Veel linkse partijen lijken hier maar geen antwoord op te kunnen bieden. Gezever zit diep bij het Vlaams Belang. Deze partij ontkent dat haar omvolkingsdiscours een complottheorie van fascistische oorsprong is, om direct daarna te waarschuwen dat omvolking een doelbewuste strategie van de elites zou zijn om de samenleving te ontwrichten.

Vlaams Belang is de partij die ermee wegkomt ‘eigen volk eerst’ te roepen, terwijl meerdere kopstukken meewerken in Chinese spionagenetwerken. Het is de partij van Tom Vandendriessche, die zijn nazi-sympathieën wegzet als leugens en tegelijkertijd stelt dat zijn ideeën niet extreem zijn, omdat dat de realiteit nu eenmaal extreem is geworden.

Volgens filosoof Simon Truwant is dit soort zever iets anders dan leugens. Een leugenaar heeft namelijk een zeker respect voor de waarheid. Een leugenaar introduceert een leugen als een vakkundige chirurg en probeert zo min mogelijk omliggende feitelijke context te beschadigen. Een leugen kan pas slagen wanneer mensen ze als feitelijke waarheid accepteren.

Een zeveraar is volstrekt onverschillig ten opzichte van de waarheid.

Bij gezever ligt het anders, zo analyseert Truwant. Een zeveraar is volstrekt onverschillig ten opzichte van de waarheid. Het maakt de zeveraar niet uit of zijn verhaal in overeenstemming is met de feiten. Zeveraars zijn bereid eender wat te zeggen om hun doel te bereiken. Als het moet fantaseren zeveraars zelfs een volledig ‘alternatieve’ realiteit.

Diezelfde media die de zeveraars van Vlaams Belang gebruiken om hun narratief over misdaad en buitenlanders op te kloppen, verandert in leugenpers wanneer ze dingen publiceren die hun niet goed uitkomen. Dit soort gezever is extreem populair in ons huidige politieke landschap.

De verkiezingsoverwinning van Vlaams Belang in Vlaanderen, de PVV in Nederland en, God verhoede, een mogelijke overwinning van Trump in de VS, zijn allemaal voorbeelden die aantonen dat de zeveraars aan de winnende hand zijn.

Waarom is politiek gezever zo populair?

Maar waarom is politiek gezever zo populair? Truwant wijst erop dat zever in ons dagelijkse leven helemaal niet slecht hoeft te zijn. Sterker nog, vaak slaan mensen aan het zeveren, omdat ze het beste met ons voor hebben. Als we bijvoorbeeld volhouden dat het allemaal wel goed komt wanneer een vriendin vergaat van de stress voor een belangrijk sollicitatiegesprek, dan zeggen we dat niet omdat we denken dat dit statistisch gezien de meest waarschijnlijke uitkomst is.

Of we inderdaad geloven dat het allemaal wel goed komt, doet er niet toe. Wij zeggen dit vooral omdat we onze vriendin willen wijzen op een dieperliggende emotionele waarheid; dat we oprecht hopen dat het allemaal wel goed komt, omdat we onze vriendin het beste toewensen. Met ons gezever laten we weten dat we aan haar kant staan.

Politieke zever dient eenzelfde doel. Wanneer zeveraars uit hun nek lullen, laten zij hierbij zien dat zij het beste voorhebben met de kiezer. De zeveraar wijst de kiezer op een dieperliggende waarheid. Steeds meer mensen kampen met een gevoel van dreigend tekort. Alles wordt duurder, we vinden moeilijk kinderopvang, de jeugd vereenzaamt, en klimaatopwarming stelt ons volledige samenlevingsmodel in vraag.

Het is deze emotionele onzekerheid die zeveraars erkennen en waar zij beloven een oplossing voor te bieden. Dat zeveraars zich hierbij niet laten afschrikken door feitelijke inconsistenties, spreekt alleen maar in hun voordeel. Het is daarom ook dat fact-checkers, maar geen vat krijgen op politieke zever.

Zolang rechtse zeveraars de enige zijn die mensen weten aan te spreken op hun beleefde ervaringen van bestaansonzekerheid, maakt het niet uit dat hun oplossingen luchtkastelen zijn.

Het gaat zeveraars en hun kiezers niet over de feitelijke waarheid, over een coherent geheel van wetenschappelijk vastgestelde oorzaken en gevolgen. Zolang rechtse zeveraars de enige zijn die mensen weten aan te spreken op hun beleefde ervaringen van bestaansonzekerheid, maakt het niet uit dat hun oplossingen luchtkastelen zijn.

Uiteraard zou ik graag hebben dat debatten inhoudelijk diepgaand en wetenschappelijk geïnformeerd zijn. Maar vandaag is dat niet zo. In ons huidige kiessysteem, waar kiezers slechts eens om de paar jaar een bolletje mogen kleuren, is zever nu eenmaal duivels effectief. De oplossing tegen de fascistoïde zever van vandaag ligt daarom voor de hand, ook al is ze ongemakkelijk.

Willen linkse partijen een kans maken tegen deze zeveraars, dan moeten ze zichzelf de kunst van het zeveren eigen maken. Linkse partijen richten zich nog te weinig op onderliggende politieke emoties, hoewel er theoretisch gezien niets is wat hen tegenhoudt.

De gevoelens van onzekerheid zijn geen eigendom van rechts

De gevoelens van onzekerheid zijn geen eigendom van rechts. Ook linkse partijen kunnen de angst aanspreken die hoort bij leven in een kapitalistisch systeem dat zichzelf aan het verzwelgen is. Dat Groen dus van de bezorgdheid over klimaatverandering geen verkiezingsthema heeft kunnen maken, is gênant.

Dat Vooruit zich laat verleiden tot een rechtser discours is misschien nog beschamender. Zelfs de PVDA, die misschien nog het dichtst bij linkse zever komt, is nog steeds de geslagen hond wanneer ze betrapt worden op feitelijk incorrecte uitspraken.

Vlaams Belang laat zien dat deze schaamte onnodig is. Consequente zever, lak hebben aan consistentie en complexiteit, werkt evengoed en zelfs beter. Ik zou graag leven in een ideale democratie, waar debat open is voor iedereen en op rationele gronde gevoerd wordt. Maar om daar te geraken moeten zij die een oprecht democratisch, sociaal, duurzaam programma nastreven eerst de macht grijpen. Hiervoor moeten ze zich bekwamen in staalhard zeveren.

Coen Schuckink Kool is een doctoraatsstudent in de filosofie aan de Universiteit Antwerpen.