Volgens een recente opiniepeiling van het Internationaal Instituut voor Sociologie in Kiev is bijna een derde van de Oekraïners nu bereid territoriale concessies te doen aan Rusland als dit een snel einde maakt aan de Russische aanvalsoorlog en de onafhankelijkheid van hun land garandeert. Maar meer dan de helft van de bevolking verwerpt het idee om grondgebied op te geven voor vrede.

Dit kan de indruk wekken van een solide meerderheid tegen concessies, maar de toename onder degenen die bereid zijn tot een compromis is scherp. Het percentage schommelde tot mei 2023 rond de 10 procent. Door aanhoudend slecht nieuws van het front sinds het mislukte lente- en zomeroffensief van vorig jaar, is het cijfer gestaag geklommen tot de huidige 32 procent.

Oorlogsmoe

De toenemende oorlogsmoeheid van steeds meer Oekraïners zal waarschijnlijk niet snel omslaan, aangezien Rusland blijft oprukken langs de bijna 1200 kilometer lange frontlinie, vooral in de kritieke sector Donetsk. De belangrijke strategische doorbraken bleven uit, en de opmars heeft aan beide kanten veellevens gekost.

Zelfs als een meerderheid van de Oekraïners uiteindelijk bereid zou zijn om wat grondgebied in te ruilen voor vrede, is het niet duidelijk hoe een geloofwaardig vredesplan eruit zou zien.

Oekraïne heeft zijn idee van een wereldwijde coalitie van staten die Rusland onder druk zetten om een einde te maken aan zijn agressie en zich terug te trekken uit al het Oekraïense grondgebied dat het sinds 2014 illegaal heeft bezet, niet officieel opgegeven. Maar dit ziet er niet goed uit.

Er moet dus opnieuw worden nagedacht over hoe Moskou en Kiev tot een wederzijds aanvaardbaar vredesakkoord kunnen komen dat standhoudt. Het is ondenkbaar dat dit kan gebeuren zonder de actieve betrokkenheid van Peking en Washington, en mogelijk een grotere ‘contactgroep’ van landen op een manier die in het verleden met succes is gebruikt.

Peking verschuift naar Moskou

Recente pogingen van de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmytro Koeleba, om China te betrekken bij vredesinspanningen lijken vooralsnog te mislukken. Na hun ontmoeting in Guangzhou op 24 juli merkte de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, Wang Yi, op dat de voorwaarden voor onderhandelingen tussen Kiev en Moskou nog niet rijp waren.

Het Chinese standpunt is nu dat ze “alle inspanningen steunen die bevorderlijk zijn voor vrede en bereid zijn een constructieve rol te blijven spelen bij de beëindiging van het staakt-het-vuren en de hervatting van de vredesbesprekingen”. Dat is veel minimalistischer dan Oekraïnes visie van een “duurzame en rechtvaardige vrede” die het volledige herstel van de soevereiniteit en territoriale integriteit van het land binnen zijn internationaal erkende grenzen van 1991 inhoudt.

Het staat ook in schril contrast met China’s standpunt over Oekraïne van 24 februari 2023. Hierin werd benadrukt dat “de soevereiniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit van alle landen effectief moeten worden gehandhaafd”. Het standpunt van Peking ligt nu veel dichter bij dat van Moskou, dat miktop een staakt-het-vuren om de huidige frontlinies te bevriezen.

Poetin hoopt op Trump

Het andere puzzelstuk is Washington. De keuze van Donald Trump voor een running mate die zei dat het hem niets kon schelen wat er met Oekraïne gebeurde, leek een slecht voorteken voor Kiev. Maar de terugtrekking van Joe Biden uit de race en een sterke campagnestart van zijn vicepresident, Kamala Harris, maakt een terugkeer van Trump (met Vance als vicepresident) naar het Witte Huis veel minder een uitgemaakte zaak.

En zelfs als dat wel zo zou zijn, is het interne Republikeinse debat over hoe om te gaan met de oorlog in Oekraïne nog lang niet beslecht. De voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Trump, Mike Pompeo, schreef onlangs mee aan een opiniestuk waarin hij een veel gespierdere aanpak voorstelt om vrede in Oekraïne te bereiken. Hoewel dit ook territoriale concessies zou inhouden, zou het Oekraïens lidmaatschap van een versterkte NAVO omvatten, net als een snelle toetreding van Kiev tot de EU.

Maar een overwinning van Trump en Vance in november ziet er voor Poetin nog steeds veelbelovender uit dan het alternatief. Harris heeft een duidelijke staat van dienst als fervent verdediger van Oekraïne en criticus van Poetin.

Op dit moment is het nog verre van duidelijk of Harris een hardere lijn zou volgen dan Biden of gewoon door zou gaan op de weg die Biden is ingeslagen – een beleid dat tot nu toe alleen heeft voorkomen dat Oekraïne verloor zonder het land een weg naar militaire overwinning te bieden.

Ongeacht de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen in november kan Poetin troost putten uit het feit dat het huidige algemene oorlogstraject in zijn voordeel is. De geleidelijke overwinningen van Rusland op het slagveld hebben de bereidheid van het Oekraïense volk om alle ontberingen te verdragen die nodig zijn om de grenzen van hun land in 1991 te herstellen, aangetast.

Tegen de tijd dat er in januari 2025 een nieuwe president in het Witte Huis zit, zal dit waarschijnlijk niet ten goede zijn veranderd. China staat op politiek vlak duidelijk aan de kant van Rusland, terwijl Iran en Noord-Korea belangrijke militaire aanvoerlijnen bieden.

Rode lijnen

De hamvraag bij de pogingen om een einde te maken aan de oorlog tegen Oekraïne gaat daarom minder over de noodzaak van een onderhandelde oplossing dan over hoe om te gaan met de rode lijnen van elke partij. En hier is, volgens de huidige publieke opinie in Oekraïne, de kwestie van territoriale concessies minder problematisch dan de kwestie van het NAVO-lidmaatschap.

Meer dan de helft van de ondervraagde Oekraïners verwerpt elk akkoord dat territoriale compromissen inhoudt en tegelijkertijd vereist dat het land afziet van het NAVO-lidmaatschap. Maar 47 à 57 procent is bereid om verschillende gradaties van territoriale concessies aan Rusland te accepteren als Oekraïne lid kan worden van de trans-Atlantische alliantie en veiligheidsgaranties krijgt.

Als een dergelijk compromis tussen Kiev en Moskou zou worden bereikt, zou dat waarschijnlijk het gevolg zijn van druk van Washington en Peking. De echte vraag is dus onder welke omstandigheden de VS en China een dergelijk compromis, en daarmee vrede in Oekraïne, in hun eigen strategische langetermijnbelangen zouden zien.

Deze analyse is eerder verschenen bij IPS-partner The Conversation