Het boek De kille nachten van de jeugd van Turks auteur Tezer Özlü vertelt het leven van een jonge vrouw, die lijdt onder de dominantie van een strenge emotieloze vader, zelfmoordpogingen doet, in de psychiatrie belandt, doelloos experimenteert met seks op zoek naar onvervuld verlangen, naar vrijheid om zichzelf te kunnen zijn.

In het nachtleven van de stad ver weg van haar dorp leeft ze zich uit, terwijl op de achtergrond vaag wordt verwezen naar de zoveelste militaire staatsgreep die jonge mensen met zware repressie onderdrukt. Ze verzeilt van de ene in de andere korte relatie, droomt van reizen door Europa, wat ze uiteindelijk ook doet en luistert naar de chansons van Leo Ferré.

Leo Ferré. Âme te souvient-il (3’31”) over Paul Verlaine (1844-1896) en Arthur Rimbaud (1854-1891), twee Franse dichters die Tezer Özlü bewonderde:

Het verhaal verspringt voortdurend, terug naar haar dorp, naar een of andere Europese stad, naar haar psychiatrische behandeling – of is het mishandeling. Het vraagt enige concentratie maar stoort niet. Je blijft lezen.

Tijdens het bekijken van de film One flew over the cuckoo’s nest (1975) moet ze de zaal ontvluchten wegens de scènes met elektroshocks van patiënten in een gesloten instelling. Tijdens haar huwelijk in Parijs vraagt ze zich af waarom ze dan wel is getrouwd.

Alles speelt zich af met op de achtergrond het politieke systeem van Turkije dat elke drang naar vrijheid in de kiem smoort en talloze jonge Turken naar het buitenland drijft.

Die subtiele verwijzing naar de militaire dictatuur van de jaren 1980 verklaart deels waarom dit boek zo blijft resoneren in Turkije. Het is echter ook literair een meesterwerk dat de tand des tijds doorstaat.

Deze roman volgt een mens met zware psychische problemen in turbulente tijden. Het is een fictief verhaal, maar de gelijkenis met het echte leven van Tezer Özlü is onmiskenbaar.

Fictie wordt werkelijkheid

Özlü groeide op in het kleine provinciale stadje Simav, 350 kilometer ten zuiden van Istanboel, onder de dominantie van een strenge koude vader. Op tienjarige leeftijd verhuisde ze met haar ouders, broer en zus, naar Istanboel, waar ze naar een Oostenrijks-Turkse privé-school ging.

Op 18-jarige leeftijd reisde ze twee jaar liftend door Europa, tot ze in Parijs een Turkse acteur ontmoette, huwde en met hem naar Ankara verhuisde. Daar werkte ze een tijd als vertaler Duits.

Foto: milliyet.com.tr

Ze verliet die eerste man vrij snel, waarna ze terug naar Istanboel verhuisde, waar ze tussen 1968 en 1973 meerdere malen werd opgenomen in psychiatrische instellingen, en waar elektroshocks tot de standaardtherapie behoorden. In Istanboel stapte ze in een tweede huwelijk, kreeg een dochter maar ook die poging tot binding liep op de klippen.

In 1981 kon ze met een beurs in Berlijn gaan werken. Daar publiceerde ze haar in het Duits geschreven tweede roman Auf des Spuren eines Selbstmords (‘op zoek naar een zelfmoord’), huwde er een Zwitser waarmee ze zich in Zürich vestigde. De Engelse vertaling gaf haar boek een ontwijkende titel Journey to the Edge of Life.

Dat boek won de Marburger Literaturpreis. Ze herschreef het daarna in het Turks. In 1986 stierf ze aan borstkanker, een tragisch einde na een leven geteisterd door psychische problemen.

Na haar dood werd nog een theaterscenario van haar gepubliceerd in 1993. Daarna verscheen haar briefwisseling met de bekende auteur Leyla Erbil (1995) met wie ze jarenlang bevriend was geweest en haar briefwisseling met de Turkse schrijver Feri Edgü (2010).

Uitgeverij Jurgen Maas weet telkens weer literaire kleinoden te herontdekken. Dit is een zoveelste in de rij.

Tezer Özlü. ‘De kille nachten van de jeugd.’ Jurgen Maas, Amsterdam, 2024, 112 pp. Vertaling en nawoord Hanneke van der Heyden. ISBN 978 9083 3441 95

Een overzicht van alle vorige recensies van Uitgeverij Jurgen Maas vind je onderaan deze recensie Het rauwe Nederlandse kolonialisme: ‘Een Hollandse soldaat op Java’