75 jaar geleden werd de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) opgericht. De VS kwam uit de Tweede Wereldoorlog met een absolute overmacht, dat het voor altijd wou behouden.

Absolute heerschappij

Het verdrag met de West-Europese naties werd toen opgezet om Washington in staat te stellen voor onbepaalde tijd troepen in Europa te houden en, nog belangrijker, een voorraad kernwapens aan te leggen en voorbereidingen te treffen om kernwapens tegen de Sovjet-Unie te lanceren vanaf locaties op korte afstand van de hoofdstad en het industriële hart van de Sovjet-Unie.

De eerste secretaris-generaal van de NAVO, de Britse admiraal Lord Ismay, definieerde het doel van de alliantie kernachtig als volgt: “De Russen buiten, de Amerikanen binnen en de Duitsers eronder houden”. Na het einde van de Koude Oorlog bleef deze doelstelling meer dan ooit overeind. De oorlog in Oekraïne kan daar geen duidelijkere illustratie van zijn.

Maar, met de opkomst van een reeks groeilanden, met op kop China, veranderde de situatie van het Westen. De VS en Europa werden geconfronteerd met steeds mondigere landen uit het Zuiden en ze zien hun economische heerschappij gestaag achteruitgaan.

“De groeiende assertiviteit en het Chinese beleid van China zijn een uitdaging die we moeten aanpakken”, aldus Jens Stoltenberg, de secretaris-generaal van de NAVO.

De relatieve economische neergang probeert de VS en in zijn kielzog Europa, te compenseren met militaire machtsopbouw en oorlogsvoering. De oorlogskoorts in het Westen en de kantelende Noord-Zuidverhoudingen zijn met andere woorden twee kanten van dezelfde medaille.

Enkele voorbeelden. De laatste twintig jaar hebben NAVO-landen militair tussenbeide gekomen in landen als Irak, Afghanistan, Libië, Soedan, Jemen, Somalië, Libanon en Iran. De NAVO-bondgenoten zijn verantwoordelijk voor bijna twee derde van de wereldwijde wapenexport en meer dan de helft van de militaire uitgaven. Vandaag zijn er nooit geziene wapenleveringen aan Oekraïne en wordt ook Taiwan met zware wapens voorzien.

De oorlogskoorts in het Westen en de kantelende Noord-Zuidverhoudingen zijn twee kanten van dezelfde medaille

Nadat de meeste landen van West-Europa toegetreden zijn, kijkt de NAVO nu ver buiten de Europese grenzen om zijn wereldheerschappij te handhaven. Er is meer en meer sprake van een ‘mondiale NAVO’, dat wil zeggen een project om het militaire bondgenootschap van de NAVO verder te laten reiken dan zijn eigen charterverplichtingen, van de Zuid-Chinese Zee tot de Caribische Zee.

Er is een toenemende aanwezigheid van de NAVO in Afrika en de Golflanden. Ook in de Indische Stille Oceaan zien we de laatste jaren pogingen om een soort Aziatische NAVO op de been te brengen.

Dat verklaart waarom naast de staatshoofden en regeringsleiders van alle 32 lidstaten ook alle meer dan veertig NAVO-partnerlanden zijn uitgenodigd – van die in Oost- en Zuidoost-Europa, zoals Moldavië en Bosnië-Herzegovina, tot die in de regio van de Stille Oceaan.

Wie zal dat betalen?

De pracht en praal die het feest ongetwijfeld ten toon zal spreiden, kan echter niet verbergen dat er serieuze meningsverschillen zijn over belangrijke kwesties.

Een eerste struikelblok gaat over de feitelijke kerntaak van de NAVO: de voorbereiding van het bondgenootschap op oorlog. Volgens interne rapporten is er op dit vlak heel wat vooruitgang geboekt. De doelstelling militaire uitgaven tot twee procent van het bnp te laten toenemen, is grotendeels bereikt en een half miljoen soldaten is in verhoogde operationele paraatheid gesteld.

De NAVO is daardoor in staat om ten strijde te trekken. Maar, zo vraagt het Washington Centre for Strategic and International Studies zich af, is het bondgenootschap ook in staat om een langere oorlog te voeren? Het antwoord is negatief.

Om dat te kunnen doen, zal het namelijk nog meer moeten bewapenen, dat wil zeggen aanzienlijk meer geld moeten investeren in het leger. Twee procent van het bnp is allesbehalve genoeg. Er is sprake van 3 procent en hier en daar hoor je zelfs het bedrag van 3,5 procent of meer.

Lagere pensioenen om meer tanks te kopen. Het zal niet eenvoudig zijn om dat te verkopen aan de kiezers

Dat wil zeggen dat Europese NAVO-landen aangemaand worden om hun militaire budgetten met meer dan de helft te verhogen of zelfs te verdubbelen. Dat betekent dat landen, zeker die nog onder 2 procent zitten – zoals België met zijn 1,1 procent – hun prioriteit grondig zullen moeten herzien en de uitgaven van bijvoorbeeld gezondheidszorg, onderwijs en welzijn moeten verschuiven naar defensie.

Lagere pensioenen om meer tanks te kopen. Het zal niet eenvoudig zijn om dat te verkopen aan de kiezers, waarvan nu al een groot deel het gehad heeft met de politieke kaste.

Oekraïne

Een tweede ernstig meningsverschil gaat over Oekraïne. In het begin van de oorlog was er veel enthousiasme, maar na meer dan twee jaar, tientallen miljarden hulp en het Oekraïense leger dat aan de verliezende hand is, is er veel minder animo onder de lidstaten. De publieke opinie in de lidstaten is ook hoe langer hoe minder gewonnen voor militaire steun aan Oekraïne.

In het recente verleden is het niet gelukt om het eens te worden over financieringstoezeggingen voor de lange termijn. Zelensky had gehoopt op 100 miljard euro, maar zoals de zaken er nu voorstaan, zal de top waarschijnlijk slechts 40 miljard euro toezeggen voor het komende jaar.

Polen en de Baltische staten dringen ook aan op een bindende toezegging voor de toetreding van Kiev tot de NAVO. Maar de VS verzet zich daartegen uit schrik dat dit zou leiden tot een hevige reactie van Moskou en een onwelkome escalatie van de oorlog.

Vermoedelijk zal er een compromisformule naar voor worden geschoven, waarbij Kiev zich op een “onomkeerbare weg naar lidmaatschap” bevindt.

Aziatische NAVO

Over de uitbreiding van de activiteiten van de NAVO in Azië en het Stille Oceaangebied is er ook geen overeenstemming. Washington wil die uitbreiding zoveel en zo snel mogelijk versterken, maar vooral Parijs staat hier op de rem. Het is niet in het belang van Frankrijk dat de NAVO de koers van haar lidstaten tegen China bepaalt.

Europa heeft er geen belang bij om zich te laten meeslepen in de nieuwe Koude Oorlog die de VS tegen China voert

Na de invasie in Oekraïne heeft Europa zich gemakkelijk laten meeslepen in de proxy-oorlog tegen Rusland. Dat is nog enigszins te begrijpen, omdat Oekraïne aan de grens van Europa ligt en dus de eigen veiligheid mee in rekening wordt gebracht. Maar in Oost-Azië is dat totaal niet het geval.

Europa heeft er geen belang bij om zich te laten meeslepen in de nieuwe Koude Oorlog die de VS tegen China voert. Economisch gezien is Europa meer afhankelijk van China dan de VS. Het zwaartepunt van de wereldeconomie verschuift steeds verder naar Azië, met China als locomotief. Voor Europa zou het zeer onverstandig zijn om die groeidynamiek te missen.

*                    *                      *

Van bij zijn ontstaan is de NAVO een motor geweest van militarisering en wapenwedloop. De vredesbeweging roept op om deel te nemen aan de tegentop, demonstraties en acties in Washington (https://nonatoyespeace.org) en elders met de boodschap: NAVO, weg uit onze landen, weg uit onze wereld! Het is tijd om te vertrekken. Stop de oorlog! Stop de NAVO! Geen vrede zonder sociale rechtvaardigheid!

Lees ook:

– “Haal de NAVO weg uit onze landen, uit onze wereld!”
– 75 jaar NAVO, een feest voor het militair industrieel complex