Het eerste slachtoffer van elke oorlog is de waarheid, luidt het. Propaganda wordt door alle partijen ingezet als oorlogswapen. In haar uitstekend boekje Elementaire principes van oorlogspropaganda schetst historica Anne Morelli de tien vuistregels voor de propaganda die in elke oorlog terugkeren.
“Het andere kamp is de enige verantwoordelijke voor de oorlog”, “wij verdedigen een nobele zaak, geen particuliere belangen” en “wie aan onze zaak twijfelt, is een verrader”, zijn enkele van die principes.
Zo gaat het ook met de informatie over de oorlog in Oekraïne. De commentaren van de talloze experts en legerofficieren in de media klinken opvallend gelijkluidend. Ze lijken overtuigend in hun eenvoud, maar zijn vaak niet gespeend van grootspraak en oorlogszucht.
Dissonante stemmen hoor je amper. Een van die zeldzame stemmen is Tom Sauer, professor internationale politiek aan de universiteit van Antwerpen en auteur van De strijd voor vrede.
Nuchter ontleedt hij de oorlog in Oekraïne die al zijn derde jaar is ingegaan. Hij verwerkt de complexe voorgeschiedenis in zijn analyse en tegenover een oorlogsnarratief plaatst hij een vredesnarratief. “Diplomatie is een taboewoord in ons land. We hebben nochtans eerst een staakt-het-vuren nodig en vervolgens onderhandelingen.”
Van alle kanten horen we dat Europa voor een kruispunt staat, dat deze oorlog ‘existentieel’ is voor Europa en dat het vredesdividend op is. De Britse historicus Timothy Garton Ash zei in Terzake dat Europa voor een “echt kantelpunt” komt te staan op vlak van veiligheid: als Trump president wordt, moet het in actie schieten. Hoe kijkt u daarnaar?
“Ik zie dit helemaal anders. Voor Oekraïne is deze oorlog natuurlijk existentieel, voor Europa niet. Indien dit om een existentiële oorlog zou gaan, hadden we al lang troepen moeten sturen. Niemand wil dat. En dat zal ook niet gebeuren.”
“Macron suggereert dat wel, maar je moet zijn uitspraken zien in de context van een gecoördineerde actie van verschillende Europese leiders en stafchefs. Ze brachten in enkele dagen allemaal de boodschap dat we moeten oppassen omdat Rusland aan de winnende hand is.”
“Indien Rusland Oekraïne verovert, vervolgt Poetin mogelijk met een aanval op de NAVO, stellen zij. Maar dat is bangmakerij die voortbouwt op de gebruikelijke uitleg van de Russische inval door experts en de mainstream media.”
“Voor hen is het eenvoudig: Rusland gedraagt zich expansionistisch, het wil het verloren gebied terug omdat het niet kan verkroppen dat het kleiner werd na de implosie van de Sovjet-Unie. Als je die redenering volgt, dan volgt daaruit logischerwijs angst dat Rusland ook andere landen zal aanvallen.”
Zijn er andere verklaringen die die angst ongegrond of overdreven maken?
“In mijn ogen zijn er meer plausibele verklaringen voor de oorlog. Bijvoorbeeld dat niet expansionisme, maar binnenlandse politiek de belangrijkste motivatie is voor Poetin. De machthebbers in Rusland vrezen voor hun positie door het overwaaien van de democratisering in Oekraïne.”
“Dat willen ze een halt toeroepen. Ik denk dat dit deels meespeelde. Maar als dat de ware reden is, waarom zou Poetin dan de NAVO gaan aanvallen? Dat houdt geen steek.”
“Een derde verklaring, die ik zelf ook aanhang, heeft vooral te maken met de veiligheid en identiteit van Rusland. De visie van Rusland is dat het Westen hen negeerde na de Koude Oorlog en hen niet wilde integreren in de Europees-Atlantische veiligheidsarchitectuur. Rusland voelt zich vernederd op verschillende vlakken.”
“Het Westen heeft verschillende oorlogen gestart zonder de VN-Veiligheidsraad te betrekken, zoals in Kosovo en Irak. Er is ook het feit op zich dat de NAVO is blijven bestaan en zich zelfs uitbreidde richting Rusland, terwijl het Warschaupact werd ontbonden. Het voortbestaan van een dergelijke alliantie in vredestijd was ongezien.”
“Rusland is vooral geïnteresseerd in Oekraïne. Niet zozeer in Finland, Zweden, de Baltische staten en Polen. En al zeker niet in West-Europa”
“Je hoeft geen sympathie voor Rusland te hebben om het ook eens vanuit hun perspectief te bekijken. Hans Morgenthau, een van de grondleggers van de internationale betrekkingen, zegt dat je je moet kunnen inleven in de ander, nog meer in je vijand dan in je vriend.”
“Dan begrijp je dat de NAVO-uitbreidingen voor Rusland een probleem zijn en zeker de laatste belofte aan Georgië en vooral Oekraïne in 2008 dat ze zouden kunnen toetreden. Voor Rusland is Oekraïne een bufferstaat binnen hun invloedssfeer.”
Zijn er nog kansen voor vrede?
“Dat afnemen is raken aan de veiligheidsbelangen van Rusland. Dat heeft niets te maken met de persoon van Poetin, iedere Russische leider zou zich daartegen verzet hebben. Dat zijn wetmatigheden in de internationale politiek die wij vergeten zijn.”
“Na tachtig jaar vrede in West-Europa hebben we vooral oog voor internationaal recht, mensenrechten en democratie. Maar zo werkt de internationale politiek niet, jammer genoeg; die gaat integendeel vooral over macht en nationale belangen.
Vindt u de inval van Rusland in Oekraïne dan begrijpelijk en veroorloofd als antwoord op de uitbreiding van de NAVO?
“Neen, helemaal niet. Maar zo werkt de internationale politiek. Er zijn grootmachten en kleine machten. John Mearsheimer van de universiteit van Chicago maakt daarvoor een sterke vergelijking: een aapje dat met een stok in de ogen van de gorilla port, moet niet verschieten dat het een klap terugkrijgt.”
“In 2008, kort voor de NAVO-top in Boekarest waar beslist werd tot uitbreiding van de NAVO, voorspelde William Burns, toen Amerikaanse ambassadeur in Moskou en vandaag CIA-directeur, ook al dat het tot een conflict zou komen. Hij waarschuwde omdat met de uitbreiding van de NAVO voor Rusland een rode lijn werd overschreden.”
President Zelensky tussen president Biden (l) en NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg. Foto: nato.org/CC BY-SA 2:0
“Angela Merkel, Nicolas Sarkozy en de andere Europese leiders waren trouwens ook tegen de uitbreiding, maar konden niet op tegen de Amerikaanse druk, wat veel zegt over hoe beslissingen binnen de NAVO worden genomen.”
“En nog vroeger, in de jaren 1990 voorspelde ook George Kennan, een belangrijk Amerikaans oud-diplomaat, dat de NAVO-uitbreiding tot conflict zou leiden met Rusland.”
“Bush heeft al die waarschuwingen genegeerd. Nu komt dat als een boemerang terug in het Europees gezicht met een oorlog aan de Europese grenzen, met vluchtelingen en met hoge inflatie. Maar niet in het VS-gezicht. De VS is de lachende derde.”
Oekraiense T-72 AV tank in de buurt van Kharkiv. Foto: mil.gov.ua/CC BY-SA 4:0
“De wapenindustrie heeft al voor meer dan 100 miljard geproduceerd en gekregen. Het gas dat we vroeger relatief goedkoop in Rusland kochten, kopen we nu duur in de VS en is slechter voor het milieu. Het is dus hoogtijd dat we nadenken over het Europese belang, los van de Amerikanen.”
“Jammer, maar internationale politiek gaat vooral over macht en nationale belangen, en minder over internationaal recht, mensenrechten en democratie”
“Uit deze analyse blijkt ook dat Rusland vooral geïnteresseerd is in Oekraïne. Niet zozeer in Finland, Zweden, de Baltische staten en Polen. En al zeker niet in West-Europa. Rusland reageert omdat het een bufferstaat wil.”
Het doet mij denken aan een citaat van een oud-generaal van de NAVO in de jaren negentig: “We hebben de Koude Oorlog gewonnen, maar we zijn de strijd om vrede aan het verliezen. We denken te weinig na over hoe de Russen over ons denken. We zouden ze moeten opnemen in een grotere organisatie.”
“Er was effectief een alternatief voor zo’n hard systeem met machtsevenwichten, allianties, bewapening, invloedssferen en bufferstaten, namelijk “collectieve veiligheid”. Dat is samenwerking tussen de grootmachten. Dat heeft bestaan en heeft gewerkt in de negentiende eeuw en in de periode na de Tweede Wereldoorlog.”
VN-secretaris generaal Guterres en president Zelensky (april 2022). Foto: president.gov.ua/CC BY-SA 4:0
“In de jaren negentig stelden verschillende politici en experts een collectief veiligheidssysteem voor waar ook Rusland deel van zou uitmaken. Maar de VS wilde daar niets van weten, zij wilden de NAVO laten voortbestaan, zonder Rusland te betrekken. Maar daar horen dan ook bufferstaten en invloedssferen erbij. Het is het één óf het ander.”
Waarom is Poetin pas in 2022 Oekraïne binnengevallen, veertien jaar na die Top van Boekarest? Hij noemde NAVO-lidmaatschap van Georgië en Oekraïne toen al een rode lijn.
“Als expansionisme en imperialisme echt zijn motivatie was, dan was Rusland in ieder geval daarvoor al eerder in actie gekomen en dat is in de zeventien jaar tussen 1991 en 2008 nooit gebeurd.”
“Maar in 2008, precies na de NAVO-top, reageerde Poetin wel. In augustus, enkele maanden na de top, provoceerde hij Georgië zodat zij Rusland aanvielen. Dit leidde tot de Russisch-Georgische oorlog, waarna Rusland twee Georgische regio’s (Zuid-Ossetië en Abchazië) afsplitste en onder controle kreeg.”
“Niet om die gebieden bij Rusland in te lijven, maar om te voorkomen dat Georgië zou kunnen toetreden tot de NAVO. Een land in conflict kan immers niet toetreden tot de NAVO. Toen zijn onze ogen niet opengegaan.”
De rest van dit uitgebreide interview kan je lezen op lavamedia.be. Daar antwoordt Tom Sauer nog op vragen over waarom Poetin voor de invasie koos, gedeelde verantwoordelijkheid, de uitspraken van Macron over Franse troepen in Oekraïne, het risico op een kernoorlog, kansen voor vrede, Trump en de NAVO, een eigen Europese defensie, de echte militaire machtsverhoudingen, het Belgisch debat over defensie, collectieve veiligheid en de OVSE …
Steun voor een nieuwe website
We hebben uw hulp nodig voor een essentiële opfrissing van de website. Om die interactiever, sneller en gebruiksvriendelijker te maken hebben we 30.000 euro nodig. Elke bijdrage, groot of klein, helpt. Met uw donatie ondersteunt u onafhankelijke journalistiek die de verhalen blijft brengen die er echt toe doen. Laat uw hart spreken.
