De onenigheid binnen de Israëlische regering over de vraag ‘wat met Gaza na de oorlog’, die er zondag 9 juni toe leidde dat minister Benny Gantz uit de regeringscoalitie stapte, valt op het eerste gezicht niet te rijmen.

In de persconferentie waar hij zijn beslissing aankondigde, beschuldigde Gantz premier Benjamin Netanyahu ervan dat hij “de echte overwinning verhinderde” door niet met een werkbaar plan te komen voor het bestuur van de Gazastrook na de oorlog.

Gantz, die na 7 oktober 2023 tot de regering en het oorlogskabinet toetrad als minister zonder portefeuille, dringt er al maanden bij Netanyahu op aan om een plan voor de ‘day after’ op tafel te leggen.

De premier, die er persoonlijk en politiek belang bij heeft deze oorlog te rekken, heeft tot nu toe geweigerd dit te doen. In plaats daarvan heeft hij alleen bij herhaling benadrukt dat hij zowel het voortbestaan van een ‘Hamastan’ als de vervanging ervan door een ‘Fatahstan’ geleid door de Palestijnse Autoriteit (PA) verwerpt.

Maar Gantz heeft zelf ook geen werkbaar plan. Zijn voorstel – Hamas vervangen door een “internationaal mechanisme van burgerlijk bestuur” dat enkele Palestijnse elementen bevat, terwijl de globale Israëlische veiligheidscontrole gehandhaafd blijft – is zo vergezocht dat het in de praktijk betekent dat de oorlog eindeloos wordt voortgezet. Met andere woorden, precies wat Netanyahu en zijn extreemrechtse vrienden willen.

Hetzelfde geldt voor minister van Defensie Yoav Gallant, die Gantz’ naaste bondgenoot was in het oorlogskabinet. Naar verluidt liep Gallant in mei weg uit een vergadering van het veiligheidskabinet toen andere ministers hem beschimpten omdat hij had geëist dat Netanyahu langdurige Israëlische civiele of militaire controle over Gaza zou uitsluiten.

Het alternatieve voorstel van de minister van Defensie is in wezen hetzelfde als dat van Gantz: een regering van “Palestijnse entiteiten” die niet van Hamas zijn, met internationale ondersteuning, wat geen enkele Palestijnse, Arabische of internationale speler zal accepteren.

Het klopt dat Gantz en Gallant ook geëist hebben dat Netanyahu voorrang zou geven aan een akkoord met Hamas om de gijzelaars terug te halen, terwijl de premier daarmee treuzelt.

Maar bij nadere beschouwing vervalt ook dit schijnbare meningsverschil: elk akkoord zou een aanzienlijke, zo niet volledige, Israëlische terugtrekking uit Gaza en een maandenlang, zo niet permanent, staakt-het-vuren met zich meebrengen.

Een dergelijk scenario zou tot een van de twee volgende resultaten leiden: een terugkeer naar het Hamas-regime of een herinstalleren van de Palestijnse Autoriteit. Beide zijn onaanvaardbaar voor zowel Gantz en Gallant als Netanyahu en zijn ultrarechtse bondgenoten.

Gantz spreekt families gijzelaars toe (1 maart 2024). Foto: Chaim Goldberg/Flash90

Waarom dan ziet extreemrechts in Israël deze onsamenhangende voorstellen van Gantz en Gallant als een existentiële bedreiging? Het antwoord zit veel dieper dan meningsverschillen over de day after in Gaza.

Wat Gantz en Gallant impliciet erkennen en Netanyahu en zijn extreemreechtse bondgenoten weigeren toe te geven, is dat Israëls decennialange scheidingsbeleid van de bezette gebieden is ineengestort na 7 oktober.

Nu ze niet langer de illusie in stand kunnen houden dat Gaza werd afgesneden van de Westelijke Jordaanoever en dus van elke toekomstige Palestijnse politieke regeling, zitten de Israëlische leiders in de knoei.

Van scheiding naar annexatie

Het scheidingsbeleid van Israël gaat terug tot de jaren 1990, toen de regering, in de context van de Eerste Intifada (1987-1993) en de Golfoorlog (1990-1991), de Palestijnen een vergunningenregime oplegde dat reizen tussen de Westelijke Jordaanoever en Gaza beperkte.

Deze beperkingen werden nog geïntensifieerd tijdens de Tweede Intifada (2000-2005) en bereikten hun hoogtepunt in de nasleep van de Israëlische ‘terugtrekking’ uit Gaza in 2005 en de daaropvolgende machtsovername door Hamas.

De meeste Israëliërs dachten dat Israël Gaza echt had verlaten en dus geen verantwoordelijkheid meer droeg voor wat er in de Gazastrook gebeurde. Hoewel dit grotendeels niet het standpunt is van de internationale gemeenschap – die Israël blijft zien als bezettingsmacht in Gaza – onttrok de Israëlische regering zich consequent aan haar verantwoordelijkheid voor de inwoners van de enclave.

Hoogstens was de regering bereid om Palestijnen een reisvergunning naar de Westelijke Jordaanoever of Israël toe te kennen om speciale humanitaire redenen. Toen Netanyahu in 2009 opnieuw premier werd, consolideerde hij de scheidingspolitiek.

Hij verbreedde de kloof tussen Gaza en de Westelijke Jordaanoever door fondsen te versluizen naar de Hamasregering in de Gazastrook, in de overtuiging dat hij door de Palestijnen geografisch en politiek van elkaar te scheiden een onafhankelijke Palestijnse staat vrijwel onmogelijk maakte.

Dit zou dan de weg vrijmaken voor Israël om de Westelijke Jordaanoever gedeeltelijk of zelfs helemaal te annexeren. Toen Yoram Ettinger, rechts-Israëlische ‘kenner’ inzake demografie, in 2021 gevraagd werd hoe hij omging met het feit dat er tussen de Jordaan en de Middellandse Zee ongeveer evenveel Joden als Palestijnen leven, legde hij uit dat “Gaza hier geen deel van uitmaakt en niet relevant is (…). Het gebied ter discussie is Judea en Samaria (= de zionistische naam voor de bezette Westelijke Jordaanoever).”

Palestijnen aan checkpoint Qalandiya op de bezette Westelijke Jordaanoever. Foto: Flash90

David Friedman, de door president Donald Trump aangestelde VS-ambassadeur en voorstander van annexatie, vindt eveneens dat na de terugtrekking uit Gaza alleen nog het probleem van de Westelijke Jordaanoever relevant is. “De evacuatie [van Israëli’s] uit Gaza had één heilzaam effect: ze schrapte twee miljoen Arabieren (uit de demografische tellingen)”, verklaarde hij in 2016.

Door Gaza uit de discussie te verwijderen, zo legde de gewezen ambassadeur uit, kon Israël een Joodse meerderheid behouden, zelfs als het de Westelijke Jordaanoever annexeerde en staatsburgerschap verleende aan zijn Palestijnse inwoners.

Strategisch machtsvacuüm

Een van de door Hamas genoemde motieven voor de aanval van 7 oktober is de illusie breken dat Gaza een aparte entiteit zou zijn en om Gaza en de hele Palestijnse zaak opnieuw actueel te maken. Daar zijn ze ongetwijfeld in geslaagd.

Toch blijft Israël na 7 oktober grotendeels de band tussen Gaza en de Westelijke Jordaanoever ontkennen, evenals de centrale positie die deze band inneemt in het geheel van de Palestijnse strijd.

Israël heeft consequent geweigerd een coherent plan voor de day after te formuleren, want om dat te doen zou noodzakelijkerwijs de status van de Gazastrook binnen de bredere Israëlisch-Palestijnse context moeten worden aangepakt. Een dergelijke discussie zou Israëls zorgvuldig gecultiveerde scheidingsbeleid compleet ondermijnen.

Naast de uiterste wreedheid waarmee Israël Gaza tegenwoordig aanvalt, verschilt deze oorlog nog op andere manieren van eerdere oorlogen. Nooit eerder heeft Israël het laten gebeuren dat een gebied onder zijn militaire controle ongeregeerd bleef.

Toen het Israëlische leger in 1967 de Westelijke Jordaanoever en Gaza bezette, vestigde het onmiddellijk een militair bestuur dat de verantwoordelijkheid op zich nam voor het dagelijks bestuur van de bezette inwoners.

Toen het in 1982 Zuid-Libanon bezette, ontmantelde het de bestaande Libanese regering niet. Nadat het in 1985 een ‘veiligheidszone’ had ingesteld, droeg Israël de verantwoordelijkheid voor burgerzaken over aan een lokale militie.

Dit staat in schril contrast met de huidige operatie. Niettegenstaande dat Israël effectief grote delen van Gaza controleert, behandelt Israël de 2,3 miljoen Gazanen alsof die in een vacuüm leven.

Israëlische bezettingstroepen in Gaza (28 december 2023). Foto: Yonatan Sindel/flash90

Om voor de hand liggende redenen beschouwt Israël het bestuur Hamasbestuur, dat Gaza 16 heeft geregeerd, als illegitiem. Maar het ziet ook de Palestijnse Autoriteit, die kleine geïsoleerde delen van de Westelijke Jordaanoever bestuurt, niet als een geschikt alternatief.

Een dergelijk scenario zou immers het Israëlische scheidingsbeleid helemaal ondermijnen: eenzelfde Palestijnse entiteit zou beide bezette gebieden regeren en Israël zou zwaarder onder druk komen te staan om te onderhandelen over de oprichting van een Palestijnse staat.

Zolang er in Gaza een machtsvacuüm heerst, heeft rechts in Israël wat het wil: de oorlog blijft duren, Netanyahu kan zijn ambtstijd verlengen en er bestaat geen mogelijkheid om vredesonderhandelingen te openen, terwijl zelfs de VS die nu graag lijken te willen.

Ook messiaans-nationalistisch rechts wil deze patstelling in stand houden, omdat het de deur opent naar een mogelijke ‘vrijwillige migratie’ van Palestijnen uit Gaza, wat de ultieme wens is van de minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben Gvir, of naar de ‘totale vernietiging’ van de bevolkingscentra van Gaza, wat het doel is van minister van Financiën Bezalel Smotrich.

Beiden zien de rode daken van Israëlische nederzettingen al verschijnen aan de andere kant van deze onzekere en onbesliste periode.

Twee visies voor Gaza

Het leger lijkt dit vacuüm echter meer dan beu te zijn. Voor hen betekent dit slechts eindeloos doorvechten zonder VS, met wie het Israëlische defensieapparaat een unieke en nauwe band heeft.

De invasie van Rafah vergrootte alleen maar het ongenoegen van het leger. Door de grensovergang bij Rafah over te nemen heeft Israël de idee dat het niet verantwoordelijk is voor wat er in Gaza gebeurt, verder ondermijnd.

Gallant erkende terecht dat de controle over de grensovergang bij Rafah en de Philadelphi-corridor¹ Israël dichter bij de vestiging van een militaire regering in de Gazastrook heeft gebracht: zonder het te willen en zeker zonder het te willen erkennen lijkt Israël op het punt te staan Gaza te besturen zoals het de Westelijke Jordaanoever bestuurt.

Gantz en Gallant hebben op dezelfde manier op deze situatie gereageerd. Beiden hebben nauwe contacten met de VS en staan ook meer bloot aan de druk van de families van de gijzelaars, voor wie de steun onder de Israëlische bevolking blijft groeien.

Ze begrijpen allebei zeer goed dat zolang Netanyahu, Ben Gvir en Smotrich weigeren om de day after te bespreken er onmogelijk een akkoord kan worden bereikt over de vrijlating van de gijzelaars, waardoor deze veroordeeld zijn tot een trage maar zekere dood in de tunnels van Hamas.

De voorstellen van Gallant en Gantz voor een Palestijns bestuur zijn niet ernstig. Geen respectabel Palestijns, Arabisch of internationaal orgaan kan ze ooit aanvaarden. Maar ze zijn genoeg om de voorkeur van Netanyahu, Smotrich en Ben Gvir voor een eeuwige patstelling te tarten, om hun duivelse woede uit te lokken en om de stabiliteit van de regering te ondermijnen.

Door hun uitlatingen geven Gantz en Gallant ook onbewust toe dat Israël op dit moment maar twee mogelijkheden meer heeft.

De eerste is een regeling die Gaza erkent als integraal onderdeel van welke Palestijnse politieke entiteit ook, wat de terugkeer van de Palestijnse Autoriteit zou betekenen en de vorming van een verenigde Palestijnse regering.

Het alternatief is een uitputtingsoorlog, waarvan messiaans rechts hoopt dat die zal eindigen met de verdrijving of totale vernietiging van de Palestijnen, maar die waarschijnlijker zal eindigen zoals de Eerste Libanonoorlog (1982): onder volgehouden militaire druk trok Israël zich terug en een zeer kundige guerrillamacht groef zich toen in aan de grens met Israël.

What Gantz’s exit reveals about Israel’s failed Gaza strategy werd vertaald door Hilde Baccarne. +972-Magazine is een onafhankelijk journalistiek project van Israëli’s  en Palestijnen (+972 in de internationale telefooncode van Israël en de bezette Palestijnse gebieden). Meron Rapoport is redacteur van de onafhankelijke Hebreeuwstalige nieuwssite  Sikha Mekomit (Local Call

Note:

Steun voor een nieuwe website

We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.

Steun hier