Nazi-Duitsland was een militaire kolos en het verslaan van het beest was een enorme taak die nooit in zijn eentje door een van zijn vijanden had kunnen worden volbracht. De klus werd toch geklaard, maar pas na vele jaren van strijd.

Het vereiste bovenmenselijke inspanningen van alle landen die betrokken waren bij het titanenconflict tegen Hitler en zijn nazisme, dat wil zeggen de Duitse variant van het fascisme, en andere fascistische dictaturen die de macht hadden verloren in lijn met Duitsland, zoals dat van Mussolini.

De groep landen die nazi-Duitsland bevocht en uiteindelijk versloeg, werd door Winston Churchill de ‘Grote Alliantie’ genoemd, maar de Sovjets gebruikten een meer prozaïsche term: de ‘Anti-Hitler Alliantie’.

D-Day aanvalsroutes. Map: US Army/Public Domain

Dit partnerschap, dat pas ontstond nadat de Sovjet-Unie en de VS in 1941 bij de oorlog betrokken raakten, bestond uit twee vleugels: ten eerste de ‘westerse geallieerden’ en ten tweede de Sovjet-Unie.

Laatstgenoemden vochten tegen de Duitse strijdkrachten in een titanenstrijd langs het zogenaamde Oostfront, die begon in de zomer van 1941. Eerstgenoemden, zowel de Amerikanen als de Britten, vochten tegen de nazi’s in Europa pas vanaf de zomer van 1943, toen ze met troepen in Italië landden.

Hun voornaamste bijdrage kwam echter op het westelijk front, dat wil zeggen op een ‘oorlogstheater’, niet in het zuiden maar in West-Europa. De actie daar begon met de beroemde landingen in Normandië van 6 juni 1944 met de codenaam Operatie Overlord.

80e verjaardag van D-DAY¹

Op 6 juni werd de 80e verjaardag van D-Day gevierd. De planners en deelnemers aan de landingen in Normandië werden geëerd in aanwezigheid van de Franse president en vele andere hoogwaardigheidsbekleders.

Dat eerbetoon is terecht, want Operatie Overlord belichaamde de bijdrage van de westerse geallieerden² aan de nederlaag van nazi-Duitsland.

Omaha Beach. Map: Encyclopaedia Brittanica

Wat de geallieerde landing in Normandië betreft, moeten echter enkele belangrijke aspecten in gedachten worden gehouden, aspecten die tijdens de herdenkingen onvermeld bleven.

Ten eerste: hoewel de Slag om Normandië die begon op 6 juni 1944 onmiskenbaar een grote veldslag was, was het niet de grootste veldslag van de Tweede Wereldoorlog, zoals uit de statistieken blijkt.

Qua lengte begon de slag op 6 juni 1944 en eindigde eind augustus van hetzelfde jaar. Hij duurde dus bijna drie maanden. De Slag om Stalingrad daarentegen duurde twee keer zo lang, meer dan een half jaar, van half juli 1942 tot begin februari 1943.

Ook het beleg van Leningrad verdient hier vermeld te worden, ook al was het weliswaar geen conventionele strijd: die begon op 8 september 1941 en eindigde pas op 27 januari 1944, zijn exacte duur was twee jaar, vier maanden, twee weken en vijf dagen.

Ten tweede waren de slachtoffers – gedood, gewond, vermist en/of gevangen genomen – onder de strijdende partijen in Normandië weliswaar hoog, maar bij lange niet zo hoog als de openingsscènes van films als Saving Private Ryan ons willen doen geloven.

Die taferelen deden denken aan de gevechten op Omaha Beach³, een van de vijf sectoren van de landingsstranden waar VS-soldaten landden, sterk versterkte Duitse posities moesten aanvallen en zware verliezen leden, namelijk 2.500 doden en ruim 5.000 gewonden.

Map: Encyclopaedia Brittanica

Maar in de andere sectoren waren de Duitsers veel minder talrijk gelegerd en veel minder sterk verschanst. Hun verzet was er veel minder hevig, zodat de geallieerde troepen die daar aan land kwamen aanzienlijk minder slachtoffers leden:

Op Utah Beach ⁴ stuitten de Amerikanen bijvoorbeeld op zeer lichte weerstand en leden slechts 200 slachtoffers.

Op Sword Beach ⁵ stuitten de Britten eveneens op beperkte tegenstand.

Op Juno Beach ⁶ leden de 14.000 Canadezen die er aan land kwamen 1.096 slachtoffers, waaronder ‘slechts’ 381 doden.

Het totale aantal geallieerde slachtoffers op D-Day bedroeg dus ongeveer 10.000, een cijfer dat 4.414 doden omvatte. Dit laatste is uiteraard nog steeds een hoog aantal, maar lang niet zo hoog als de meeste mensen denken.

Britse infanterie komen aan land op Sword Beach, op de achtergrond een mobiele brug. Foto: J.L. Evans/Public Domain

Het aantal slachtoffers vertegenwoordigde iets meer dan 6 procent van de in totaal 160.000 troepen die aan land kwamen, het aantal doden was 2,7 procent.

Dit relatief lage aantal verliezen was te wijten aan het feit dat de Duitsers slechts beperkte troepen ter beschikking hadden om zich te verdedigen tegen een geallieerde “invasie”.

Volgens de Britse militaire historicus Richard Overy “hadden Duitsland en zijn bondgenoten in het oosten ongeveer 228 divisies, vergeleken met 58 divisies in het westen, waarvan er slechts vijftien in de beginfase in het gebied van de strijd in Normandië lagen” – voornamelijk bestaande uit troepen van inferieure kwaliteit, hoewel ze gesteund werden door enkele SS-elite-eenheden – omdat het grootste deel van de Wehrmacht aan het Oostfront voor zijn leven vocht.

VS-soldaten ontmoeten leden van het Frans gewapend verzet. Foto: US Amry/Public Domain

In een ander boek schrijft Overy dat de Duitsers in Normandië één divisie hadden per 350 kilometer kustlijn.

Het waren bovendien divisies die grotendeels uit minder dan het gebruikelijke minimum van 12.000 man bestonden met “grotendeels oudere soldaten, … gewond aan het Oostfront en mannen met een slechtere fysieke conditie, [met] lage gevechtseffectiviteit. De Duitse verdediging was dus zeer dun verspreid langs de hele Franse kust”.

Aanzienlijke aantallen van die troepen zaten verschanst in en rond bunkers van de Atlantische Muur. Die waren van elkaar gescheiden door een soms lange uitgestrekte, licht verdedigde kustlijn. De VS-troepen leerden dat verschil op Omaha Beach en Utah Beach.

Hoe dan ook, het idee dat duizenden Duitse soldaten schouder aan schouder in de duinen stonden te wachten terwijl geallieerde soldaten uit hun landingsvaartuig stapten, is een fictie die door Hollywood werd verzonnen in films als The Longest Day.

Canadese troepen naderen Juno Beach. Foto: Erikh/Public Domain

In de hele Slag om Normandië leden de VS-troepen, Britten en Canadezen in totaal ongeveer 220.000 slachtoffers (doden én gewonden), terwijl Duitsland 300.000 eigen soldaten verloor, wat neerkomt op een totaal van iets meer dan 550.000.

Het aantal gesneuvelde soldaten bedroeg 30.000 voor de VS, 11.000 voor Groot-Brittannië, 5.000 voor Canada tegenover 30.000 voor Duitsland, een totaal van 76.000.

Hoe verbijsterend deze cijfers ook mogen zijn – en dat zijn ze! – ze vallen desalniettemin in het niet bij de aantallen doden, gewonden, vermisten en/of gevangengenomen soldaten tijdens de Slag om Stalingrad van 1942-1943.

Russische soldaten in loopgraven tussen de ruïnes van Stalingrad. Foto: Public Domain

Volgens dezelfde bron, de Encyclopedia Britannica, resulteerde die andere strijd in ongeveer 800.000 slachtoffers aan de kant van Duitsland en de geallieerde machten, en 1.100.000 aan de Sovjet-kant, voor een totaal van 1,9 miljoen.

En dat lijkt dan nog een tamelijk conservatieve schatting, aangezien Wikipedia hogere cijfers noemt, namelijk een totaal aantal van ruim een miljoen doden.

Het Modern War Institute, een “nationale hulpbron van de VS-Militaire Academie West Point”, schat het dodental in Stalingrad op ongeveer 1,2 miljoen. Hoe het ook zij, de Slag om Normandië was slechts half zo dodelijk als de Slag om Stalingrad.

Laten we terugkeren naar D-Day

Op die 6 juni 1944 suggereerden de plannen dat de geallieerde troepen zonder al te veel moeite de Duitse kustverdediging zouden overwinnen en diep landinwaarts trekken. In het geval van de Canadese divisies van Juno Beach zouden die op één dag tot aan de buitenwijken van de stad Caen geraken, bijna 20 kilometer inland.

Ze hadden zelfs fietsen meegenomen om de reis te vergemakkelijken. Er werd dus inderdaad geen groot Duits verzet verwacht. Het zou echter weken duren voordat de Canucks⁷ de stad Caen zouden innemen.

De andere geallieerden deden niet beter. Tegen het einde van de eerste dag had geen van hen zijn doelstellingen voor de eerste dag behaald.

Sovjet-soldaten in het centrum van Stalingrad kort na de overgave van de Duitse troepen, februari 1943. Foto: RIA Novosti Archive/CC BY-SA 3:0

De reden hiervoor was dat de Duitsers op de geallieerde landingen reageerden door elitetroepen, die achterin waren gestationeerd, inclusief SS-eenheden, naar het front te sturen waar en wanneer dat nodig zou zijn.

Deze troepen waren niet in staat de geallieerden terug in zee te gooien, maar slaagden er wel in om te voorkomen dat ze diep landinwaarts doordrongen, zoals de planners hadden ingeschat.

Het gevolg was een langdurige patstelling

Het hielp de geallieerde zaak wel dat de Duitsers door acties van het Rode Leger aan het Oostfront werden verhinderd mankracht naar Normandië over te brengen, met als hoogtepunt 22 juni – de verjaardag van de aanval van nazi-Duitsland op de Sovjet-Unie in 1941 – de aftrap van een groot Sovjet-offensief aan het Oostfront, met codenaam Operatie Bagration⁸.

Bevroren lijken Duitse soldaten na de overgave. Foto: Sergey Strunnikov/Public Domain

De Wehrmacht werd toen zwaar verscheurd door het Rode Leger, dat een opmars van ruim 600 kilometer zou realiseren, helemaal van diep in Rusland tot aan de buitenwijken van de Poolse hoofdstad Warschau, die begin augustus werd bereikt.

Operatie Bagration stelde de westerse geallieerden dus in staat eindelijk uit hun bruggenhoofd in Normandië te breken. Opperbevelhebber VS-generaal Ike Eisenhower zelf erkende later dat Operatie Bagration een noodzakelijke voorwaarde was voor de laattijdige succesvolle uitkomst van Operatie Overlord.

Overigens zouden de Sovjets begin 1945 nog een soortgelijke – en even zelden erkende – dienst bewijzen aan de westerse geallieerden toen ze op dringend VS-verzoek reageerden op 12 januari 1945 met een groot offensief in Polen, een week eerder dan oorspronkelijk gepland.

Die zet dwong de Duitsers een verrassingsaanval in de Belgische Ardennen op te geven die de Amerikanen grote moeilijkheden had bezorgd in het zogenaamde Ardennenoffensief.

In Colleville-sur-Mer op de Normandy American Cemetery and Memorial  liggen de lichamen van 9387 VS-soldaten (307 in een anoniem graf). Foto: Peter K. Burian/CC BY-SA 4:0

Als we al het bovenstaande samenvatten, is het duidelijk dat de westerse geallieerden de Slag om Normandië weliswaar hebben gewonnen, niet gemakkelijk, maar zonder grote verliezen, omdat de enorme offers die nodig waren om de nazi-Moloch te verslaan al drie jaar eerder geleden waren begonnen en nog steeds werden geleden door de Sovjetsoldaten aan het Oostfront.

Het is bovendien niet meer dan eerlijk om te herhalen dat nazi-Duitsland niet alleen werd verslagen door de inspanningen en opofferingen van het Rode Leger.

Ook Sovjetvrouwen en Sovjetmannen in het algemeen brachten enorme offers, inclusief partizanen, fabrieksarbeiders, boeren, enzovoort, wier totale verliezen tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog oorlog een verbijsterende dertig miljoen mensen bedroegen.

Kinderen zoeken beschutting in de Wit-Russische hoofdstad Minsk voor de Duitse invasie op 24 juni 1941. Foto: RIA Novosti Archive/CC BY-SA 3:0

In feite kwam daar aan het Oostfront – waar het tij van de Tweede Wereldoorlog keerde – een einde aan de reeks nazi-overwinningen sinds 1939, en niet met de landingen in Normandië in juni 1944, zoals in veel artikelen wordt beweerd of zoals wordt gesuggereerd in geschiedenisboeken en natuurlijk in Hollywoodproducties als The Longest Day.

Het tij van de oorlog keerde aan het Oostfront, en dat gebeurde reeds drie jaar vóór D-Day, namelijk in 1941, in de uitgestrekte vlakten van Rusland ten westen van Moskou.

Toen de Duitse aanval tegen de Sovjet-Unie met Operatie Barbarossa op 22 juni 1941 van start ging, waren Hitler en zijn generaals ervan overtuigd dat de Wehrmacht het Rode Leger binnen zes tot acht weken zou verpletteren.

Sovjet-generaals aanhoren de capitulatie van Duits generaal Alfons Hitter in de Wit-Russische stad Vitebsk op 28 juni 1944. Foto: Public Domain

Ze hadden toen ook dringend een snelle overwinning nodig , omdat alleen een snelle overwinning een groot probleem kon oplossen. In de jaren 1930 had het Hitler-regime, terwijl het zich voorbereidde op oorlog, enorme voorraden geïmporteerde strategische grondstoffen opgebouwd die Duitsland ontbeerde, vooral rubber en aardolie (dit laatste grotendeels door de VS geleverd).

Tijdens de komende oorlog zou het Reich waarschijnlijk, door een Britse zeeblokkade zoals die in de Eerste Wereldoorlog, worden verhinderd om voldoende hoeveelheden van deze producten te importeren, zonder welke hun machtige tanks en vliegtuigen nutteloos zouden worden.

In 1939-1940 waren deze Duitse voorraden van cruciaal belangrijke aardolie echter ernstig uitgeput toen nazi-Duitsland een ‘bliksemoorlog’ begon tegen landen die zo ver uit elkaar lagen als Polen, Frankrijk en Griekenland.

Noch de voortdurende invoer uit Roemenië en – via het neutrale Spanje – uit de VS, noch de toegenomen eigen productie van synthetische brandstof en rubber zouden dat tekort kunnen compenseren.

En toen Operatie Barbarossa dus begon en drie miljoen Duitse soldaten de Sovjet-Unie binnentrokken met niet minder dan 600.000 motorvoertuigen, 3.648 tanks en meer dan 2.700 vliegtuigen, had nazi-Duitsland nog slechts voldoende brandstof (en rubberen banden) over om oorlog te voeren voor iets langer dan twee maanden.

Dat werd voldoende geacht omdat de verwachting was dat de Sovjet-Unie snel genoeg zou worden uitgeschakeld en dat dan haar onbeperkte grondstoffen, inclusief de Kaukasische aardolie, voor het rapen zou liggen voor het Reich.

Hitlers “Derde Rijk” werd nu geconfronteerd met het vooruitzicht van catastrofale brandstoftekorten

Het werd echter al snel duidelijk dat Operatie Barbarossa, ondanks indrukwekkende eerste overwinningen, toch geen makkie zou worden. Eind augustus waren de Duitse speerpunten nog steeds niet in de buurt geraakt van de Kaukasus, het eldorado van de Sovjet-olie.

Hitlers “Derde Rijk” werd nu geconfronteerd met het vooruitzicht van catastrofale brandstoftekorten, naast een bijna net zo problematische schaarste aan arbeidskrachten die nodig waren voor de bewapenings- en andere industrieën, aangezien miljoenen mannen niet naar huis konden terugkeren en weer aan het werk konden gaan in de fabrieken.

De conclusie die veel bekende mensen, zoals hoge Wehrmacht-officieren, nazi-toppers, de Zwitserse geheime dienst en het Vaticaan, al in de zomer van 1941 en steeds vaker in de herfst van datzelfde jaar trokken, was dat Duitsland niet langer kon hopen om de Sovjetbeer te doden en daarom was gedoemd de oorlog te verliezen.

Getijden keren langzaam maar niet onmerkbaar

Het tij van de Tweede Wereldoorlog begon binnen enkele weken na het begin van Barbarossa op dezelfde manier heel langzaam te keren. Het fenomeen werd echter al waargenomen door een klein maar toenemend aantal waarnemers.

Het werd gecertificeerd op 5 december 1941, toen het Rode Leger met succes een grote aanval lanceerde met een tegenoffensief dat de Duitsers terugsloeg en het fiasco van Barbarossa bevestigde.

Je kan 5 december 1941 definiëren als “het keerpunt van de hele wereldoorlog”

Op diezelfde dag kreeg Hitler van zijn generaals te horen dat hij niet langer kon hopen de oorlog te winnen. Het is daarom legitiem om 5 december 1941 te definiëren als “het keerpunt van de hele wereldoorlog”, zoals Gerd R. Ueberschär, Duitse expert op vlak van de oorlog tegen de Sovjet-Unie, heeft gesteld.

Aan de andere kant is het waar dat zij die het wisten eerder zeldzaam waren en dat de meesten van hen, om welke reden dan ook, ervoor kozen er discreet over te blijven. Bijgevolg was het pas na de spectaculaire Duitse nederlaag bij Stalingrad, begin 1943, dat de hele wereld besefte dat nazi-Duitsland gedoemd was de oorlog te verliezen.

Toen de westerse geallieerden ruim een jaar later in Normandië landden, hadden ze dus het geluk de strijd aan te gaan met een deel van het Duitse leger dat ernstig gehandicapt werd door een tekort aan aardolie.

De nazi’s hadden gehoopt dat de overwinning op de Sovjet-Unie hen zou voorzien van voldoende Kaukasische brandstof voor hun tanks en vliegtuigen. Dat gebeurde niet, integendeel, de gevechten in de uitgestrekte vlakten van de Sovjet-Unie hebben de Duitse brandstofvoorraden verder uitgeput.

In de zomer van 1944 viel de nazi-oorlogsmachine niet alleen figuurlijk maar letterlijk ‘zonder benzine’.

Dat is tevens de reden waarom bijvoorbeeld de Luftwaffe, die nochtans over uitstekende vliegtuigen beschikte, vrijwel afwezig was in de lucht boven Normandië, tot in de late uurtjes van de eerste dag, tot grote opluchting van de geallieerden op de grond, op zee en natuurlijk in de lucht.

(Lees van Jacques Pauwels ook dit artikel van 2018 75 jaar geleden, de Slag om Stalingrad)

Notes (nvdr):