berggids.

De vervallen wintersportinfrastructuur, zoals liften en berghutten, is alleen nog een symbool van de gevolgen van klimaatverandering in de Andes. In plaats daarvan zijn er weerstations opgetuigd die veranderingen in de omgeving registreren.

De gletsjer van de Huayna Potosí, met een oppervlakte van meer dan een vierkante kilometer en een hoogte boven de 5500 meter, wordt vandaag de dag nauwlettend gevolgd door wetenschappers. Kleine gletsjers verliezen jaarlijks meer dan een meter dikte. Grotere gletsjers, met een oppervlakte van meer dan één vierkante kilometer en een gemiddelde hoogte boven de 6000 meter, verliezen ongeveer 40 centimeter per jaar.

Tropische gletsjers

Meer dan 99 procent van de tropische gletsjers in de wereld bevindt zich in de Andes. Bolivia neemt hier 20 procent van voor zijn rekening, na Peru met 71 procent, gevolgd door Ecuador en Colombia met elk 4 procent. Tropische gletsjers reageren snel op klimaatverandering en kunnen binnen enkele decennia aanzienlijk krimpen. “Onze gletsjers smelten zelfs in de winter, wanneer het koud zou moeten zijn, door de hoge temperaturen”, licht glacioloog González toe.

Om de teloorgang van gletsjers volledig te begrijpen, is ook ontbossing relevant. In 2022 verloor Bolivia ongekend veel woud, een stijging van 32 procent ten opzichte van 2021. Het Zuid-Amerikaanse land staat nu op de derde plaats wereldwijd in ontbossing, na Brazilië en Congo.

“De opwarming van de aarde wordt aangedreven door de toename van broeikasgassen, die op haar beurt samenhangt met ontbossing”, zegt Carmen Capriles, van de ngo Reacción Climática. Volgens haar draagt ook mijnbouw bij aan het versnelde smelten van gletsjers.

Aanpassen aan het smelten

Twintig jaar geleden begroette een ijzige wind de bezoekers aan de voet van de besneeuwde berg in Zongo, op drie uur van La Paz. “Maar sinds een aantal jaar moeten we vroeger op de dag de berg al af omdat de zon te sterk is”, zegt Agustín Gonzáles. Hij heeft bijna zijn hele leven doorgebracht in de hoogste bergen van Bolivia, waar hij toeristen en klimmers begeleidde. Tegenwoordig moet hij zich aanpassen om zijn werk te behouden.

“Tussen 2015 en 2020 begeleidden wij berggidsen groepen van 20 tot 50 toeristen naar de top. Nu beklimmen we de berg met slechts drie tot tien toeristen”, zegt hij. Dit is ook slecht nieuws voor Cecilia, mede-oprichtster van de Cholitas Escaladoras, omdat de herbergen leeglopen en toeristen minder lang blijven. Het probleem van de opwarming van de aarde treft iedereen ter wereld, zegt ook Lidia van de Cholitas, maar de inwoners van de Boliviaanse Andes hebben het bijzonder hard te verduren.

Net als Lidia en Agustín moeten ook Cecilia en andere cholitas zich aanpassen en op zoek gaan naar nieuwe manieren om hun economische onafhankelijkheid te behouden. Ze hebben zelfs geleerd om met de hand alpacadekens te weven. De verkoop daarvan is een belangrijke inkomstenbron voor veel gezinnen, vooral in landelijke gebieden.

Bedreiging voor watervoorziening

Als reservoirs van zoet water voeden gletsjers rivieren en ecosystemen. Hun versnelde teloorgang door klimaatverandering bedreigt de watervoorziening voor mensen, landbouw en energieopwekking. Milieuactivist Carmen Capriles legt uit dat voor de steden La Paz en El Alto het gletsjerwater 20 tot 25 procent van hun watervoorraad levert, een percentage dat in het droge seizoen kan stijgen tot 30 procent.

Rufina Llusco, een cholita-bergbeklimster, ziet de gevolgen van klimaatverandering in de landbouw en vreest een toekomstige voedselcrisis. “We verbouwen hier aardappelen, bonen en quinoa, maar vorig jaar was de aardappeloogst rampzalig, er was niets. De zon schijnt constant en nu verdwijnen de besneeuwde toppen langzaam. We hebben geen water meer om de gewassen te irrigeren. En water laten leveren door tankwagens is duur”, legt ze uit.

In 2016 kampte La Paz met ernstige waterschaarste. Veel inwoners moesten rantsoeneren en raakten moeilijker aan drinkwater. “Mensen lijken het vergeten te zijn, maar het probleem duurt voort”, zegt Rufina.

Meest kwetsbare gletsjers ter wereld

Een rapport van VN-klimaatpanel IPCC waarschuwt dat de Boliviaanse gletsjers tot de meest kwetsbare ter wereld behoren, met ernstige gevolgen voor de watervoorzieningszekerheid. De levensverwachting van de gletsjers is niet bemoedigend: volgens studies hebben de besneeuwde toppen van de Illimani, Huayna Potosí en Charquini nog 20 tot 30 jaar te gaan.

De Boliviaanse grondwet schrijft voor dat de staat de bergen moet beschermen, maar er is geen specifieke regelgeving die beschermende maatregelen vastlegt. Een onderzoek van de Universiteit van San Andrés schat dat het verlies van de Boliviaanse gletsjers tegen 2050 tot zeven miljard dollar schade kan veroorzaken door gevolgen voor de landbouw, energievoorziening en toerisme.

Ondanks deze sombere vooruitzichten blijft Lidia vastberaden. “We gaan door zolang het kan, want we zijn sterk en hebben veel obstakels overwonnen”, zegt ze. Samen met Cecilia legt ze uit dat de Cholitas Escaladoras dromen van de top van de Everest. “Zolang toeristen de besneeuwde toppen van Bolivia willen zien, blijven we de bergen beklimmen, en zolang ze komen, vinden we andere manieren om geld te verdienen”, zegt ze. De vrouwen roepen ook burgers en andere landen op om actie te ondernemen tegen klimaatverandering.

Dit artikel werd gerealiseerd met steun van Climate Tracker América Latina.