“Een schokkend verraad van liberale en democratische waarden”, zo noemen de Europese Groenen het regeerakkoord in Nederland in een persbericht waarbij ze de samenwerking van de liberalen en conservatieven met extreemrechts in de nieuwe regering van Nederland veroordelen.

De nieuwe Nederlandse regering wordt geleid door de Partij voor de Vrijheid (PVV) van de extreemrechtse Geert Wilders, de liberale Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) van de ontslagnemende premier Mark Rutte, evenals de centrumrechtse-conservatieve partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) en de BoerBurgerBeweging (BBB).

Vanaf nu ligt de focus in Den Haag op radicaal-rechts, een politieke stroming die lange tijd buiten spel stond. Deel uitmaken van de macht in Nederland leek ondenkbaar. Dit kwam niet alleen door de radicale, anti-rechtsstatelijke en anti-grondwettelijke plannen, maar ook door de veroordeling van Wilders vanwege groepsbelediging. Nu lijkt het voorheen onmogelijke toch mogelijk: de PVV, die sinds 2012 uitgesloten was van regeringsdeelname, gaat deel uitmaken van het landsbestuur.

Liberalen en conservatieven sloten extreemrechts uit, nu niet meer

“Extreemrechts kan nooit op eigen kracht aan de macht komen. Lange tijd konden we op de liberalen en conservatieven rekenen om extreemrechts buiten de macht te houden. Nu lijkt het erop dat cynisme, opportunisme en onverschilligheid bij hen de overhand hebben gekregen”, zei Terry Reintke, topkandidaat van de Europese Groenen.

Hoewel de VVD na 2012 de PVV had uitgesloten (nadat Wilders was weggelopen van de onderhandelingstafel), bracht de nieuwe VVD-partijleider Dilan Yesilgöz hier eind vorige zomer verandering in. Ze gaf aan eerst eens te willen “zien waar de heer Wilders mee komt”, in een poging de PVV-stemmers naar de VVD te trekken. Maar eenmaal de sluizen geopend, stroomde het water de andere kant op: de VVD kromp, terwijl de PVV groeide.

Pieter Omtzigt, partijleider van NSC, verklaarde voorheen dat hij alleen met partijen wilde regeren die “de rechtsstaat intact laten”. Maar naarmate de formatie langer duurde, veranderde deze principiële boodschap steeds vaker in een pragmatische. Het land moest immers bestuurd worden. En nu ligt dat regeerakkoord er dan toch.

Frans Timmermans, partijleider van de grootste oppositiepartij GL-PvdA (GroenLinks en Partij van de Arbeid), bekritiseert Omtzigt omdat hij “zich door Wilders heeft laten inpakken”. Ook verwijt hij Yesilgöz dat ze “niet serieus naar alternatieven voor Wilders” heeft gezocht. “Zij hebben radicaal-rechts in het centrum van de macht gezet. Nederland zal het weten”, voegde Timmermans eraan toe.

Wat staat er in het akkoord?

Het regeerakkoord staat vol beloftes. Zo beloven de partijen burgers meer financiële ademruimte: ze willen de inkomstenbelasting verlagen, kinderopvang bijna gratis maken en het eigen risico in de zorg halveren.

Daarnaast beloven de partijen “het strengste toelatingsregime voor asiel en het omvangrijkste pakket voor grip op migratie ooit”. Een van de meest in het oog springende maatregelen is de invoering van de tijdelijke Asielcrisiswet, die gedurende twee jaar bijzondere bevoegdheden zou kunnen benutten, zoals het tijdelijk stopzetten van de behandeling van asielaanvragen. Verder willen de vier partijen de recent ingevoerde spreidingswet, die gemeenten kan dwingen om asielzoekers op te nemen, weer intrekken.

Het blijft echter nog de vraag op welke manier en of ze de instroom van asielzoekers kunnen verminderen. Eerder wezen experts erop dat een asielcrisiswet mogelijk in conflict kan komen met het Europees recht.

En dan het hoofdstuk over klimaat. Opvallend is dat de vier rechtse partijen niet volledig af willen stappen van het klimaat- en stikstofbeleid, waar Rutte IV ‘hoge doelstellingen’ voor had. De focus is echter wel verschoven: er wordt minder nadruk gelegd op de vermindering van CO2-uitstoot, maar meer op energieonafhankelijkheid van onvrije landen, evenals op kansen voor ondernemers en economische groei.

Het stikstofbeleid lijkt te worden versoepeld: zo gaat de maximumsnelheid terug naar 130 km per uur “waar dat kan”, en wordt het verkleinen van de veestapel niet meer nadrukkelijk nagestreefd.

De reacties

Timmermans noemt het akkoord “rampzalig voor Nederland”. Volgens hem wordt “de toch al kwetsbare solidariteit in Nederland verder ondermijnd”. Hij bekritiseert de bezuinigingen op het ambtenarenapparaat en het onderwijs. Ook vindt hij het zorgelijk dat de nieuwe coalitie van plan is om de duur van de WW-uitkering, de werkloosheiduitkering, te verkorten en het minimumloon niet te verhogen.

“Deze extreemrechtse regering onder leiding van de PVV, een partij met een geschiedenis van xenofobie die moskeeën wil verbieden, extreme anti-Europese standpunten heeft en autocraten als Poetin, Orbán en Trump viert, is zeer slecht nieuws voor vrijheid en democratie in Nederland en Europa”, vervolgt Reintke in het persbericht.

“Je wijst de weg!”, schreef Filip Dewinter van Vlaams Belang daarentegen op X, die zelf nog altijd langs de zijlijn staat van het politieke regeringsspel bij ons in Vlaanderen en België. “Nederland wordt opnieuw het gidsland voor Vlaanderen”. De vraag is inderdaad wat er tijdens onze verkiezingen zal gebeuren, en hoe de Vlaamse liberalen en conservatieven zullen reageren als het er op aan komt. Laten we dan maar voor een ander ‘gidsland’ kiezen.