Het racistische uitschot dat de afgelopen dagen in Groot-Brittannië moslims terroriseerde, intimideerde en in sommige gevallen zelfs probeerde te vermoorden, is ten gronde zelf slachtoffer. Deze over het algemeen onwetende mensen staat nu een gevangenisstraf te wachten. Hun levens zijn verwoest.

Geradicaliseerde witte supremacisten

Iemand heeft hen evenwel die haat bijgebracht. Om het te zeggen met een term die in de media doorgaans op moslims eerder dan op aanhangers van uiterst rechts wordt toegepast, ze werden ‘geradicaliseerd’.

Onder diegenen die dat op hun actief hebben, bevinden zich leden van de Conservatieve Partij Een opeenvolging van premiers en ministers van Binnenlandse Zaken hebben daartoe hun steentje bijgedragen. Ook de mainstreammedia – en lang niet alleen de tabloids – hebben daarin een sinistere rol gespeeld.

De moskee van Southport, plaats van de eerste rellen. Foto: Hassocks5489/Public Domain

Een paar prestigieuze denktanks hebben eveneens boter op het hoofd. Een voorbeeld hiervan is het Amerikaanse Gatestone Institute dat de heilloze en foutieve notie verspreidde dat er in Groot-Brittannië no-gozones zouden zijn.

Het lijdt geen twijfel dat de uiterst rechtse activist Tommy Robinson de belangrijkste en meest directe aanstichter van het geweld is geweest. Vanaf het zwembad van een hotel aan de Middellandse Zee postte hij opruiende berichten op de sociale media.

Robinson, wiens echte naam Stephen Yaxley-Lennon is, gaf ruime verspreiding aan de uit de lucht gegrepen en kwaadwillige claim dat moslims een rol zouden hebben gespeeld bij de steekpartij in Southport die aan de basis lag van al het geweld.

Toen de rellen goed en wel waren losgebarsten, liet Robinson weten dat de relschoppers “het gelijk aan hun kant hadden”.

Nigel Farage: Tommy Robinson in een maatpak

Nigel Farage, leider van Reform UK en een bijzonder wereldwijs politicus, was te gehaaid om zomaar Robinsons voorbeeld te volgen en zich van foutieve verhalen op de sociale media te bedienen.

In een commentaar dat aan het geweld voorafging, suggereerde hij wél dat de waarheid over de steekpartij in Southport werd achtergehouden. Hij vroeg zich ook af waarom het incident niet aan terreur werd gelinkt. Farage is hoogst bedreven in dit soort suggestieve verdachtmakingen.

Antiracistisch tegenprotest in Lancaster. Foto: LimeSpiked/CC BY-SA 2:0

Het is dan ook begrijpelijk dat Brendan Cox, weduwnaar van Jo Cox, het Labour-parlementslid dat in de aanloop naar het Brexit-referendum door een uiterst rechtse activist werd vermoord, verklaarde dat Farage zich met die uitlatingen “de gelijke van Tommy Robinson toonde, maar dan in een net pak”.

We mogen evenwel niet uit het oog verliezen dat Britse journalisten en krantenmagnaten Farage – en de toxische hypocrisie en islamofobie waarvoor hij staat – hebben getolereerd en zelfs gefaciliteerd.

Jaren aan een stuk werd over Britse moslims gelogen. Ze werden beklad, gedemoniseerd en tot voorwerp van de ene morele paniekzaaierij na de andere gemaakt.

Moslims genieten nagenoeg geen sociale, culturele of wettelijke bescherming. Organisaties die hen die bescherming zouden moeten bieden, geven niet thuis. De weigering van de Britse overheidsdienst Equality and Human Rights Commission (EHRC) om een onderzoek in te stellen naar islamofobie in de Conservatieve Partij is daar een goed voorbeeld van.

Dan is het toch niet mer verwonderlijk dat we nu dit huiveringwekkend straatgeweld op ons bord krijgen? Het is eerder een mirakel dat het nog niet eerder zo ver kwam.

De Britse kranten – en nogmaals, niet alleen de tabloids!– dragen een loodzware verantwoordelijkheid voor de horror en de schande die zich de voorbije dagen hebben voorgedaan. Hun foutieve verslaggeving heeft het klimaat geschapen waarin nu moslims worden geviseerd.

Ooit sprak Rod Liddle, columnist bij de Spectator, zich uit voor islamofobie. Hem leek die vrees voor de islam “een volledig rationeel antwoord op een dwingerig, onverzoenlijk en ronduit fascistisch geloof”. Liddle schreef die woorden al enkele jaren geleden. Toch krijgt die journalistieke denkschool nog altijd veel navolging.

Politiek van verdeel en heers

Laten we even terugdenken aan de reactie van de door mediatycoons Murdoch, Rothermere en Barclay geleide krantengroepen toen Farage aankondigde dat hij parlementslid wilde worden en dat hij zijn terugkeer naar de politieke frontlinie voorbereidde.

Ze maakten van deze scheet een donderslag en publiceerden een hele rist artikels met sympathiserende ondertoon. Daarbij werd de bedreiging die Farage voor de Conservatieve Partij vormde nadrukkelijk in de verf gezet.

Er ging evenwel niet de minste aandacht uit naar Farages exploten op vlak van islamofobie, antisemitisme en steun aan racisten. Evenmin werd de lezer eraan herinnerd dat Farage de racistische Conservatieve politicus Enoch Powell (1912-1998) al van in zijn jonge jaren als zijn held beschouwt en dat hij tot op vandaag diens meest vooraanstaande politieke volgeling is.

Of laten we even kijken naar wat de krant Daily Telegraph over 5 augustus (dag van de stekpartij in Southport) schreef. “Uiterst rechts raakt slaags met moslims tijdens rellen”, kopte ze paginabreed. Een hoogst misleidende kop, in koeien van letters. Het editoriaal vroeg om enige terughoudendheid bij het gebruik van de term ‘islamofobie’.

Bij de doodsbange gelovigen, die panisch ineengekrompen in hun moskee in Southport zitten, terwijl buiten een racistische meute auto’s in brand steekt en met stenen gooit, gaat het er niet in als je zegt dat islamofobie in Groot-Brittannië niet voorkomt. Als er één synagoge was aangevallen, dan had de Daily Telegraph sowieso de link met antisemitisme gelegd.

De Britse politici treft echter nog de meeste schuld. Het is de taak van politieke leiders om conflictsituaties te ontmijnen eerder dan om grieven te misbruiken voor eigen voordeel. Door stelselmatig tussen de regels door aan te geven dat moslims loslopend wild zijn, hebben de Conservatieven die bevolkingsgroep keer op keer misbruikt.

Denk aan de toxische campagne van Conservatief politicus Zac Goldsmith toen hij in 2016 kandidaat was voor de Londense burgemeesterssjerp. Of aan de door de overheid gesponsorde en samen met een islamofoob mediakanaal opgezette aanval van Conservatief politicus Michael Gove op scholen in Birmingham.

Bij gebrek aan ernstige beleidsintenties voerden de Conservatieven een politiek van verdeel en heers. Ze zaaiden tweedracht en ontketenden cultuuroorlogen die de woede en onmin alleen maar aanwakkerden.

Strijden voor de gunst van schijnheiligen

De drijfveer van dit alles was een cynische strategie om in de gunst te komen bij een stelletje hypocrieten. In 2023 nog publiceerde de Conservatieve regering-Sunak een rapport dat het Britse beleid inzake extremisme onder de loep nam. De conclusie luidde dat er “te veel aandacht was uitgegaan” naar de strijd tegen extreemrechts.

Kort na de publicatie van dat rapport prees Suella Braverman, toenmalig Conservatief minister van Binnenlandse Zaken, de uiterst rechtse polemist Douglas Murray voor zijn “algemeen aanvaarde, doorwrochte en uitermate redelijke politieke inzichten”. Braverman voegde er nog aan toe dat Murray “in geen geval” een extremist was.

De Britse Moslimraad stelde dit oordeel van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken in vraag. Hun woordvoerder zei: “Laat er geen twijfel over bestaan dat Murrays meningen alles behalve algemeen aanvaard zijn. Ze zijn extreem en uitermate islamofoob.”

De woordvoerder citeerde een voorbeeld uit een toepsraak van 2006. Toen riep Murray op om de aan moslims in Europa opgelegde voorwaarden “over de hele lijn te verstrengen”. Diezelfde woordvoerder bracht ook in herinnering dat Murray moslims ooit als een “demografische tijdbom” had omschreven en had opgeroepen tot de sloop van moskeeën.

Murray heeft ook Tommy Robinson geprezen voor zijn kwaliteiten als ‘burgerjournalist’. Dat deed hij naar aanleiding van Robinsons goed georkestreerde arrestatie naar aanleiding van een rechtszaak rond een groomingbende in Huddersfield.

Bravermans lofzang van Murray – in het Lagerhuis nota bene – kwam er nadat het onderzoeksrapport van William Shawcross, Commissioner for Public Institutions, over preventieve maatregelen tegen extremisme in het beleidsplan Prevent Strategy had geopperd om personen die voorheen het stempel extreemrechts hadden gekregen terug als ‘neutraal’ te catalogeren. Shawcross – en Braverman, die zich na de recente rellen akelig stil hield – hebben heel wat uit te leggen.

Uit dit alles blijkt dat de Conservatieve regering-Sunak de dreiging van uiterst rechts in Groot-Brittannië zwaar heeft onderschat. Mede daarom hoor je gevestigde Conservatieve politici weinig of geen uitspraken doen over de rol van islamofobie in de gebeurtenissen van de voorbije dagen.

Labour en de racismekaart

Labour pakte het al bij al beter aan, al is euforie hier zeker niet op zijn plaats. Het is verbazend hoe ministers en  hoge functionarissen halsstarrig bleven weigeren om de term islamofobie in de mond te nemen en om de relschoppers naar waarheid anti-islamitisch en racistisch te noemen.

Op 11 augustus sloeg Labour eerste minister Keir Starmer de nagel op de kop toen hij zei dat dit extreemrechtse tuig niets dan afkeuring verdiende. Hij had het echter mis toen hij de relschoppers hersenloos noemde. Die wisten maar al te goed op wie ze het gemunt hadden: op moslims, minderheden en migranten.

Waarom belegde Starmer dan geen vergadering met leiders uit de moslimgemeenschap? Waarom richtte hij zich in zijn videoboodschap niet tot de moslims? Waarom repte de premier zich de dag na de rellen niet naar de moskee van Southport, die toen nog altijd werd belegerd?

We mogen niet over het hoofd zien dat Starmer in de aanloop naar de verkiezingen zelf de racismekaart heeft gespeeld toen hij tijdens het verkiezingsdebat van de tabloid The Sun in bedekte termen kritiek uitte op de gemeenschap van migranten uit Bangladesh.

In het kiesdistrict Clacton-on-Sea gaf hij Farage zelfs een vrijgeleide toen hij de plaatselijke Labour-kandidaat opdroeg zich uit de race terug te trekken (Nigel Farage geraakte er zo voor het eerst verkozen in het Britse parlement, nvdr).

Het is hoog tijd dat de Britse politieke vertegenwoordigers hun voorzichtige aanpak van extreemrechtse politici laten varen. Die aanpak zet geen zoden aan de dijk, de zaken worden er alleen maar erger door. Dat is uit de horror van de voorbije dagen duidelijk gebleken.

Het artikel Far-right riots: UK media and politicians are almost wholly to blame werd vertaald door Ronald Decelle. Brits journalist Peter Oborne werkte jarenlang voor de Daily Telegraph en is auteur van meerdere boeken over het Britse politieke bestel.