Nadat  een brand  in 2020 het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos had verwoest, maakte de Europese Commissie 276 miljoen euro aan EU-middelen vrij voor nieuwe centra, met de belofte van betere omstandigheden. Het centrum op Samos werd als eerste geopend, in 2021.

Door het toenemend aantal aankomsten kreeg het centrum in de tweede helft van vorig jaar te kampen met overbevolking, met een piek van 4.850 bewoners in oktober. Als gevolg daarvan werden mensen ook ondergebracht in keukens en klaslokalen, en in containers, vaak in ondermaatse omstandigheden, stelt Amnesty in een rapport.

Dystopische nachtmerrie

De locatie had oorspronkelijk een capaciteit van 2040 mensen, maar de autoriteiten verhoogden die in september naar 3.650, zonder duidelijke ingrepen die een hogere capaciteit zouden rechtvaardigen. “De EU beloofde dat deze centra aan de Europese normen zouden voldoen”, zegt Deprose Muchena, regionaal directeur bij Amnesty International.

“In plaats daarvan troffen we een dystopische nachtmerrie aan: een zwaarbeveiligd kamp waar de meest primaire voorzieningen ontbreken. Beveiligingscamera’s en prikkeldraad omheinen het centrum en doen het op een gevangenis lijken. Mensen hebben niet genoeg water of adequate gezondheidszorg, en in sommige gevallen zelfs geen bedden. En dat terwijl ze het centrum wekenlang, soms maandenlang, niet kunnen verlaten.”

Onwettige opsluiting

Bewoners worden systematisch onderworpen aan “vrijheidsbeperkende” bevelen die hen tot maximaal 25 dagen vastzetten in het centrum. Maar mensen worden ook vaak langer vastgehouden, vaak zonder schriftelijke beslissing of op basis van een beslissing die al gedateerd is, zegt Amnesty.

Daarbij wordt zelden rekening gehouden met individuele omstandigheden, wat in strijd is met het internationale recht en de internationale normen. Die bepalen immers dat iemand vastzetten enkel omwille van migratiemanagement, alleen toegelaten is in de meest uitzonderlijke omstandigheden.

Proeftuin voor EU

“Griekenland wordt sinds lang gebruikt als proeftuin voor een EU-migratiebeleid dat gericht is op het ‘geracialiseerd’ uitsluiten van mensen die Europa willen bereiken”, zegt Muchena. “De resultaten op Samos tonen aan dat dit model bestraffend en duur is, en misbruik in de hand werkt. De Griekse autoriteiten houden zowat iedereen vast bij aankomst, inclusief mensen in kwetsbare situaties, wat in strijd is met hun rechten. Dit gebeurt allemaal op een door de EU gefinancierde locatie die geacht wordt te voldoen aan de Europese normen.”

De steun van de Europese Commissie voor de oprichting en werking van het centrum vergroot haar verantwoordelijkheid voor eventuele schendingen, vindt Amnesty. “Samos biedt een venster op de toekomst van het Europese migratiepact en biedt ook een cruciale kans voor de EU en haar lidstaten om van koers te veranderen”, zegt Muchena.

“De Griekse asielregels inzake ‘vrijheidsbeperkingen’ moeten dringend worden ingetrokken. Daartoe moet de Europese Commissie haar inbreukprocedures tegen Griekenland voortzetten om ervoor te zorgen dat de EU-wetgeving wordt nageleefd.”