“Regels gooi ik overboord om tot een ander soort cinema te komen,” zegt Radu Jude (°1977) wanneer we hem ontmoeten in Gent, “maar op een ontspannen manier, met humor en relativering.” De cineast is vermoeid van het pendelen tussen filmfestivals maar nog altijd even gedreven als toen we hem spraken naar aanleiding van Bad Luck Banging or Loony Porn.
Radu Jude tijdens Film Fest Gent. Foto Martin Corlazzoli.
Do Not Expect Too Much From The End Of The World is een zwarte komedie die ogenschijnlijk gaat over een vermoeide en onderbetaalde productieassistente die Boekarest doorkruist om getuigenissen vast te leggen voor een bedrijfsfilmpje over veiligheidsmaatregelen. Er is echter nog een andere Angela, een vrouw die in een film uit 1981 (Angela Moves On) als taxichauffeur door dezelfde stad rijdt. Het komt tot een ‘gesprek’ tussen beiden maar Jude werpt vooral een satirische blik op werkcultuur, beeldvorming, sociale media, uitbuiting en seksisme. Met humor en de nodige zelfrelativering.
Groetjes uit Roemenië
Volgens je voice-over commentaar bij de kortfilm voor het Film Fest Gent verjaardag project ‘2×25’, Greetings from Crîngasi! (2023), spreek ik nu met ‘een middelmatig filmregisseur uit Roemenië’.
Radu Jude: “Dat is ook zo. Toen ik jaren geleden films begon te maken merkte ik snel dat de filmwereld heel veel gelijkenissen heeft met de sportwereld. Het is een wereld voor winnaars. Wanneer je niet bij de besten hoort besta je in zekere zin niet. Dat maakt dat de druk heel hoog is. Ik ben mentaal niet zo sterk en daardoor kreeg ik het gevoel niet aan de verwachtingen te kunnen voldoen.”
“Zo belandde ik in een crisis en geraakte ik er van overtuigd dat de job van filmmaker niets voor mij was. Tot ik me bedacht ‘waarom niet aanvaarden dat ik middelmatige films maak?’ Dat was mijn redding. Want om een grote groep cineasten te krijgen moet je mensen hebben die middelmatige films maken. En waarom zou ik niet een van hen zijn? Van het ogenblik dat ik dit accepteerde voelde ik me opgelucht.”
Greetings from Crîngasi! van Radu Jude.
De kortfilm opent met beelden van de Crângasi wijk die reeds in je film Everybody in Our Family (2012) te zien was en met jouw commentaar. Hoe benaderde je de uitdaging om een film te maken bij een muzikaal stuk?
“Ik hou van muziek en ik was meteen gek van het stuk van de briljante componist Shigeru Umebayashi dat me werd toegewezen. Muziek is zo’n sterke kunstvorm dat je eigenlijk geen beelden nodig hebt. Wanneer je er beelden bij plaatst verzwak je de muziek in zekere zin. En omgekeerd, wanneer beelden sterk zijn heb je vaak geen muziek nodig. Wanneer je dan toch muziek gebruikt verdwijnt die. Een goede balans vinden tussen beeld en muziek is heel moeilijk.”
“Omdat ik er niet in slaag een perfecte balans te vinden besloot ik na enkele beelden vanuit een rijdende auto over te gaan naar een zwart beeld. Om dan een grap in te lassen met een schilderij (n.v.d.a. een reproductie voorafgegaan door de tekst: “If anybody feels bored, they can imagine they are watching Alphonse Allais’ painting Combat de nègres dans une cave dans la nuit (1887)”). De titel van het werk is politiek incorrect maar het is 150 jaar geleden gemaakt. Daarom is het wel aanvaardbaar denk ik.”
Greetings from Crîngasi! lijkt een companion piece bij Do Not Expect Too Much From The End Of The World (2023). Heb je beelden overgenomen?
“Nee, het is geen fragment uit de film. Het is een shot dat ik wou gebruiken in Do Not Expect Too Much From The End Of The World maar waar ik geen plaats voor vond. Ik was heel blij het hier te kunnen gebruiken, ook al omdat het een manier is waarop beide films met elkaar communiceren.”
Greetings from Crîngasi! van Radu Jude.
Knotsgekke filmtitels
Felicitaties trouwens voor, na I Do Not Care If We Go Down in History as Barbarians (2018) en Bad Luck Banging or Loony Porn (2021), opnieuw een originele en hilarische filmtitel. Ik verdenk je ervan een lijstje met maffe maar betekenisvolle mogelijke titels bij te houden.
“Ik heb geen lijstje maar in mijn achterhoofd zitten er altijd wel wat dingen. Do Not Expect Too Much From The End Of The World is een aforisme van de Poolse dichter Stanislaw Jerzy Lec. Mijn film had aanvankelijk een andere titel, A Case History, omdat het uitgangspunt een waargebeurde geschiedenis was en ik wou aangeven dat wat volgde het verhaal van die ‘case’ of de beschrijving van soortgelijke zaken was. Maar ik vond de titel eigenlijk niet goed en wist dat ik hem wou wijzigen. Maar ik kwam op geen betere tot ik de aforismen van Stanislaw Jerzy Lec doornam en bij ‘Do not expect too much from the end of the world’ meteen dacht ‘dit is het’.”
Ik stelde de vraag naar het lijstje omdat ik lang lang geleden als copywriter citaten, slogans, uitdrukkingen en woorden bijhield die ik met beelden associeerde met beelden.
“Voor de reclamesector heb ik veel commercials gemaakt maar niet elk idee heeft het toen ook gehaald. Zo wou ik met humor promotie maken voor ‘a master’, een masteropleiding, met de Metallica song Master of Puppets: ‘Obey your master, master. Master of puppets, I’m pulling your strings’. Een wat tegendraadse associatie met ‘meester’ geef ik toe.”
Bad Luck Banging or Loony Porn van Radu Jude.
Een jobadvertentie met de James Cagney quote “Made it, Ma! Top of the world!” uit White Heat vond niet iedereen mijn beste idee en met de explosie die in de film van Raoul Walsh volgt kan ik het begrijpen. Speelde het feit dat Master of Puppets over druggebruik gaat?
“Laat ons het er op houden dat de reactie lauw was. Nu, naast reclamefilms heb ik voor de Roemeense televisie gewerkt aan soap opera’s. Wat me opviel was dat producenten spraken over hun liefde voor toeschouwers die ze wilden entertainen maar er tegelijk van overtuigd waren dat die kijkers enkel primaire interesses hebben. Sindsdien associeer ik publieksvriendelijkheid met een neerbuigende, beledigende houding. Ik weiger mensen te onderschatten en als mijn filmideeën daarom afgewezen worden, dan is het maar zo.”
Een sketch film
‘A sketch for a popular film’. Zou de ondertitel van Bad Luck Banging or Loony Porn ook die van Do Not Expect Too Much From The End Of The World kunnen zijn?
“Eigenlijk wel. Met mijn vorige film maakte me duidelijk hoezeer ik hou van het ‘sketch’ idee in cinema. Want een ontwerp geeft aan dat er nog mogelijkheden zijn, dat dingen kunnen veranderen, dat er vrijheid is. Een sketch structuur biedt filmmakers creatieve ruimte.”
Omdat je geen plot nodigt hebt om van een plaats naar de andere te gaan?
“Misschien wel, misschien niet, het hangt er van af. In dit geval denk ik dat er wel een soort plot is. Eentje vol uitweidingen. Het vermogen van schrijvers als Balzac en Laurence Sterne om verhalen te verbinden met andere verhalen en subverhalen heeft me altijd geboeid.”
Bad Luck Banging or Loony Porn van Radu Jude.
Heb je daarom fragmenten van de Roemeense film Angela Moves On uit 1981 geïntegreerd in je in het heden spelend verhaal?
“Dat is gedeeltelijk de reden. Maar omdat Do Not Expect Too Much From The End Of The World uiteindelijk gaat over beelden en de constructie van beelden wou ik tonen hoe beelden geconstrueerd worden, hoe representatie functioneert. In bedrijfsfilms, TikTok video’s en cinema. Daarbij vond ik het interessant om het verhaal van een vrouw die met de wagen rondrijdt in een door controle gekenmerkt Ceaușescu tijdperk te leggen naast het verhaal van een productieassistente die Boekarest doorkruist in vrijere tijden.”
Andere tijden
We proeven een andere tijdsgeest en zien een andere stad.
“Omdat ik documentair materiaal uit een toenmalige fictiefilm haal. De Ceaușescu dictatuur verwoeste Boekarest en zorgde voor een gesloten, onleefbaar klimaat. De vraag is waarom na de revolutie en de vrijheid die kwam de stad er nog erger aan toe is. Vuiler, meer vervallen en met amper publieke ruimtes, parken en bomen. De voetpaden staan vol auto’s en de luchtvervuiling is extreem. Het is niet dat het onder Ceaușescu beter was, want dat was niet zo, maar waarom we in een nieuw soort samenleving er niet in geslaagd zijn een ander soort stad te ontwikkelen ontgaat me. Een stad die beter overeenstemt met de levens van mensen. Dat is de vraag die de film stelt via de twee elkaar ontmoetende verhalen.”
De Angela van nu is een vermoeide productieassistente – ze valt op een bepaald moment zelfs gewoon in slaap – die tegelijk ook een energieke social media figuur is. Staat het Bobita personage dat ze creëert voor TikTok en Instagram video’s symbool voor haar frustratie?
“Het is een manier om haar woede te uiten maar ook om kritiek te leveren. Daar groteske karikaturen te maken neemt ze dingen waar ze niet van houdt op de korrel.”
Do Not Expect Too Much From The End Of The World van Radu Jude.
Waarom gebruikt Angela daarvoor een mannelijk personage?
“Ze richt haar pijlen vooral op mannelijke idioten en creëerde daarvoor een personage dat een complete idioot is. Het is trouwens zo dat actrice Ilinca Manolache dit al twee jaar deed voor we aan de film begonnen. Ze inspireerde me voor het personage en voor de films. Ilinca promoot Do Not Expect Too Much From The End Of The World overigens met knotsgekke video’s. (Radu Jude toont ons op zijn Instagram account enkele rants: “Hello, Motherfuckers. This is Bobita, your brother from another mother. I am very happy that you liked our film.” En: ”Motherfuckers, I’m at New York Film Festival. I want to invite all these bitches from New York, these famous ones, Sarah Jessica Parker, the other one, the redhead, Justine, I don’t know her name, Beyonce, maybe she’s on tour and she comes back at New York. Come on, bitches. See, I’ll let her and leave traces of mucus from your wet pussy. Let’s party, bitches”) Ilinca doet het dus nog altijd en het leuke is dat ze over de grens gaat. Voor de film heeft ze ook veel gedaan. Ik heb de meeste teksten geschreven maar wel geïnspireerd door haar.”
Thuis in Absurdistan
Wanneer Angela bij het verlaten van het hotel verzucht ‘I can’t take it anymore’ reageert de portier met ‘That’s what you think’. Dat doet me denken aan Blake Edwards komedies: wanneer je denkt dat het niet meer erger wordt, wordt het erger.
“De Pink Panther logica. Ja. Maar het is eigenlijk een Samuel Beckett quote uit Wachten op Godot. Een van de twee zegt ‘ik kan niet verder gaan’ en de ander repliceert met ‘dat denk jij’. Ik vond het goed passen bij het slot van deel één. Het is iets dat bij velen leeft. In Roemenië klagen we veel en vergelijken we ons met landen en steden waar het beter zou zijn. We kijken naar België, Zweden of Berlijn naar nooit naar Gaza. Je denkt dat je mag klagen over je situatie maar dan gebeurt er iets nog erger en besef je de relativiteit. Nu, het is een normale menselijke reflex om te trachten naar verbetering. Ik veroordeel dat niet. Ik zeg enkel dat Roemenen een gevoel van uitputting, veroorzaakt door hun job en de toestand van het land, hebben.”
Misschien heeft het ook te maken met de illusie dat de geschiedenis lineair is en vooruitgang fungeert als motor van de samenleving. Terwijl dingen niet automatisch verbeteren.
“Klopt, soms stoppen dingen, keren we terug in de tijd. Ik ben geen psycholoog of socioloog die uitlegt hoe mensen en zaken zouden moeten zijn, ik beschrijf enkel een gevoel dat leeft op een bepaald moment in de tijd, in een samenleving, in een economische realiteit.”
In de promovideo voor het bedrijf wordt gezocht naar clichés, vermomde clichés die de indruk moeten wekken dat het om een soort waarheid gaat.
“Het draait natuurlijk allemaal om enscenering en om de blik. Want zelfs in clichés kan je originaliteit vinden.”
Do Not Expect Too Much From The End Of The World van Radu Jude.
Een persoonlijk verhaal
Dat het bedrijf met de fake testimonial video de mensen uitbuit die schade berokkend zijn is ook een cliché maar het is vooral cynisch.
“En de waarheid. Het gaat om waargebeurde feiten, ik was getuige van dergelijke opnamen zo’n 10 jaar geleden en ik worstelde met de onderneming over die film. Maar uiteindelijk bepalen zij hoe de film er uitziet. Het ging om een zaak van gedeelde verantwoordelijkheid, waar zowel het bedrijf als de werknemers ‘schuld’ trof, maar natuurlijk trachtte de onderneming de schuld te geven aan de werknemers. Zij beschikken over de macht om dit te doen.”
Je vertrok van een persoonlijk verhaal.
“Een exemplarisch, symbolisch verhaal maar eentje waarbij ik betrokken was. Toen ik vijf jaar geleden in Gent was voor Bad Luck Banging or Loony Porn kreeg ik tijdens een bezoek aan een juwelenzaak een soort verlamming waarbij mijn handen opzwollen. Ik moest daarbij denken aan een man die ik ontmoette bij het maken van de bedrijfstestimonial jaren voordien. Hij had ook zo’n verlamming. Het verschil is dat de mijne het gevolg bleek van een infectie in mijn heup terwijl hij het opliep op de werkvloer. Voor Do Not Expect Too Much From The End Of The World heb ik geprobeerd hem terug te vinden maar het filmproductiebedrijf wou niet meewerken, beweerde geen materiaal meer te hebben van dat project. Dat heeft me niet belet om vanuit mijn herinnering zijn verhaal te integreren in het scenario.”
Eresaluut aan Godard
In een langgerekt einde zien we vanuit een vast standpunt hoe er met verschillende takes gewerkt wordt aan het beeld, het verhaal van een familie.
“Ik twijfelde lang over hoe ik de film moest structureren. Het was een continue strijd en het filmeinde weerspiegelt dat. Het opzet was het publiek tonen hoe een beeld gecreëerd wordt, hoe een beeld ontstaat. Er zijn veel mogelijkheden en die spanning wou ik in dat shot. Veel mensen vinden het te lang en haaks staat op het eerste deel. Maar wanneer je een sketch film maakt is het onmogelijk om af te sluiten met een traditioneel einde zonder dat het kunstmatig wordt.”
Do Not Expect Too Much From The End Of The World van Radu Jude.
De geest van Jean-Luc Godard waart door de film.
“Godard is een cruciale figuur voor mij en voor moderne, politieke cinema. Hij liet ons kijken en denken over filmbeelden en over het beeld dat we hebben van onszelf en de wereld. Thema’s die de rode draad vormen door Do Not Expect Too Much From The End Of The World. De film is gedraaid in september 2022 en ik liet er bewust de dood van Godard in doorsijpelen. Zowel tijd en plaats zijn manifest aanwezig, ik wou absoluut geen tijdloze cinema maar een film die in zijn onvolmaaktheid van hier en nu is.”
De toekomst
Hoe zie je jezelf evolueren?
“Van middelmatig naar slecht en slechter. Een van de problemen bij het streven een goede cineast te zijn is dat je minder risico’s gaat nemen en bang bent om te falen. Terwijl risico en falen cruciaal zijn voor creatieve filmmakers. De drang naar succes en waardering van het moment is dwaas. Binnen twintig jaar zal men heel anders kijken naar films die nu zijn uitgebracht. In 2023 vonden velen L’amour fou van Jacques Rivette de beste film in Cannes. Maar in 1969 liep hij niet op grote festivals en was de kritische reactie eerder lauw.”
“Zelf zag ik door de situatie in Roemenië veel films jaren later. Voor de revolutie kregen we enkel Russische, Cubaanse en Chinese films te zien. Daarna konden we in de zalen maar vooral ook via VHS tapes en DVD Europese en Amerikaanse films ontdekken. Dankzij de oude zwart-wit films groeide mijn liefde voor zwart-wit.”
Radu Jude. Foto Silviu Ghetie.
Werk je momenteel aan een project?
“Ik heb net een montagefilm afgerond, een analyse van de Roemeense revolutie via advertentiebeelden. Behoorlijk geschift. Heerlijk bizar. Met een dosis zwarte humor.”
Vintage Radu Jude.
“Bedankt om te blijven kijken!”
Gent, 19 oktober 2023
Plastic Semiotic van Radu Jude.
DO NOT EXPECT TOO MUCH FROM THE END OF THE WORLD (Nu astepta prea mult de la sfârsitul lumii) van Radu Jude. Roemenië, 2023, 163’. Met Ilinca Manolache, Ovidiu Pirsan, Nina Hoss, Dorina Lazar, Laszlo Miske. Scenario Radu Jude. Fotografie Marius Panduru. Muziek Jura Firina & Pavao Miholjevic. Montage Catalin Cristutiu. Online te bekijken via MUBI.
GREETINGS FROM CRÎNGASI! van Radu Jude. Roemenië, 2023, 3’. Scenario Radu Jude. Muziek Shigeru Umebayashi. 2×25 project Film Fest Gent. Online te bekijken via Film Fest Gent en YouTube.
KORTFILMS RADU JUDE: The Tube with a Hat (2006), Shadow of a Cloud (2013), The Marshal’s Two Executions (2018), Caricaturana (2021), Plastic Semiotic (2021) & The Potemkinists (2022). Te zien op MUBI.
Radu Jude met rode jas op Gentse rode loper. Foto Ivo De Kock
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
