Als we voor een goed begrip van onze relatie met de nieuwsmedia enkel moeten vertrouwen op wat ze zelf als hun rol zien, hoeft het ons wellicht niet te verrassen dat de meesten van ons ervan uitgaan dat de ‘vrije pers’ in het Westen een kracht ten goede is: het fundament van de democratie, de toetssteen van een superieure westerse beschaving.

De meer idealisten onder ons beschouwen de nieuwsmedia als iets dat lijkt op een openbare dienst. Voor de meer cynische mensen onder ons is het een competitieve marktplaats voor informatie en commentaar, met vaak duidelijk smerige agenda’s, maar waar de waarheid uiteindelijk zegeviert.

Beide opvattingen behoren tot het rijk der fabelen. De realiteit is veel, maar dan ook veel donkerder – en ik spreek vanuit mijn jarenlange ervaring met de redactie van The Guardian en The Observer, twee kranten die in het algemeen beschouwd worden als de meest vooruitstrevende van het Westen.

Als lezers ‘consumeren’ we geen nieuws, zoals we doorgaans denken. Het is veeleer zo dat het nieuws ons consumeert. Of anders gezegd: de media gebruiken het nieuws om ons, hun publiek, te ‘groomen’ (dat wil zeggen dat we voorbereid en getraind worden met een bepaald doel voor ogen, n.v.d.r.). Juister gezegd: het gaat om een relatie van misbruiker en misbruikte.

Klinkt als een paranoïde complottheorie, denk je?

In feite hebben Noam Chomsky en Ed Herman net dit argument vele jaren geleden – op meer academische wijze – uiteengezet in hun boek Manufacturing Consent.

Als je nog nooit van dat boek hebt gehoord, is daar een goede reden voor: de media willen vooral dat je het niet leest.

Toen ik werkte bij The Guardian hadden de doorgewinterde redactoren geen goed woord voor Noam Chomsky. Ze raadden ons, beginnelingen, af hem te lezen. Hoe zouden we immers reageren als we dieper zouden nadenken over de rol van de media, of als we de grenzen zouden opzoeken van wat we mochten rapporteren en zeggen?

Eerste uitgave 1988

Het Propagandamodel van Chomsky en Herman legt gedetailleerd uit hoe de media het westerse publiek “in tijden van vrijheid hersenspoelen” vanuit hun eigen verborgen belangen. Die belangen kunnen alleen verborgen blijven doordat die media beslissen wat als nieuws geldt en zij bepalen hoe wij gebeurtenissen moeten interpreteren.

De belangrijkste instrumenten zijn misleiding en weglating, en, in extremis, regelrecht bedrog.
Tribale kampen

Het Propagandamodel erkent dat er concurrentie mag zijn in de nieuwssector, maar dan alleen van een beperkte, oppervlakkige aard, zodat de media ons nuttiger kunnen verdelen in tribale ideologische kampen, gedefinieerd als links en rechts.

Die kampen moeten ons doen geloven dat we leven in een rijk geschakeerde ideeënwereld, dat wij bij onze reactie op gebeurtenissen het heft in handen hebben, dat wij regeringen kiezen. Net zoals we kunnen kiezen op welke zender we tv kijken: de BBC of Fox News.

Maar ons in oppositionele kampen stoppen gaat niet echt over keuzes. De kampen zijn er om ons te verdelen, zodat we makkelijker kunnen gemanipuleerd en geregeerd worden. Ze zijn er om de diepere realiteit voor ons verborgen te houden dat de massamedia de PR-afdeling zijn van een establishment dat een zwak publiek nodig heeft.

Om te overleven moet het westerse machtsestablishment op twee aan elkaar verwante manieren de steun van het volk verkrijgen.

Ten eerste moeten we instemmen met het idee dat het Westen een onvervreemdbaar recht heeft op de controle over de hulpbronnen van de aarde, zelfs als dat verschrikkelijke misdaden tegen de rest van de mensheid vereist, zoals de huidige genocide in Gaza. Maar ook tegen andere soorten: we verwoesten de natuurlijke wereld in ons streven naar onmogelijke, eindeloze economische groei op een eindige planeet.

En ten tweede moeten we instemmen met het idee dat de rijkste en machtigste elites in het Westen het onvervreemdbare recht hebben om het grootste deel van de winsten uit die geïndustrialiseerde verkrachting van onze enige thuis af te romen.

De media benoemen maar zelden dit verkwistende, hebzuchtige systeem, zo genormaliseerd is het geworden. Maar als het een naam krijgt, heet het kapitalisme. Het treedt enkel uit het verborgene wanneer de media een karikatuur ophangen van zijn belangrijkste ideologische rivaal, het socialisme, en het belachelijk maken.

Overspoeld door propaganda

De nieuwsmedia zijn erin geslaagd hun publiek een systeem van suïcidale extractie van hulpbronnen ter verrijking van een klein aantal miljardairs als volkomen normaal op te dringen.
Dat is de reden waarom die miljardairs net zo graag de media als politici in handen willen krijgen. Wie eigenaar wordt van de media, bezit in feite ook de politieke klasse. Het is het ultieme aanbod: twee voor de prijs van één.

Geen enkele politicus kan het zich veroorloven in te gaan tegen de belangen van de media-elite, of tegen de media die deze belangen versluieren – zoals Jeremy Corbyn een paar jaar geleden al snel mocht ondervinden in Groot-Brittannië.

Ik heb de afgelopen vijftien jaar of langer geprobeerd de lezers de ware aard van onze relatie met de media – van ‘groomer’ en ‘gegroomde’ – onder de aandacht te brengen, waarbij ik hun berichtgeving over belangrijke gebeurtenissen heb gebruikt als een praktische kapstok waaraan ik mijn analyses kon ophangen.

In zuiver abstracte zin praten over de relatie van misbruik zal waarschijnlijk weinigen overtuigen… zie maar hoe mateloos we immers door propaganda overspoeld worden.
Om het proces van de bevrijding van onze geest in gang te zetten, hebben we die ene sleutel nodig: we moeten begrijpen hoe de media hun dagelijkse trucjes en leugenachtige advertenties, weglatingen, bedrog en misleiding inzetten.

Wie voor advies naar de massamedia kijkt, zit al gevangen in de hun klauwen. Je bent al een slachtoffer – een slachtoffer van je eigen verstikkende onwetendheid, van je eigen zelfsabotage, van je eigen doodswens.

Ik heb vele honderdduizenden woorden aan dit onderwerp gewijd, net als anderen, zoals de journalisten bij Media Lens. Een paar recente voorbeelden van mij kun je hier, hier en hier lezen. Of je kunt mijn lezing bekijken over hoe ik mezelf professioneel heb bevrijd uit de klauwen van de commerciële media en mijn vrijheid als onafhankelijke journalist heb herwonnen:

Verschillende narratieven

Maar zelden krijgen we voorbeelden te zien van propaganda die in onze ‘vrije pers’ zo flagrant zijn dat de lezers ze niet zouden opmerken. De massamedia hebben mijn werk net iets makkelijker gemaakt.

Eerder deze maand berichtten ze over twee erg vergelijkbare gebeurtenissen en brachten die volledig verschillend in beeld, wat maar al te duidelijk commerciële belangen diende.
De eerste gebeurtenis was een Israëlische luchtaanval op 6 juli op een school in Gaza, waar Palestijnse burgers, inclusief kinderen, al maandenlang schuilden voor de onophoudelijke aanvallen van een wild om zich heen slaande Israëlische strijdmacht, die vele tienduizenden Palestijnen heeft afgeslacht en het grootste deel van de woningen en infrastructuur van de enclave heeft vernietigd.

De enorme omvang van de in Gaza gezaaide dood en vernieling heeft het Internationaal Gerechtshof gedwongen Israël te berechten voor genocide – niet dat je dat zou te weten komen uit de berichtgeving in de media. De genocidezaak tegen Israël is grotendeels uit het geheugen gewist.
De tweede gebeurtenis deed zich voor op 8 juli: een Russische luchtaanval op een ziekenhuis in Kiev, die deel uitmaakte van een aanvalsgolf op Oekraïense doelen en waarbij 36 Oekraïners omkwamen.

Vergeet niet dat Israël op een normale dag minstens 150 Palestijnen vermoordt in Gaza. Dat gebeurt al negen maanden lang, elke dag opnieuw. En het dodental is vrijwel zeker een enorme onderschatting. In tegenstelling tot Oekraïne slagen de ambtenaren er al lang niet meer in om in het gedecimeerde Gaza hun doden te tellen.

Merk tevens op dat de nieuwsmedia, ondanks het feit dat Israëlische raketten elke dag grote aantallen Palestijnse vrouwen en kinderen hebben vermoord, maanden geleden al grotendeels gestopt zijn met het verslaan van het bloedbad in Gaza. Het belangrijkste avondnieuws van de BBC bericht er nauwelijks nog over.

Dat de moord op 36 Oekraïense burgers tot zoveel aandacht en bezorgdheid leidde bij de westerse media in een al meer dan twee jaar oude oorlog terwijl er dagelijks veel meer doden vallen onder de Palestijnse burgers in Gaza, een slachting van veel recentere datum en met rechtstreekse steun van onze regeringen, dat zegt op zich al genoeg.

Dus hoe hebben onze vertrouwdste en meest vooruitstrevende mediakanalen verslag gedaan van die vergelijkbare gebeurtenissen in Gaza en Oekraïne?

Een aanzienlijk deel van het narratief is terug te vinden in de krantenkoppen.

Volgens het maar al te bekende patroon schreeuwde de BBC het van de daken: “Minstens twintig doden na ‘massale’ Russische raketaanval op Oekraïense steden”. Rusland werd meteen verantwoordelijk gesteld voor het doden van de Oekraïense slachtoffers, zelfs toen er nog twijfel was of het om Russische raketten of Oekraïense luchtverdedigingsraketten ging.

Ondertussen vermeed de BBC zorgvuldig Israël aan te wijzen als schuldige voor de slachtoffers in Gaza die bescherming hadden gezocht tegen de bommen, ook al beweerde Israël al lang niet meer dat zwakke Palestijnse raketten op een dergelijke schaal schade konden aanrichten. De kop luidde: “Luchtaanval op Gazaschool doodt minstens 15 mensen, zeggen Palestijnse functionarissen.”

The Guardian gaf zich met zijn krantenkop nog meer bloot.

De krant identificeerde Israël wel als verantwoordelijke voor de moord: “Israëlische aanval op school in Gaza maakt 16 slachtoffers, volgens Palestijnse functionarissen”, maar de droge, zakelijke taal voor die Palestijnse sterfgevallen, de suggestie dat het om een bewering ging en dan nog van “Palestijnse functionarissen” (met de nu algemeen aanvaarde implicatie dat die kerels niet te vertrouwen zijn ) moest dienen om de emotionele reactie van de lezers te sturen. Ze moesten koud en onverschillig blijven.

Het opzet was duidelijk: dit was niet meer dan dagelijkse routine in Gaza. Er moet niet té veel aandacht naar het Palestijnse lijden gaan.

Ter vergelijking: The Guardian sloeg een heel andere toon aan in haar krantenkoppen boven het artikel op de voorpagina over de aanval op Oekraïne: “’Hier zijn geen woorden voor’: Russische bombardementen op kinderziekenhuis in Kiev zijn absolute horror.”

En de ondertitel: “Getuigen uiten shock en afkeer na dodelijke raketaanval op grootste kinderziekenhuis van Oekraïne.” [Volgens Human Rights Watch stierf één kind en raakten 10 anderen gewond in vergelijking met de veel grotere aantallen slachtoffers bij de aanval op Gaza.]
De nadruk ligt op “horror”, “shock”, “afkeer”. “Er zijn geen woorden voor”, zo klinkt het, die de wreedheid van deze gruweldaad kunnen vertolken. De nadruk in de krantenkop ligt op het doelwit “kinderen” op wie een “dodelijke raket” wordt afgevuurd.

Dit geldt uiteraard evengoed voor de gruwel van Israëls aanvallen op Palestijnse kinderen, dag in dag uit. Maar dat wordt natuurlijk niet gezegd.

Beïnvloeding van lezers

Als je nog niet overtuigd bent, kijk dan nog even mee naar een tweede voorbeeld van hoe The Guardian verslag doet van vergelijkbare gebeurtenissen in Gaza en Oekraïne.
Dit artikel toont hoe de krant bericht over de vernietiging in november van het grootste ziekenhuis van Gaza door Israël, toen dergelijke acties nog geen deel uitmaakten van de dagelijkse routine en veel grotere aantallen burgers in het ziekenhuis in Gaza omkwamen dan in het door Rusland belegerde Oekraïne.

De kop luidt koudweg: “IDF zegt dat het leger het al-Shifa-ziekenhuis in Gaza is binnengevallen voor een ‘gerichte’ operatie tegen Hamas.”

The Guardian neemt met gemak de terminologie van het Israëlische leger over en verleent het bloedbad in het al-Shifa-ziekenhuis legitimiteit door het net als Israël een ‘gerichte operatie’ te noemen.

Met de herhaling van Israëls bewering dat het eenvoudigweg “Hamas als doelwit had”, verdoezelt The Guardian dat de patiënten en het medisch personeel de voornaamste slachtoffers waren – net zoals Israëls de moedwillige vernietiging van Gaza vermoedelijk bedoeld was voor “de eliminering van Hamas”, terwijl Hamas juist sterker wordt.

Voor The Guardian is hier kennelijk geen sprake van “horror”, “shock” of “afkeer” over de verwoesting en moordpartijen in het grootste ziekenhuis van Gaza. Dergelijke gevoelens zijn voorbehouden aan Oekraïne.

De Amerikaanse “liberale” media vertonen dezelfde verschillen, zoals Alan MacLeod heeft vermeld op X.

Een dag na de Russische aanval op Oekraïne viel Israël een ander schoolgebouw in Gaza aan. The New York Times maakte duidelijk hoe verschillend de lezers over die twee vergelijkbare gebeurtenissen moesten denken.

Kop: “Tenminste 25 doden gemeld bij aanval op schoolgebouwen in Zuid-Gaza.”
Let op de passieve, onbesliste formulering – dit was tenslotte maar een verslag. Merk ook op dat de dader, Israël, niet vermeld wordt.

Kop: “Rusland treft kinderziekenhuis in dodelijk spervuur over heel Oekraïne.”
In schril contrast wijst de krant hier duidelijk Rusland aan als dader, formuleert ze de Russische misdaad in de actieve vorm, en grijpt ze met duidelijk gemak naar emotionele beschrijvingen – “dodelijk” – om bij de lezer een emotionele reactie op te roepen.

Koppen en foto’s zijn het deel van een verhaal dat zowat elke lezer werkelijk ziet. Daarom zijn ze zo belangrijk voor de moedwillige framing van ons begrip van gebeurtenissen. Zij zijn het voornaamste propagandamiddel van de geschreven pers.

Valse prioriteiten

Omroepen zoals de BBC gaan enigszins anders te werk om onze reacties te manipuleren.
De ‘running orders’ – de volgorde van de nieuwsitems – zijn belangrijk, net als de emotionele reacties van de presentatoren en verslaggevers. Denk maar aan Steve Rosenberg, de BBC-correspondent in Moskou, hoe die telkens een grijns half onderdrukt wanneer hij Vladimir Poetin bij zijn naam noemt, of maar met moeite een schimpscheut kan vermijden bij de uitspraken van de Russische president.

Stel je voor dat een BBC-verslaggever hetzelfde zou mogen doen met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, laat staan de Britse leider Sir Keir Starmer!

Een andere manier om ons warm te maken voor sommige gebeurtenissen maar niet voor andere, is de voorkeur voor zogenoemde ‘human interest’-verhalen, die gewone mensen en hun problemen en lijden centraal zetten in plaats van de gebruikelijke pratende koppen.
Het BBC-avondnieuws bijvoorbeeld bericht bijna nooit meer over het lijden in Gaza. Indien wel, dan is het niet meer dan een beknopte vermelding, laat in de running order. Doorgaans krijgt de kijker weinig meer dan de droge feiten. Human-interestverhalen zijn zeldzaam geweest.
De BBC brak twee keer met die trend in News at Ten van dinsdag, toen Israël tot tweemaal toe scholen aanviel die onderdak moesten bieden aan de Palestijnen die door de Israëlische bommen uit hun huizen waren verdreven.

Heeft de BBC het verhaal verteld van de slachtoffers van die luchtaanvallen? Nee, die aanvallen kwamen het minst van allemaal aan bod.

Het eerste human-interestverhaal ging over een Oekraïense moeder, wanhopig op zoek naar haar kind in de nasleep van de aanval op het ziekenhuis in Kiev de vorige dag, evenals hun latere hereniging.

Het tweede, uit Gaza dan, ging niet over de vele slachtoffers van de Israëlische aanvallen op scholen waar mensen gingen schuilen. In plaats daarvan concentreerde het zich – heel uitvoerig overigens – op een Palestijnse man in Gaza die een pak rammel had gekregen omdat hij zich verzette tegen het bewind van Hamas.

Met andere woorden: voor de BBC was niet alleen de dood van Oekraïners veel belangrijker nieuws dan de Israëlische moord op 29 Palestijnse burgers op diezelfde dag, maar had de hardhandige aanpak van een man door Hamas prioritaire nieuwswaarde.

Wanneer we worden aangemoedigd om ons het lot van de Palestijnen aan te trekken, is dat alleen als een van hen wordt mishandeld door andere Palestijnen, niet wanneer miljoenen van hen worden mishandeld door hun bezetter, Israël, in hun ghetto/gevangenissen.
Het patroon van het gesjoemel met de nieuwsprioriteiten, de voortdurende vertekende framing van de gebeurtenissen, is de sleutel die we nodig hebben om te ontcijferen wat de media proberen te bereiken, wat hun opdracht is.

De berichtgeving van de BBC lijkt maar al te vaak elke gelegenheid aan te grijpen om het geweld van Rusland dik in de verf te zetten, in strikte overeenstemming met de doelstellingen van het Britse buitenlandbeleid. Evenzo lijkt de BBC maar al te vaak voorwendsels te verzinnen om het Israëlische geweld te negeren of bagatelliseren, wederom in strikte overeenstemming met de doelstellingen van het Britse buitenlandbeleid.

Oekraïne is een belangrijk strijdtoneel voor het Westen in zijn strijd voor mondiale ‘overheersing over de hele lijn’, de centrale strategie voor het buitenlandbeleid van Washington waarin het zichzelf zo positioneert dat geen enkele andere grootmacht, zoals Rusland en China, zijn controle over de hulpbronnen van de planeet kan betwisten. Het lijkt erop dat de VS en hun westerse bondgenoten bereid zijn een volkomen onnodige nucleaire oorlog te riskeren om die strijd te winnen.

Israël, een koloniale vestigingsstaat die het Westen in het olierijke Midden-Oosten heeft geïmplanteerd, is een cruciale bondgenoot voor de dominantie van Washington in die regio. De Palestijnen zijn de spelbreker, die de bezetter met totale onverschilligheid en straffeloosheid als vliegen kan doodmeppen.

Vanuit dit kader is het begrijpelijk waarom de BBC en andere media zo systematisch falen in hun opdracht van objectieve en belangeloze berichtgeving waar ze zo prat op gaan, en er niet in slagen de krachten van de macht te onderzoeken en ter verantwoording te roepen – tenzij het gaat om de macht van een officiële vijand.

De waarheid is dat de BBC, The Guardian en de rest niet meer zijn dan propagandakanalen van de commerciële massamedia, vermomd als nieuwskanalen.

Zolang we dit niet begrijpen, zullen ze ons blijven ‘groomen’.

Dit artikel verscheen op Consortium News. Vertaling: Marina Mommerency.