Wie graag op vakantie gaat naar het verleden, moet deze zomer in De Studio in Antwerpen zijn. In juli en augustus staat Paradigma er op de affiche. Voor deze documentaire bivakkeerden Jozef Devillé en Pablo Eekman in het archief van de VRT. Ze bekeken kilometers aan beeldmateriaal en kwamen naar buiten met een glitching filmisch essay over de kracht van verhalen.

Pablo en Jozef werkten eerder al samen aan The Sound of Belgium. Het was die documentaire die hen naar de krochten van het VRT-archief bracht. Daar verwonderden ze zich over de rijkdom aan fragmenten uit een lang vervlogen tijdperk dat ze zelf nooit hadden meegemaakt.  ‘Die archiefbeelden deden ons beseffen dat de uitdagingen waar we vandaag mee kampen niet nieuw zijn,’ zegt Pablo. ‘We lijken telkens opnieuw de symptomen te bestrijden in plaats van de kern van het probleem aan te pakken.’

Beeld uit Paradigma (2024), Pablo Eekman en Jozef Devillé

Het maakproces was een ontdekkingsreis waarbij de structuur van het verhaal constant veranderde. ‘Het archief is als een grote doos met puzzelstukjes,’ vertelt Pablo. ‘We wisten niet waar de puzzel naartoe zou gaan, maar door te combineren en te experimenteren kwamen we tot nieuwe inzichten.’
Deze aanpak was cruciaal voor hun creatieve proces: “We hadden wel ideeën over de punten die we wilden maken, maar de beelden en citaten die we tegenkwamen, brachten ons op nieuwe ideeën en verbanden.’

Walter Zinzen op de parking van een winkelcentrum

‘We begonnen met kernwoorden,’ vult Jozef aan. ‘Soms werden we gegrepen door de visuele stijl van een cameraman en dan zochten we op of die nog meer beelden over dat thema had geschoten.’ Pablo vergelijkt het met vissen: ‘Je gooit een breed net uit op een plek waarvan je denkt dat er vis zit. Je hoopt de juiste vissen te vangen, maar ook de onverwachte vangst kan waardevol zijn.’

Dat levert verassende beelden op: een jonge Walter Zinzen die op de parking van een net geopend winkelcentrum de massaconsumptie staat te bekritiseren. Of een vrouwelijke rijkswachter die haar wapenstok rondzwaait met de behendigheid van een majorette in een programma van Ivan Heylen. Maar het zijn niet alleen gniffels en monkellachjes. Paradigma gaat ook over de schaduwzijde van de macht.

Pablo: ‘De belangen van een kleine, machtige elite stroken vaak niet met die van de grote meerderheid. Deze machthebbers gaan, vaak op een informele manier, samenwerken om hun positie en privileges te verdedigen.’
De documentairemakers tonen aan dat deze analyse niet nieuw is. Allesbehalve: Paradigma laat zien dat doorheen de decennia verschillende knappe koppen de vinger op de zere wond wisten te leggen. In feite kijken we sinds de komst van de televisie naar hetzelfde journaal: oorlog, honger, conflicthaarden doven uit en laaien enkele jaren later weer op, de rijken worden rijker en eten uiteindelijk de armen op.

Medicijn tegen cynisme

‘Klimaatopwarming,’ zegt Jozef, ‘Oliebedrijven weten al sinds de jaren 70 dat het gebruik van fossiele brandstoffen tot opwarming van de aarde leidt. Vijftig jaar later is er nog steeds geen oplossing. Ik word er soms moedeloos van.’
Toch wilden hij en Pablo met hun film een medicijn tegen cynisme maken. ‘Als we blijven zeggen dat alles rot is, zonder iets te veranderen, zal er nooit wat verbeteren,” stelt Pablo, ‘Nieuwe wetten, beleidsaanpassingen… het werkt niet. We zitten op een dood spoor. We moeten loslaten wat we tot nu toe altijd hebben gedaan. En ons afvragen: wat willen we écht? Wat is goed voor onszelf, onze buren, onze families?’

Beeld uit Paradigma (2024), Pablo Eekman en Jozef Devillé

Een frisse start, een tabula rasa, is volgens hem essentieel. ‘Waar willen we naartoe? Wat hebben we daarvoor nodig? En wat kunnen we missen?’ De film eindigt met een positieve noot: er is hoop. Maar die hoop vereist een radicale shift in ons denken en handelen. De tijd voor halfslachtige oplossingen is voorbij. We moeten het roer omgooien en samen zoeken naar nieuwe, duurzame antwoorden op de grote uitdagingen van onze tijd.

Paradigma draait deze zomer in De Studio (Antwerpen) en Cinéma Aventure (Brussel). Of huur de documentaire op Vimeo.