De mensheid staat voor twee planetaire bedreigingen van steeds gevaarlijkere proporties: de klimaatverandering en de dreiging van een kernoorlog. Helaas beperken internationale spanningen de ruimte voor diplomatie en actie om deze en andere grote planetaire uitdagingen aan te pakken.
Aan de basis van dit alles ligt de concurrentie tussen de grootmachten om de hegemonie, en het door winst gedreven kapitalistische systeem dat de rijken steeds rijker en de armen steeds armer maakt.
Na de Koude Oorlog, in 1992, lekte een eerste ontwerp uit van de Defense Planning Guidance voor de periode 1994-1999 van de Amerikaanse vice-minister van Defensie Paul Wolfowitz. Het belangrijkste doel van wat bekend werd als de Wolfowitz-doctrine was “voorkomen dat er een nieuwe rivaal zou opduiken op het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie of elders”.
Het document schetste het beeld van een imperialistisch beleid van unilateralisme en preventieve militaire actie met het fundamentele doel om de VS in de rol van enige supermacht te houden in een ‘nieuwe wereldorde’. Meer dan 30 jaar later is dit niet veranderd.
NAVO-provocaties in Oost-Europa
De opkomst van China en de ambities van Rusland om zijn rol als supermacht te herbevestigen waren potentiële bedreigingen voor de hegemoniale rol van de VS. Hoewel het Warschaupact en de Sovjet-Unie ophielden te bestaan, slaagde Washington er in de periode na de Koude Oorlog in om de NAVO te versterken, met het doel zijn belangen in Europa en de omliggende regio te verdedigen en de confrontatie en provocaties aan het adres van Rusland op te voeren.
Een paar jaar na het opzeggen van het ABM-verdrag in 2002 (n.v.d.r. het Anti-Ballistic Missile-verdrag was een verdrag tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie over de beperking van antiballistische raketten) kondigden de VS plannen aan om een nieuw raketschild in Oost-Europa te bouwen. In 2008 werd op de NAVO-top van Boekarest, onder druk van de VS, groen licht gegeven voor het toekomstige lidmaatschap van Oekraïne. Op dat moment waren Duitsland en Frankrijk zich bewust van de gevolgen van een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Volgens de toenmalige Franse premier Fillon zou dit het machtsevenwicht in Europa verstoren.
De opeenvolgende uitbreidingsrondes van de NAVO werden doorgevoerd zonder rekening te houden met de veiligheidsbelangen van Rusland.
De opeenvolgende uitbreidingsrondes van de NAVO – het aantal leden is nu verdubbeld, van 16 aan het einde van de Koude Oorlog tot 32 nu – werden doorgevoerd zonder rekening te houden met de veiligheidsbelangen van Rusland. Dit stuitte van bij de start onder Jeltsin op sterke bezwaren.
Het provocerende gedrag van de NAVO heeft mee vorm gegeven aan het huidige scharniermoment dat regelmatig Koude Oorlog 2.0 wordt genoemd. In een koude oorlog vechten grootmachten hun onderlinge rivaliteit uit via derde landen. Dat is wat er gaande is in en rond Oekraïne.
Oekraïne en de belangen van de VS in Europa
In Oekraïne veranderde een nationalistisch conflict, dat in 2014 een gewapend karakter kreeg, in een proxy-oorlog. Voor de VS was dat het ultieme moment om zijn hegemoniale doelen te verwezenlijken volgens de oude geopolitieke richtlijn, zoals die in de jaren vijftig door de eerste secretaris-generaal van de NAVO, Hastings Ismay, werd gedefinieerd. Hij vatte de bestaansreden van de NAVO als volgt kernachtig samen: “To keep the Russians out, the Americans in and the Germans down“.
De militaire samenwerking met en de steun aan Oekraïne, die direct na 2008 begonnen met wapenleveringen en gezamenlijke manoeuvres, werden geïntensiveerd na de Russische invasie van Oekraïne. Economische banden tussen Europese landen en Rusland werden verbroken en vervangen door een uitgebreid pakket sancties dat ook meteen de positie van de VS in Europa versterkte, onder andere door een groot deel van de energiemarkt in te palmen.
De export van LNG (vloeibaar gas) van de VS naar Europa verdrievoudigde in drie jaar tijd (tussen 2021 en 2023). De positie van Rusland als supermacht moest worden ingeperkt met een uitputtingsslag ten koste van Oekraïne, dat economisch aan de grond zat en moeite heeft om nieuwe rekruten te vinden voor het slagveld.
De VS was heel open over het doel van de massale wapenleveringen aan Oekraïne. Het gaat er niet zozeer om de oorlog snel te beëindigen, maar om Rusland te verzwakken. Dit werd in april 2022 bevestigd door de Amerikaanse minister van Defensie, Lloyd Austin. Tegelijkertijd onderging Europa een snelle militarisering ten gunste van de militaire industrie in de VS en Europa.
Het doel van de massale wapenleveringen van de VS aan Oekraïne is niet zozeer de oorlog snel te beëindigen, maar Rusland te verzwakken.
Het militair-industrieel complex is een niet te onderschatten drijvende kracht achter de westerse oorlogspolitiek. Veel Europese voorstanders pleiten voor de transformatie naar een oorlogseconomie om “het gevaar van het Russische imperialisme” te bestrijden, ook al is het duidelijk dat Rusland noodgedwongen al zijn militaire inspanningen in Oekraïne concentreert en het niet de middelen heeft om zijn oorlog uit te breiden.
Voordat ik verder ga, wil ik duidelijk maken dat wij als vredesbeweging de Russische agressie tegen Oekraïne aan de kaak moeten stellen en veroordelen. In Rusland zijn conservatieve, nationalistische en militaristische krachten aan de macht. Krachten die symbool staan voor zo ongeveer alles waar de vredesbeweging tegen vecht.
Maar de westerse focus op de Russische invasie, een duidelijke schending van de Oekraïense soevereiniteit, mag niet de aandacht afleiden van de enorme verantwoordelijkheid van de NAVO en haar provocaties, die hebben geleid tot het uitbreken van de oorlog in Oekraïne.
NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg: “NAVO heeft oorlog uitgelokt”
De NAVO blijft beweren dat de Russische invasie in Oekraïne “niet-uitgelokt” was. Maar in september vorig jaar gaf NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg in een toespraak voor het Europees Parlement zelf toe dat de NAVO-uitbreiding stoppen voor Rusland een voldoende voorwaarde was om Oekraïne niet binnen te vallen.
Volgens Stoltenberg “trok Poetin ten strijde om te voorkomen dat de NAVO, meer NAVO, in de buurt van zijn grenzen zou komen”. Stoltenberg zegt niet meer of minder dat er een recept was om een Russische oorlog tegen Oekraïne af te wenden, namelijk de neutraliteit van Oekraïne.
De NAVO en haar lidstaten hebben tot op heden nog geen enkele poging gedaan om via diplomatie een uitweg uit de oorlog te vinden. Integendeel, de militaire alliantie blijft de oorlog aanwakkeren, ook al betaalt Oekraïne een enorme prijs en is er weinig kans dat Kiev zijn grondgebied met militaire middelen zal terugwinnen. China’s 12-puntenplan van medio mei 2024 is door de NAVO verworpen.
Volgens NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg bevindt Peking zich niet in de juiste positie om te onderhandelen over het einde van de oorlog. Het is duidelijk dat de oorlog moet doorgaan omdat Rusland als ‘strategische rivaal’ moet worden uitgeschakeld.
Gevaarlijke spanningen tussen kernmachten
Ondertussen wordt in de zogenaamde ‘Indo-Pacific-regio’ veel energie geïnvesteerd om ook China, de andere ‘strategische rivaal’ (zo zijn China en Rusland in 2021 gedefinieerd in de ‘NAVO 2030 Agenda, red.), te verzwakken met economische sancties en de militarisering van de regio, met talloze militaire oefeningen en de bewapening van bondgenoten zoals Taiwan, Zuid-Korea en Japan (dit laatste land besloot zijn militaire uitgaven in vijf jaar te verdubbelen).
Het is een gevaarlijk beleid dat de nucleaire dreiging sterk verhoogt, temeer omdat voormalig president Trump belangrijke ontwapeningsovereenkomsten heeft geannuleerd. Door de huidige gespannen verhoudingen zijn de diplomatieke kanalen voor nieuwe wapenbeheersingsovereenkomsten verstoord. Erger nog, in plaats van nucleaire ontwapeningsinitiatieven, worden nucleaire arsenalen gemoderniseerd en zelfs uitgebreid, waardoor de wereld onveiliger wordt.
Volgens een nieuw ICAN-rapport (International Campaign to Abolish Nuclear Weapons) hebben nucleair bewapende staten vorig jaar 91 miljard dollar uitgegeven aan hun kernwapenarsenalen. Dit is 10 procent meer dan het jaar ervoor en een stijging van 34 procent over de afgelopen vijf jaar.
In de zogenaamde ‘Indo-Pacific-regio’ wordt veel energie geïnvesteerd om ook China, de andere ‘strategische rivaal’ van de VS, te verzwakken.
De toegenomen nucleaire dreiging zou een belangrijke motivatie moeten zijn om toenadering te zoeken tot Rusland en China. Maar vooralsnog is er weinig teken van enige urgentie in trans-Atlantische kringen.
Een andere gevaarlijke trend is dat het internationale rechtssysteem, zoals dat na de Tweede Wereldoorlog is ontwikkeld, steeds meer onder druk komt te staan. We hebben gezien hoe daadkrachtig de Europese Unie kan zijn met inmiddels 14 sanctiepakketten tegen Rusland.
Datzelfde toonbeeld van politieke wil en principes ontbreekt volledig als het gaat om de genocidale acties van de Israëlische koloniale bezettingsmacht en apartheidsstaat. Integendeel, de VS en sommige andere NAVO-lidstaten blijven Israël van wapens voorzien en maken zichzelf medeplichtig aan oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide.
Dit hypocriete gedrag van twee maten en twee gewichten ondermijnt het internationale rechtssysteem. Het bewijst dat niet het internationaal recht en de mensenrechten de drijvende krachten zijn achter het buitenlands beleid van het Westen, maar geopolitieke, imperialistische en neokoloniale belangen.
Het kapitalistische systeem steunt op concurrentie en heeft tot gevolg dat landen streven naar marktdominantie, controle over grondstoffen en kapitaalaccumulatie. Dit gaat gepaard met militarisme en confrontaties. Bestaansonzekerheid voor veel mensen (gebrek aan toegang tot basisbehoeften) en milieuproblemen, waarmee grote bevolkingsgroepen in het mondiale Zuiden worden geconfronteerd als gevolg van uitbuiting, ongelijke handelsbetrekkingen en het neoliberale beleid van instellingen zoals het IMF en de Wereldbank, vormen een voedingsbodem voor gewelddadige conflicten en burgeroorlogen.
Het kapitalistische systeem steunt op concurrentie en daardoor streven landen naar marktdominantie, controle over hulpbronnen en kapitaalaccumulatie, wat gepaard gaat met militarisme en confrontaties.
Vrede en kapitalisme zijn twee concepten die moeilijk te combineren zijn. Militarisme en kapitalisme gaan in tegen fundamentele waarden als gelijkheid, solidariteit en menselijkheid. We moeten het idee van een nieuwe internationale economische orde (NIEO) nieuw leven inblazen, om neoliberalisme, imperialisme en neokolonialisme tegen te gaan. Dit zonder verlamd en verzwakt te raken door vaak kleine onderliggende verschillen in hoe een NIEO eruit zou moeten zien.
Er is een historische referentie. In 1974 stemde de Algemene Vergadering van de VN over een verklaring voor een nieuwe internationale economische orde. Deze werd echter onmiddellijk en om voor de hand liggende redenen, sterk afgewezen door de VS.
De noodzaak van menselijke en gemeenschappelijke veiligheid
Het is ook aan ons, sociale bewegingen en linkse krachten, om te blijven vechten voor het principe dat vrede en sociale rechtvaardigheid moeten samengaan, en dat vrede onmogelijk is als mensen geen toegang hebben tot alles wat hun essentiële behoeften tegemoetkomt in een gezonde omgeving. Het is een strijd die sociale organisaties, vakbonden, milieugroeperingen, mensenrechten- en vredesactivisten samen moeten voeren, zelfs als de machtsverhoudingen erg ongelijk zijn.
Verzet loont. De geschiedenis bewijst het. In veel landen zijn werkende mensen erin geslaagd om een systeem van sociale zekerheid op te zetten. In België hebben talrijke grote en kleine acties politieke partijen, gemeenten en universiteiten ertoe aangezet om de principes van BDS (Boycot, Desinvestering en Sancties) toe te passen ten aanzien van Israëlische entiteiten die medeplichtig zijn aan de bezetting.
De oorlog in Oekraïne, de spanningen in Azië en het geweld in het Midden-Oosten en Afrika zijn grote uitdagingen voor de vredesbeweging en andere sociale bewegingen die verdeeld lijken en niet in staat zijn om te wegen op de politiek. Op langere termijn zal men beseffen dat de oorlogspolitiek hopeloos en failliet is. Militarisering en een nieuwe wapenwedloop gaan ten koste van noodzakelijke milieu- en sociale investeringen.
Daarom moet de vredesbeweging op dezelfde nagel blijven slaan: in Oekraïne betekent dat aandringen op een staakt-het-vuren gevolgd door onderhandelingen gericht op een rechtvaardige, maar ook duurzame vrede. We moeten benadrukken dat echte veiligheid steunt op het principe ‘ik ben pas veilig als mijn buurman zich ook veilig voelt’.
Militarisering en een nieuwe wapenwedloop gaan ten koste van noodzakelijke milieu- en sociale investeringen. Spanningen tussen gemilitariseerde blokken verhinderen snelle actie om onze planeet te behoeden voor klimaatverandering, om onhoudbare ongelijkheid en armoede te bestrijden, en de dreiging van kernwapens af te wenden.
We hebben een nieuw veiligheidssysteem nodig dat gericht is op mensen, inclusief is en gebaseerd op respect voor wederzijdse veiligheidsbelangen, op gemeenschappelijke veiligheid.
Van 9 tot 11 juli zal de NAVO haar 75ste verjaardag ‘vieren’. De vredesbeweging roept op om deel te nemen aan de tegentop, demonstraties en acties in Washington (https://nonatoyespeace.org) en elders met de boodschap: NAVO, weg uit onze landen, weg uit onze wereld! Het is tijd om te vertrekken. Stop de oorlog! Stop de NAVO! Geen vrede zonder sociale rechtvaardigheid!
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
