In de eerste ronde van de parlementsverkiezingen op 30 juni haalde het extreemrechtse Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen met 33 procent van de stemmen de hoogste score. In 297 van de 577 kiesdistricten haalde haar partij de meeste stemmen. Mathematisch kan het RN winnen in 417 daarvan.

Het lijdt weinig twijfel dat Macron door zijn antisociaal beleid en zijn autoritaire manier van besturen een enorme verantwoordelijkheid draagt voor deze score. Maar het gaat verder dan de figuur van Macron. De sterke resultaten van extreemrechts in Frankrijk zijn net zoals in andere landen een symptoom van een diepe malaise in de samenleving.

In dit artikel bekijken hoe RN erin geslaagd is die malaise te kanaliseren en een groot deel van de kiezers te verleiden om voor hen te stemmen. Vijftien jaar geleden was het Front National, de voorloper van RN, nog een gemarginaliseerde partij met een ranzig imago. Onder leiding van Marine Le Pen groeide het Rassemblement National uit tot een gerespecteerde partij, klaar om in de regering te stappen.

Dit is het gevolg van een sluwe strategie, waarvan we hieronder de belangrijkste elementen op een rij zetten.

De sterke resultaten van extreemrechts in Frankrijk zijn net zoals in andere landen een symptoom van een diepe malaise in de samenleving

1. Sterke partijopbouw

Toen Macron vorige maand vervroegde parlementsverkiezingen uitschreef, heeft hij de kracht van de partij van Marine Le Pen onderschat. Zelf verwaarloosde Macron de opbouw van zijn eigen partij. Hij steunde voornamelijk op een goed uitgedokterde marketingstrategie en de focus op zijn persoon. Die gebrekkige partijstructuur zorgde ervoor dat zijn partij niet veel verkozen burgemeesters of hoofden van regio’s en departementen heeft. Zij beschikken over aanzienlijke lokale macht.

Rassemblement National zet wel in op een sterke partijopbouw. Aanvankelijk werden ze daarbij geholpen door een tiental burgemeesterschappen te veroveren in kleine steden en dorpen. Die waren een soort laboratorium voor het uittesten van hun politieke ideeën en hun programma, en die verkozenen maakte de partij ook meer respectabel.

In 2022 kreeg RN een belangrijke financiële boost door de verkiezing van 89 afgevaardigden in de Nationale Assemblee. Daardoor kon RN heel wat stafpersoneel aannemen en de de partij grondig professionaliseren.

RN beroept zich min of meer op het systeem van Big Organizing. Dat is een werkwijze om duizenden vrijwilligers zo efficiënt mogelijk in te schakelen in de kiescampagne. Bij bijeenkomsten of marktbezoeken vragen RN-militanten mensen om hun telefoonnummers. Zo leggen ze een grote database aan van supporters van de partij. Zij worden dan uitgenodigd voor lokale campagne-evenementen of om mee te helpen met de campagne.

Bij bijeenkomsten of marktbezoeken vragen RN-militanten mensen om hun telefoonnummers. Zij worden dan uitgenodigd voor evenementen of campagnes

Er is wel nog veel werk voor de boeg. Veel kandidaten van RN zijn onbekenden met weinig ervaring. De partij van Le Pen beschikt dus nog steeds niet over voldoende talent, maar ze werkt er wel hard aan.

2. Lokale aanwezigheid en dienstverlening

Veertig jaar neoliberaal beleid heeft zwaar ingehakt op de Franse samenleving. Nogal wat industriële regio’s ondergingen een economische verwoesting, de lokale dienstverlening ging er overal op achteruit – heel wat postkantoren en ziekenhuizen werden gesloten – en grote lagen van de bevolking zagen hun koopkracht verminderen. De kloof tussen rijk en arm is alsmaar groter geworden.

Ondertussen verloren de politici van de traditionele partijen de voeling en het contact met de gewone mensen. Veel Fransen hebben daarom het gevoel dat ze in de steek gelaten worden door de politieke klasse. Macron wordt gezien als de ‘president van de rijken’ die zijn rug toekeert naar de werkende mens.

Rassemblement National kapitaliseert dat gevoel van verlatenheid en woede tegen het politiek establishment op een schrandere wijze. De troepen van Le Pen worden gevraagd om elk weekend in hun districten lokale evenementen bij te wonen.

Rassemblement National kapitaliseert het gevoel van verlatenheid en woede tegen het politiek establishment op een schrandere wijze

Dienstverlening is zeer belangrijk. De militanten moeten lokale bewoners zoveel mogelijk helpen, bijvoorbeeld bij het vinden van een sociale woning, of ervoor zorgen dat een dossier sneller behandeld wordt bij de plaatselijke overheid.

In de gemeenten waar ze een burgemeester hebben wordt ook heel hard ingezet op het verbeteren van het dagelijkse leven van de bewoners. Bijvoorbeeld door het stadscentrum op te ruimen en arme wijken nieuw leven in te blazen. In die gemeentes wordt ook meer stadspolitie ingezet op straat.

3. Onbehagen en angst

Als geen ander verstaat de partij van Marine Le Pen de kunst niet alleen om in te spelen op angstgevoelens en onbehagen, maar ook om zo’n gevoelens op te op te poken.

Door de sociale afbraak en verloedering van bepaalde wijken voelen veel Fransen zich niet meer thuis in eigen land en denken ze dat hun ‘manier van leven’ in gevaar komt.

RN speelt daar handig op in. Voor de extreemrechtse partij is niet de sociale afbraak van de afgelopen veertig jaar, maar wel immigratie de oorzaak van alle kwaad. Ze zegt dat ze zal bezuinigen op de sociale uitkeringen en de ziektekostenverzekering voor migranten. Deze maatregelen klinken als muziek in de oren bij kiezers die krap bij kas zitten of een veel te laag pensioen krijgen.

Voor RN partij is niet de sociale afbraak van de afgelopen veertig jaar, maar wel immigratie de oorzaak van alle kwaad

De onveiligheid die sociaal achteruit gestelde buurten treft wil RN niet oplossen door de sociale verloedering zelf aan te pakken maar wel door meer repressie en een lik-op-stukbeleid.

In tijden van onzekerheid komt de roep om meer law and order altijd goed aan.

4. Sociaal imago

Naast immigratie en onveiligheid zijn de levensduurte en koopkracht de belangrijkste redenen waarom kiezers voor het RN stemmen. Daarom doet de partij er alles aan om zich zo sociaal mogelijk voor te stellen. Zo wilde de partij de pensioenleeftijd terug naar beneden, de BTW op heel wat goederen en diensten verlagen, een loonsverhoging invoeren en een belasting heffen op vermogens.

Maar naarmate een regeringsdeelname dichterbij komt zien we dat de partij heel wat van die voorstellen laat vallen of voor onbepaalde tijd uitstelt. De enige maatregel die op dit moment behouden blijft is de verlaging van BTW op energie.

Over de pensioenen is de partij zeer dubbelzinnig: ze wil in principe de intrekking van de verhoging van de pensioenleeftijd, maar die kan dan wel weer omhoog afhankelijk van het aantal jaren dienst.

Het sociaal imago is niet meer dan een dun laagje vernis om zo breed mogelijk electoraal te scoren

Bovendien wordt de uitvoering van alle voorgestelde maatregelen afhankelijk gemaakt van een “audit van de staatsrekeningen”. Als die audit beslist dat er geen geld voor is, dan komen de maatregelen er niet. Op die manier is de kandidaat premier Jordan Bardella de kiezers al aan het voorbereiden om de sociale maatregelen op te geven in naam van “budgettaire ernst”.

Het sociaal imago is dus niet meer dan een dun laagje vernis om zo breed mogelijk electoraal te scoren. Dat is de bedrijfswereld niet ontgaan. Financial Times citeert een CEO van een groot Frans bedrijf: “Het economische beleid van RN is meer een onbeschreven blad waarvan het bedrijfsleven denkt dat ze het in de goede richting kunnen helpen duwen. Het is niet waarschijnlijk dat links zijn harde antikapitalistische agenda zal afzwakken”.

Na de eerste ronde is niet rechts of centrumrechts de belangrijkste rivaal, maar links. Daarom concentreert Le Pen zich in de week voor de tweede ronde voornamelijk op sociale kwesties als pensioenen, werkloosheidsuitkeringen en sociale bescherming. Het opportunisme van extreemrechts is schaamteloos en kent geen grenzen.

5. ‘Detoxificatie’

Het Rassemblement National is de erfgenaam van nazi-collaborateurs onder het Vichy-regime,[1] van folteraars ten tijde van de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd, van extreem gewelddadige groepen als Occident en Nouvel Ordre, en van knokploegen voor werkgevers. Een van de twee medeoprichters van het Nationaal Front, dat in 2018 omgedoopt werd tot Rassemblement National, diende als officier bij de Waffen SS, die de bevolking van Oekraïne massaal uitroeide.

Met zo’n imago was het onmogelijk om ooit electoraal door te breken en aan de macht deel te nemen. Daarom begon Marine Le Pen, eenmaal ze voorzitter van de partij was aan een zogenaamde ‘detoxificatie’ van de partij. Dat was vanaf 2011. Daarbij werd zelfs haar vader, oprichter van de partij, uitgesloten vanwege controversiële opmerkingen.

In 2018, nadat ze de presidentsverkiezingen van Macron had verloren, veranderde ze de naam Front National in Rassemblement National. Net zoals het Vlaams Belang (voordien Vlaams Blok) was die naamsverandering bedoeld om de kiezers de racistische en antisemitische excessen van de stichters van de partij te laten vergeten.

De ‘detoxificatie’ is vooral voor de buitenwereld bedoeld. Binnen de partij ontbreekt het niet aan ranzige en donkerbruine figuren

De strategie werkte, maar de ‘detoxificatie’ is vooral voor de buitenwereld bedoeld. Binnen de partij ontbreekt het niet aan ranzige en donkerbruine figuren. Zo moest een kandidaat-parlementslid in Normandië vorige week haar kandidatuur intrekken toen er een oude foto opdook waarop ze een nazi-Luftwaffe-pet droeg.

Net zoals bij extreemrechtse partijen in andere landen gaapt er een kloof tussen het gladde gepolijste beeld dat Marine Le Pen en de nationale leiding van de RN uitstralen en de realiteit.

Meer dan alleen foertstemmers

Deze verkiezingen markeren een keerpunt. Het RN kan niet langer enkel en alleen gezien worden als een uitlaatklep voor foertstemmers. Stap voor stap heeft de partij een groter deel van het electoraat weten te bereiken op basis van een schrandere strategie.

Heel wat kiezers stemmen nog steeds vanuit woede en ontevredenheid, maar meer en meer Fransen, waaronder een deel van de bedrijfswereld, hebben vertrouwen gekregen in de agenda van de partij en haar leiders Marine Le Pen en haar 28-jarige luitenant Jordan Bardella.

Vandaag Hongarije, Italië, Nederland, Finland en Zweden, gisteren Polen en Oostenrijk, en binnenkort misschien Frankrijk: een bruin spook waart door Europa. Wake up!

Lees ook: Extreemrechts wint Franse verkiezingen, met dank aan Macron

Bronnen

• L’Humanité, Législatives 2024 : galvanisé, le RN attaque le Nouveau Front populaire
• L’Humanité, Législatives 2024 : le RN, un programme faussement social mais vraiment libéral
• L’Humanité, Plus de 400 candidats qualifiés au second tour : avec 33,15 % des voix, l’extrême droite a explosé un nouveau plafond de verre
• Financial Times, How France’s far right built a national movement
• Financial Times, French bosses build ties with Le Pen as left triggers alarm
• Ouest France, Marion Maréchal exclue de Reconquête : l’affranchie du clan Le Pen n’a jamais vraiment lâché le RN
• Defend Democracy, France: Rights groups sound alarm on far right’s role in fueling racist hatred
• Le Monde, French business leaders are tempted by the far right

Note:

[1] Vichy-Frankrijk was het Frankrijk onder het autoritaire bewind van maarschalk van Frankrijk Philippe Pétain tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gedurende die tijd collaboreerde het regime in steeds sterkere mate met Duitsland.