De man

Wie het geluk heeft gehad het geboortehuis van Fidel Castro in het stadje Biran in de provincie Holguín te bezoeken, kan zich een duidelijk beeld vormen van zijn afkomst. Hoewel zijn vader niet een van de grootgrondbezitters van het Cuba van voor de revolutie was, kwam Fidel wel uit een welgestelde familie.

Zijn vader, een Spaanse emigrant, was erin geslaagd een klein fortuin op te bouwen en land te verwerven, waarmee hij een groot gezin kon onderhouden en hen een goede levensstandaard en opleiding kon garanderen. Die opleiding bracht Fidel eerst naar Santiago de Cuba, tweede stad van het land, en dan naar Havana om er rechten te studeren. Hij werd er volledig geïntegreerd in de politieke strijd van zijn generatie.

Geboortehuis van Fidel in Birán. Foto: Katrien Demuynck

Met een sterk gevoel voor rechtvaardigheid kwam voor Fidel, als lid van de jeugd van de orthodoxe partij, net als zijn hele generatie, de zelfmoord van Eduardo Chibás als een zeer harde klap. De dood van de orthodoxe leider, verdronken in de corruptie en verrotting van de opeenvolgende regeringen in coalitie met de ‘Partido Auténtico’, was een formidabele ontgoocheling voor een jeugd die gevormd was in de mislukking van de revolutie van 1930 en die het verlangen naar verlossing en nationale hervormingen door hun vingers zag glippen.

De staatsgreep van Batista in maart 1952 leek het doodsvonnis. Het leger en de kazernes kwamen opnieuw het lot van de natie naar hun hand te zetten. Dat deden ze in dienst van de belangen van het grote VS-kapitaal. Batista was weer eens de stoere man die orde en veiligheid zou herstellen. Hij zou een einde maken aan de confrontaties tussen gangsters, huurmoorden en berovingen. Het leger zou voor de nodige rust zorgen zodat het geld uit de VS, inclusief dat van de maffia, zijn “business as usual” kon doen.

Fidel was de natuurlijke leider van dat proces van rebellie tegen de dictatuur

In dit proces zou alle vrijheid worden verkracht en alle oppositie met geweld tot zwijgen worden gebracht. De verworvenheden van de Grondwet van 1940 werden een dode letter.

Het verschil was dat de nieuwe generatie in die jaren, vooral haar meest revolutionaire vleugel, niet bereid was om die gang van zaken te accepteren. Fidel was de natuurlijke leider van dat proces van rebellie. Hij was de aanvoerder van de gedurfde aanval op de legerkazerne Moncada, die, hoewel hij mislukte, twee fundamentele dingen aantoonde: de bloeddorstige wreedheid van het Batista-regime, dat de overlevenden van de actie vervolgde en afslachtte, en het bestaan van een geest van rebellie die klaarstond om te vechten voor een beter Cuba.

Die geest werd niet verpletterd door gevangenis, ballingschap of nederlaag. In zijn pleidooi voor zelfverdediging, later bekend als ‘De geschiedenis zal me vrijspreken’, maakte Fidel de eisen voor sociale rechtvaardigheid en soevereiniteit duidelijk die aan de basis lagen van de hele revolutionaire beweging.

Het toeval, dat een rol speelt in de geschiedenis, bepaalde ook zijn overleving onder zeer moeilijke omstandigheden, na de aanval op Moncada, bij de mislukte landing vanuit Mexico met het Yacht ‘Granma’, bij de vele bombardementen en gevechten in de Sierra,…  Zijn roekeloosheid was zo groot dat Che en verschillende officieren hem na de slag bij El Uvero een brief schreven waarin ze hem vroegen zich niet onnodig bloot te geven, … de meer dan 600 aanslagen op zijn leven.

Fidel (met bril) met een groep guerrillero’s in de Sierra Maestra. Foto: Granma

Zijn intellectuele capaciteiten, zijn politieke luciditeit door zich niet te laten meeslepen in de pacten en manoeuvres die voortdurend om hem heen werden gesmeed, zijn militaire capaciteiten en later zijn talent als volksleider toen de Revolutie zegevierde, maakten van hem de onbetwiste leider van het proces en de uitdrukking van de aspiraties van een heel volk.

De politicus

Als politicus wist Fidel hoe met zeer complexe scenario’s om te gaan. De triomf van de revolutie betekende ook het begin van een ongekende escalatie van agressie tegen Cuba. Het bestaan van een triomferende revolutie in een continent dat de VS als hun achtertuin beschouwen, was onaanvaardbaar.

Een revolutie die de dogma’s van rechts en links ontmantelde en aantoonde dat het mogelijk was om te winnen met een guerrillamacht die in de minderheid was en minder wapens had, van het officiële professionele leger én dat het ook mogelijk was om dat te doen vanuit een klein neokoloniaal land zonder grote natuurlijke hulpbronnen.

De revolutie werd intern meteen geconfronteerd met de openlijke agressie van de grote en middelgrote nationale bourgeoisie. Gewapende bendes, gefinancierd en getraind door de VS en de lokale oligarchieën, verspreidden zich in verschillende regio’s van het land en zaaiden angst en vernieling: Sabotage, piraterij, bomaanslagen, moorden, berovingen, …

Belangrijke figuren in de revolutionaire regering in die eerste jaren verraadden de regering actief of passief, o.a. militaire leiders zoals de eerste commandant van de luchtmacht, Díaz Lang, die overliep in een vliegtuig dat was buitgemaakt op de VS en daarin regelmatig terugkeerde om granaten te droppen in de centrale straten van Havana, en Hubert Matos, commandant van de militaire regio Camagüey.

Zo ook de eerste president van de revolutionaire regering, Urrutia, de eerste president van de Centrale Bank, enzovoort. Een groot aantal professionals van het land emigreerde naar het buitenland en ook de katholieke kerk leende zich voor schandalige campagnes zoals de beruchte Operatie Peter Pan.[1]

Op internationaal niveau volgden onmiddellijk sancties, bedreigingen en economische chantage; vervolging en laster door de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten, onder controle van de VS) en verschillende met de VS geallieerde regeringen in andere delen van de wereld.

Fidel leidde een revolutie die de dogma’s van rechts en links ontmantelde

Tal van Latijns-Amerikaanse landen verbraken onder druk allerlei betrekkingen met Cuba. In maart 1960 explodeerde het Franse schip La Coubre (nvdr: geladen met Belgische handwapens) in de haven van Havana. Een sabotage waarbij bijna 100 mensen omkwamen en meer dan 200 gewond raakten.

In april 1961 bombardeerden vliegtuigen vanuit Honduras verschillende Cubaanse burgerluchthavens en een paar dagen later landden 1500 Cubaanse huurlingen, bewapend en getraind door de CIA en gesteund door de US marines, bij Playa Giron (Varkensbaai) en lanceerden een invasie die in minder dan 72 uur werd neergeslagen, de eerste nederlaag van de VS op het continent. De huurlingen werden gevangen en werden geruild met de VS-regering voor babyvoeding en landbouwmachines.

In 1962 was Cuba betrokken bij de beruchte rakettencrisis, die de hele wereld in angstige spanning hield. Ze werd opgelost door een overeenkomst tussen de VS en de USSR waarbij Cuba niet werd betrokken, wat leidde tot een waardige verontwaardigde reactie van Fidel namens het revolutionaire volk.

Te midden van deze nationale en internationale politieke wervelwinden wist Fidel de stemmingen en verwachtingen van het volk en de leden van de revolutionaire leiding te sturen en uit te drukken. Hij wist hoe hij de noodzakelijke eenheid onder de revolutionaire krachten moest opbouwen en hoe hij stevig op het internationale toneel moest manoeuvreren.

De revolutionaire overwinning werd heel snel omgezet in

• een landhervormingswet die de ruggengraat van het grootgrondbezit in het land doorbrak en het land gaf aan degenen die het bewerkten
• een massale snelle alfabetiseringscampagne
• gezondheids- en huisvestingsprogramma’s
• tienduizenden studiebeurzen voor studenten op alle niveaus
• de oprichting van een massaal systeem voor de bescherming en verspreiding van cultuur, beschikbaar voor het volk
• het creëren van banen

Fidel wist hoe hij hegemonie binnen het proces kon bereiken vanuit een dynamische opvatting van de werkelijkheid, gesteund op een diepgaand begrip van de verschillende stadia die ze moesten doorlopen.

Hij slaagde erin om de politieke autonomie en de specifieke eigenschappen van het Cubaanse proces te behouden in de jaren van nauwe betrekkingen met de USSR en het socialistische kamp en, na de ineenstorting in Oost-Europa, wist hij het socialisme en zijn verworvenheden in Cuba opnieuw vorm te geven in een zeer complex scenario.

Cuba veranderde van een klein suiker producerend eiland in een natie die het recht opeiste om het koloniale en neokoloniale imperialisme aan de kaak te stellen, te veroordelen en te bestrijden

De speechen van Fidel duurden gemakkelijk enkele uren. Foto: Granma

Fidel was ook een buitengewoon volksopvoeder, die in lange en veelvuldige toespraken de mensen een nieuwe opvatting van de geschiedenis en de rol van Cuba op het Latijns-Amerikaanse en wereldtoneel bijbracht. Onder zijn leiding veranderde Cuba van een klein suiker producerend eiland in een natie die het recht opeiste om het koloniale en neokoloniale imperialisme aan de kaak te stellen, te veroordelen en te bestrijden.

Cuba steunde onafhankelijkheidsbewegingen op alle continenten en stuurde artsen, leraren en sportcoaches naar alle uithoeken van de planeet. Geen enkele andere natie op het westelijk halfrond heeft zulke uitgebreide en genereuze internationale activiteiten ontplooid. Het politieke leiderschap van Fidel liet het Cubaanse volk zien dat ze veel verder konden springen dan hun eigen dimensies, dat de grootte van een natie wordt bepaald door de opoffering en vrijgevigheid van haar vrouwen en mannen, en niet door de opgelegde handicaps van kolonialisme en onderontwikkeling.

Het symbool

De figuur van Fidel belichaamt de idealen van een natie van soevereiniteit en sociale rechtvaardigheid en drukt de mogelijkheid uit een meer rechtvaardige en solidaire natie op te bouwen, zelfs in de meest ongunstige omstandigheden. Hij is ook een belangrijke factor van eenheid voor de continuïteit van het Cubaanse proces.

Om de symbolische dimensie van Fidel uit te hollen, nemen de spreekbuizen van de wereldmacht voortdurend hun toevlucht tot leugens en halve waarheden. Ze wentelen zich in mogelijke fouten, in geruchten, in specifieke episodes van de recente geschiedenis, in opportunistische getuigenissen.

Ongetwijfeld heeft hij als mens en politicus fouten gemaakt, maar hij realiseerde vooral grote successen, belangrijk voor het overleven, meer dan 60 jaar later, van een revolutie als de Cubaanse. Zijn menselijke conditie ondersteunde zijn symbolische conditie, en zijn samenhang als mens bepaalt grotendeels de dimensie van zijn figuur.

Mandela en Fidel. Het Cubaanse leger heeft het Zuid-Afrikaans leger een beslissende nederlaag toegediend in 1988. Dat heeft mee geleid tot het einde van de Apartheid. Foto: Granma

Zijn denken moet, net als alle levende gedachten, voorwerp zijn van permanente dialoog. Niets is meer vreemd aan zijn opvatting van politiek dan de onbeweeglijkheid van ideeën en volkeren. In een tijd waarin een van de meest effectieve vormen van symbolische moord mummificatie of commodificatie is (denk aan wat ze probeerden met Lenin of Che), is het de plicht van revolutionairen overal om te debatteren, te discussiëren en te blijven creëren.

Marx zei dat ideeën materiële macht worden wanneer ze de massa’s in hun greep krijgen. Fidel leeft vandaag juist omdat zijn symbool blijft bestaan als bewijs dat het mogelijk is om een revolutie te maken met het gewone volk, door het gewone volk en voor het gewone volk en om die revolutie vol te houden tegen de vijandigheid en vervolging van de grootste imperiale macht in de geschiedenis in.

Note:

[1] Door de Cubaanse kerk en de CIA georganiseerde clandestiene uittocht van meer dan 14.000 kinderen van 6 tot 18 jaar naar de VS tussen 1960 tot 1962. De ouders werd wijsgemaakt dat de regering van plan was hun ouderlijke macht af te nemen en de kinderen in communistische indoctrinatiecentra te plaatsen. De kinderen werden in de VS ondergebracht in jeugdkampen waren ze maanden, soms jaren verbleven. Velen zagen nooit hun ouders terug.