Als in een Disneyfilm
Het centrum van de hoofdstad San Salvador oogt piekfijn. Alle straatverkopers en marktkraampjes werden opgekuist. Wie het aandurfde om zijn koopwaar uit te stallen, werd opgepakt en afgevoerd naar niemand weet waar. In de aanloop naar de ambtsaanvaarding van Nayib Bukele zorgden geheimzinnige graafwerken in het presidentieel paleis en pogingen om de muurschildering van Mgr. Romero in de luchthaven te verwijderen eventjes voor wat opschudding, maar voor het overige liepen de voorbereidingen voor de grote dag rustig en sereen.
Bukele en zijn vrouw Gabriela stralen wanneer zij de rode loper betreden. De verzamelde menigte op de Plaza Capitán General Gerardo Barrios begroet hen uitbundig. Wanneer de kleine Layla Bukele vanop het presidentieel balkon het volk toezwaait en bedeesd door de microfoon “ik hou van jullie” roept, kan de vreugde niet meer op. Nayib Bukele is gelukkig en kust zijn vrouw vol op de mond.
Nayib Bukele, president van El Salvador, bij eedaflegging. Foto: publiek domein, overheid El Salvador
De presidentiële outfit van de president wordt de het gesprek van de dag: een elegant uniform afgeboord met een gouden bies en goudborduursel op de hoog opstaande kraag en de brede manchetten. De costumière haalde haar inspiratie bij Gerardo Barrios (president van El Salvador halverwege de 19e eeuw), Napoleon Bonaparte en Simon Bolivar.
Alles werd zorgvuldig uitgekiend, met de nodige symboliek en Disney-romantiek. De president die tegen alle regels van de grondwet in door meer dan 2,7 miljoen Salvadoranen of 85% van de stemmen werd verkozen, lijkt razend populair en begint de facto aan een ongrondwettelijke tweede ambtstermijn. Bovenop de daken rondom het plein staan scherpschutters opgesteld ter afschrikking van wie de feestelijkheden zou willen verstoren.
Met de hulp van God en blinde gehoorzaamheid
In zijn toespraak tot het volk herneemt Bukele de metafoor die hij in 2019 gebruikte toen hij voor het eerst president werd. Hij vergelijkt El Salvador met een kankerpatiënt die door menig dokter ongeneeslijk werd verklaard. Maar die tijd is voorbij. De kanker van de bendes is bedwongen. De dokters waren charlatans en bedriegers, behalve die ene, waarmee hij op zichzelf alludeert.
De internationale experten die kritiek durfden te uiten, krijgen weerom een veeg uit de pan. Bukele roept zijn aanhangers op om hem blindelings te vertrouwen en niet te luisteren naar de woorden van degenen die hun hoofd proberen te vergiftigen. Hij heeft alleen het beste met hen voor. Want de patiënt is nog niet helemaal genezen, bezweert hij. Ook het hart, de economie, is ziek. En dan zijn er nog al die andere ziekten: de gezondheidszorg, het onderwijs, de infrastructuur, de tewerkstelling, de huisvesting.
De lijst is lang en het medicijn zal bitter zijn, waarschuwt hij. Aan het einde van zijn betoog roept Bukele iedereen op om de handen in de lucht te steken, zich tot God te richten en Hem om wijsheid te vragen. Het hele plein belooft plechtig om het project van de natie onvoorwaardelijk te steunen, niet te morren, en de oren af te wenden van de vijanden van het volk. Niemand die weet wat precies het plan is. Bukele laat niet in zijn kaarten kijken. Tijdens zijn toespraak, die 34 minuten duurde, heeft hij 22 keer het woord God gebruikt en vijf keer verwezen naar de Bijbel.
Aan het einde van zijn betoog roept Bukele iedereen op om de handen in de lucht te steken, zich tot God te richten en Hem om wijsheid te vragen
Het is een publiek geheim dat Bukele op zijn minst nog een derde ambtstermijn beoogt. Net voor de ontbinding van het vorige parlement heeft hij een wetshervorming geforceerd die dat – en nog veel meer – mogelijk moet maken. In de nieuwe, zwaar afgeslankte, wetgevende vergadering bekleedt Nuevas Ideas, de partij van Bukele, 90% van de zetels. Het is het nu een makkie om de grondwet in een wip en een gauw naar believen aan te passen. Zelfs een presidentschap voor het leven is niet langer uitgesloten. De VS, de EU,… er is geen haan meer die kraait.
Dat Bukele vertegenwoordigers van de VN, de EU, de VS en andere landen die vragen durven stellen bij zijn beleid, minzaam schoffeert, draagt bij tot zijn populariteit. Hij ziet er geen graten in om vertrouwelijke gesprekken via alle mogelijke virtuele kanalen te verspreiden. Zijn posts worden klakkeloos door tientallen kanalen verder de ether in gestuurd. Het tijdschrift Revista Factum noemt die “de evangelisten van Bukele”. Het is geen toeval dat enkele dagen voor de ambtsaanvaarding, een onderhoud met de ambassadeur van de Europese Unie dat dateert van september 2021, weer viraal ging. Op de opname kan men zien hoe Bukele zichtbaar geniet wanneer hij François Roudié, die moeite had met de vervanging van de magistraten door Bukele-adepten, terugfluit.
De pragmatiek van de diplomatie
Het aantal staatshoofden dat de ceremonie bijwoonde, was beperkt. Naast koning Felipe VI van Spanje tekenden ook de presidenten van Honduras, Costa Rica, Ecuador en Paraguay present, evenals zijn goede vriend en bewonderaar Milei van Argentinië. Chile, Uruguay, Peru, Brazilië en de Dominicaanse Republiek stuurden een vertegenwoordiger. President Biden van de VS had een delegatie afgevaardigd onder de leiding van zijn minister van interne veiligheid, Alejandro Mayorkas.
De opeenstapeling van ontegensprekelijke schendingen van de rechtsstaat in El Salvador, die sommige genodigden in het verleden nog – voorzichtig – bekritiseerden, werd zachtjes met de mantel der liefde toegedekt. Pragmatisme en eigenbelang primeren. Migratie, de eigen nationale veiligheid en, bovenal, de groeiende aantrekkingskracht van China in de regio blijken vele malen belangrijker dan georkestreerde verkiezingen, schaamteloze schendingen van de grondwet en duizenden onschuldigen die in de Salvadoraanse gevangenissen creperen.
De opeenstapeling van ontegensprekelijke schendingen van de rechtsstaat in El Salvador werd zachtjes met de mantel der liefde toegedekt
Daags na de officiële bekendmaking van de verkiezingsresultaten begin februari, was de diplomatieke dienst van de Europese Unie er als de kippen bij om “het Salvadoraanse volk te feliciteren voor zijn trouw aan de democratie”. Deze felicitaties werden op 3 juni herhaald tijdens een werkvergadering van de EU met de Salvadoraanse viceminister van buitenlandse zaken, Adriana Mira. Meer, Europa beloofde nog meer hulp voor de economische ontwikkeling van het land bovenop de huidige 100 miljoen euro. De Spaanse koning maakte samen met de VS van de gelegenheid gebruik om de samenwerkingsmogelijkheden voor de aanleg van een nieuwe doorgang tussen de Stille en de Atlantische oceaan met El Salvador te bespreken. De harde kritiek van de VS destijds in 2021 toen Bukele liet weten dat hij zich herkiesbaar wilde stellen, lijkt vergeten en vergeven.
Een ‘trumpje’ op zijn Salvadoraans
De eregast bij uitstek was zonder kijf Donald Trump Jr., de oudste zoon van. Het presidentieel paleis had zijn komst officieel aangekondigd, ook al maakte Trump Jr. geen deel uit van de een of andere formele delegatie. Trump Jr. kwam als vriend en postte een video-opname van zijn persoonlijke ontmoeting met Bukele op zijn sociale media. Hij feliciteert Bukele met zijn herverkiezing “zonder de oppositie in de gevangenis te steken”, een verwijzing naar vader Trump die toen in de VS op het beklaagdenbankje zat. Bukele heeft er duidelijk plezier in. “Wij nemen geen politieke rivalen gevangen,” reageert hij geamuseerd.
Bij COFAPPES, het Comité van familieleden van politieke gevangenen in El Salvador, klinkt een ander geluid. In de vroege ochtend daags voor de ambtsaanvaarding, werden zeven oorlogsveteranen opgepakt. Eén van hen is Atilio Montalvo, medeondertekenaar van de Vredesakkoorden in 1992 en leider van de Alianza El Salvador en Paz. De Nationale Civiele Politie verspreidde prompt een geluidsopname van een telefoongesprek waaruit moet blijken dat de zeven een terroristische aanslag voorbereidden die de dag nadien, op 1 juni, de dag van de inauguratie, zou worden uitgevoerd. Voor Lourdes Palacios, de coördinatrice van het Comité, is het evident dat de politie dit zogenaamde bewijsmateriaal zelf heeft gefabriceerd, al was het maar omdat het door de verspreiding ervan nu niet meer gebruikt kan worden in de rechtbank. “Maar eigenlijk doet dat er niet toe,” voegt ze eraan toe. “Het draait allemaal om perceptie.” De bevolking krijgt zo de indruk dat repressie nodig en gerechtvaardigd is.
De lieveling van ultrarechts
Op de gastenlijst van 1 juni stonden nog enkele notoire namen uit het Trump-kamp. Niet alleen maakte menig republikeins congreslid zijn opwachting, maar ook celebriteiten zoals Tucker Carlson (voormalig commentator bij Fox News) en de Mexicaanse acteur Eduardo Verástegui, die in 2020, tijdens de regering Trump, werd benoemd tot adviseur bij het Hispanic Prosperity Initiative aan het Witte Huis. Zij zijn graag geziene gasten op de bijeenkomsten van de ‘Conservative Politicial Action Conference’ (CPAC) waar lieden als Jair Bolsonaro (Brazilië), Nigel Farage (VK) en Viktor Orbán (Hongarije) zich ook welkom voelen.
Nayib Bukele, president van El Salvador, op CPAC. Foto: publiek domein, overheid El Salvador
Kort na de verpletterende verkiezingsoverwinning van Bukele in februari van dit jaar, hebben de bezoekers van CPAC Bukele met een daverend applaus onthaald op hun bijeenkomst in National Harbour, Maryland, in de buurt van Washington. Ook Trump en Milei waren er te gast. Het harde veiligheidsbeleid van Bukele viel bij de toehoorders in goede aarde. Matt Schlapp, de voorzitter van CPAC, zette de kritiek over de vele mensenrechtenschendingen die daarmee gepaard gaan weg als belachelijk. “Bukele heeft in El Salvador paal en perk gesteld aan de misdaad en de criminaliteit. En in onze grootsteden zijn er vele mensen die graag veilig over straat willen gaan,” stelde hij. Veiligheid wordt alvast een campagnethema voor de Republikeinen tijdens de presidentsverkiezingen in de VS later dit jaar.
Giancarlo Summa, die onderzoek doet naar radicaal rechts in Latijns-Amerika, ziet in het optreden van Bukele op de CPAC zijn “politieke doop”. Tot nog toe behoedde Bukele zich ervoor om zich als rechts te profileren, maar nu heeft hij duidelijk kant gekozen.
De redactie van de digitale krant El Faro neemt alvast geen blad voor de mond. Met de ongrondwettelijke herverkiezing van Bukele heeft El Salvador de stap gezet van een autocratie naar een dictatuur. Het recept is simpel: absolute controle over de drie machten, geheimhouding van bestuur, politisering van justitie, vervolging van de oppositie, politieke gevangenen, folteringen in de gevangenissen en het vervangen van de rechtsstaat door het afsmeken van “gunsten” bij Bukele via de sociale media, zoals de vrijlating van een onschuldig familielid.
De toekomst belooft nog meer repressie en geweld. De kans dat de zeven veteranen binnen afzienbare tijd gezond en wel de gevangenis zullen verlaten, is gering. COFFAPES heeft onlangs zijn naam aangepast en uitgebreid met “personen die worden vervolgd”. Opposanten en hun familieleden worden geïntimideerd, geschaduwd en afgeluisterd. Maar Lourdes Palacios houdt de moed erin: “We mogen ons niet door schrik laten verlammen, maar we moeten creatief zijn in het zoeken naar oplossingen.” Veel meer keus is er momenteel niet.
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
