Ons land telt inmiddels een half miljoen uitkeringsgerechtigde langdurig zieken. Dat kost de sociale zekerheid 10 miljard euro per jaar. Vlaanderen is er, met 8,2 procent van de beroepsbevolking die langdurig ziek is, iets beter aan toe dan Wallonië (12,2 procent). België is hiermee de trieste koploper in Europa. Dat langdurig zieken een zware budgettaire last zijn, is evident. Maar de onderhandelaars stellen de verkeerde remedies voor.

Prestatiedruk is verpletterend

De prestatiedruk in onze samenleving is verpletterend. De maatstaf voor maatschappelijk succes is materiële welvaart. Iedereen moet meedraaien in het systeem. Hard werken om drie keer per jaar op vakantie te gaan. Investeren in jezelf is het motto. Zodat je je ‘bucketlist’ kan afwerken. ‘Live your life’, want je leeft maar één keer.

Gewoon werken voor de kost is passé

De ontmanteling van het openbaar vervoer dwingt ons om een (dure) elektrische wagen te kopen. Een huis moet helemaal gerenoveerd zijn. Met zonnepanelen, een warmtepomp en een grote veranda. Werken moet vooral een passie zijn. Je moet deel uitmaken van het ‘DNA’ van de organisatie waar je voor werkt. Optimaal je talenten ontwikkelen. Gebruik maken van alle kansen om hogerop te raken. Wie niet ambitieus is, wordt met de nek aangekeken. Gewoon werken voor de kost is passé. Iedereen moet excelleren in alles.

Langdurig ziek zijn is een verwarrende en soms vernederende periode in een leven. Volgens de statistieken ben je in die levensfase het meest beroepsactief. Maar noodgedwongen moet je even aan de kant.

Een jaar arbeidsongeschikt

Zelf was ik een jaar arbeidsongeschikt, na een lange afhankelijkheid van alcohol en benzodiazepines. Na tien weken opname had ik nog een klein jaar nodig om komaf te maken met de desastreuze fysieke en geestelijke gevolgen van de benzo’s. Het was veruit de zwaarste periode uit mijn leven. Maar ook de meest lonende. Tijdens de therapie in opname leerde ik de tools om mijn dag zinvol in te vullen en om om te gaan met mijn verslavingsgedrag. Dankzij mijn uitkering, die niet volstond maar toch ademruimte bood, kreeg ik ook tijd.

Voor het eerst in lange tijd voelde ik me zinvol en begon ik weer aan de toekomst te denken

Ik stelde me vrijwilliger in de school van mijn toen twaalfjarige dochter. Op maandagochtend boterhammen smeren voor de leerlingen, zodat iedereen met een gevulde maag de week kon starten. Of meefietsen als begeleider voor een padden-zoektocht, of toezichter voor het fiets-examen. Voor het eerst in lange tijd voelde ik me zinvol en begon ik weer aan de toekomst te denken.

Ik volgde ook een bemiddelingstraject bij de VDAB. Het Gespecialiseerd Team Bemiddeling (GTB) leidt mensen met een kwetsbaarheid of een langdurig gezondheidsprobleem naar de arbeidsmarkt. Mijn inschrijving was al een overwinning op zich. Binnenstappen in de onderbemande, duffe en verouderde lokalen vergt immers heel wat moed. Hoewel het VDAB gebouw in Brugge van vrij recent is, ademt het de sfeer van een zieltogend decor uit ‘De Collega’s’. Maar ik werd er wel geholpen.

Echt belangrijk in het leven

Tijdens de sessies kon ik voor het eerst en in alle rust (en zonder schaamte!) formuleren wat ik echt belangrijk vond in het leven. Mijn stad. Mijn gezin. Cultuur. Verbinding met anderen. Zo kon ik gericht op zoek gaan naar werk. Tijdens de GTB-begeleiding ontmoette ik ook mijn lotgenoten, en dat was minstens van even grote waarde. Mensen die langdurig ziek zijn, hebben zich vaak en langdurig geïsoleerd. Soms noodgedwongen, maar vaak uit een minderwaardigheidsgevoel of vanwege financiële krapte.

Niemand die opperde dat een kwetsbaarheid ook een kracht kan zijn

Iemand in mijn groep was in transitie (en hierdoor een tijd arbeidsongeschikt). Iemand anders had een autismespectrumstoornis en had een rigide structuur en een prikkelarme omgeving nodig om te kunnen werken. Nog iemand anders beschreef zichzelf als hypersensitief. Een jongeman moest ooit de unief doen van zijn ouders. Terwijl hij eigenlijk liever tuinman geworden was. De bevrijding die hij beleefde door dat gewoon te kunnen uitspreken, zal voor altijd in mijn geheugen gegrift blijven.

Maar ook bij GTB worden de cursisten klaargestoomd voor de prestatiemaatschappij: tijdens de sessies werden we steevast aangesproken als mensen met een ‘kwetsbaarheid’. Ook als we het over onszelf hadden, omschreven we ons zo. We kregen de beste trucs aangeleerd om die kwetsbaarheden zo goed mogelijk weg te moffelen. Niemand die opperde dat een kwetsbaarheid ook een kracht kan zijn. Dat is wollige praat voor de Warmste Week tijdens de kerst.

Job ‘van mijn leven’

Ik vond uiteindelijk die job van mijn leven en nam weer mijn plaats in als ‘werkende’. Ik vervul mijn plichten en betaal mijn belastingen. Dat doe ik met plezier, in de hoop dat ik er iemand mee help die ooit zo radeloos was als ik.

Nooit wil ik nog een job uitoefenen waar ik mijn ziel aan dat systeem verkoop. Dat leerde ik bij de VDAB

De psychiater in het ziekenhuis waar ik opgenomen was, schreef in mijn medisch dossier het volgend verdict: ‘Zal wellicht nooit meer kunnen meedraaien in het NEC.’ De afkorting staat voor Normaal Economisch Circuit. Als dat newspeak is voor een verstikkende, door efficiëntie geobsedeerde en louter op winstbejag gerichte arbeidsmarkt, dan klopt dat helemaal. Nooit wil ik nog een job uitoefenen waar ik mijn ziel aan dat systeem verkoop. Dat leerde ik bij de VDAB.

Net daarom moeten ze wellicht onschadelijk gemaakt worden. Stel je voor, nog meer mensen die gaan inzien hoe frenetiek ons economisch systeem is?

Tijs Synaeve is historicus en huisbewaarder van de Koninklijke Stadsschouwburg.