We treffen elkaar op een warme zondagochtend in Oostende. Weldra tikt de thermometer de 30 graden aan en loopt de kuststad vol met mensen die de taal spreken van diversiteit, samenhorigheid en rechtvaardigheid. Het hotel waar we hebben afgesproken ligt op wandelafstand van ManiFiesta, het feest van de solidariteit, waar zuster Jeanne Devos deze middag zal spreken over betere arbeidsomstandigheden voor huispersoneel.

Al 40 jaar lang strijdt ze voor de rechten van deze vrouwen en kinderen, voornamelijk vanuit India, maar ook ver daarbuiten plukken dienstmeisjes de vruchten van haar werk. In India richtte ze de National Domestic Workers Movement op, een vakbond voor huispersoneel die vandaag meer dan 2 miljoen leden telt. Bovendien speelde ze een belangrijke rol bij de totstandkoming van de conventie voor huisarbeid van de Internationale Arbeidsorganisatie, waardoor het werk officieel uit de slavernij is gehaald.

Door deze grootse prestaties zouden we haast haar andere verdiensten vergeten: de oprichting van de eerste Indiase studentenbeweging alsook haar inzet voor blinde en dove kinderen en vluchtelingen. Wanneer ze erover vertelt, fonkelt het vuur nog steeds in haar ogen.

Datzelfde vuur zie ik ook terug bij de dochter van haar jongste zus, Julie Hendrickx. Zij is zuster Jeanne’s rechterhand, auteur van haar biografie ‘Alsof de weg ons zocht’, Belgisch ambassadeur van de National Domestic Workers Movement, vakbondsverantwoordelijke van het ACV en voorzitter Vrouw & Maatschappij van CD&V Lubbeek.

Zoveel solidariteit werkt aanstekelijk

Julie: “Al sinds ik kind was hadden we een heel speciale band want tante Jeanne werkte en woonde in het land waar ik geboren was en ik groeide op in het land waar zij geboren was. Net zoals vele anderen toen had ik een tante nonneke ergens in een ver land, maar dat was nu toevallig ook “mijn” land.”

“Op jonge leeftijd begon ik tekeningen op te sturen en zodra ik kon schrijven, werden dit brieven. Zo leerde ik een stukje van mijn land kennen zonder dat ik er ooit was geweest. Tegelijk maakte ik kennis met het werk van Jeanne, hoewel ik als kind natuurlijk nog niet zo goed kon inschatten welke enorme impact ze heeft gehad op jonge vrouwen en meisjes daar.”

“Vrouwen worden systematisch naar de achtergrond geduwd”

Zuster Jeanne: “Tijdens mijn vrijwilligerswerk in vluchtelingenkampen en oorlogsgebieden ben ik me bewust geworden dat vrouwen en kinderen altijd de grootste slachtoffers zijn. In oorlogsgebieden gaat het steevast over mannen. Het gaat over hoeveel mannen gestorven zijn, maar niet over hoeveel vrouwen opnieuw hun leven alleen moeten opnemen.

Vrouwen worden systematisch naar de achtergrond geduwd. Zo is mijn interesse ontstaan om iets te doen voor vrouwen, en dan vooral vrouwen in nood. Als je nagaat wie dat zijn, kom je uit op drie slavernijgroepen die heel duidelijk aanwezig zijn in India: seksarbeiders, gedwongen arbeiders en huisarbeiders. Bij deze laatste groep ervaarde ik dit allemaal.

Deze vrouwen en meisjes, vaak vluchtelingen of nationale migranten, zijn seksueel zeer kwetsbaar voor misbruik en vaak het slachtoffer van vrouwen- of kinderhandel. Volgens de Wereldbank zaten toen 92 miljoen vrouwen vast in huisarbeid, een pure gok, maar wel een die aanzet tot denken.”

Julie: “Op mijn zestien jaar ben ik voor het eerst naar India gegaan. Toen ik daar het werk van Jeanne zag, wist ik ‘daar wil ik een bijdrage aan leveren’.” Het echte startpunt van haar engagement situeert zich echter jaren later wanneer ze zonder het goed en wel te beseffen voorstelt om zuster Jeanne’s levenswerk in boekvorm te gieten.

Zuster Jeanne: “Toen we na het overlijden van mijn oudste zus samen haar huis aan het opruimen waren, ontdekte Julie een paar boeken over ons werk. De beweging was toen al heel sterk en ik koesterde stilletjes het verlangen om het verhaal te vertellen van vrouwen die nooit naar school zijn geweest, van generatie op generatie tegen elkaar zijn opgezet en er toch in slagen om verandering teweeg te brengen door samen te werken. De kracht van die vrouwen wou ik graag zwart op wit zetten zodat ik mensen zonder kansen kon tonen: kijk wat mogelijk is als jullie de krachten bundelen. Op Julie’s vraag of zij mijn verhaal mocht neerschrijven, antwoordde ik natuurlijk ja, want ik wist niet waar te beginnen.”

“Die vrouwen hebben allemaal een steentje verlegd en dat is een weg geworden”

“Eerst was ik een beetje bang dat ze mijn persoon te centraal zou plaatsen. Gelukkig merkte ik al snel dat ze wel aandacht had voor de bijdrage van vrouwen en kinderen. Ik heb altijd gezegd dat de uitdrukking ‘je hebt een steen verlegd’ niet klopt; die vrouwen hebben allemaal een steentje verlegd en dat is een weg geworden, vandaar de titel van het boek.”

“Alsof de weg ons zocht”

Julie: “Ik wist al heel snel dat ik die uitspraak van Jeanne als titel wilde. Ze heeft die ooit gedaan in een interview voor De Standaard en het verwijst naar Jeanne’s conclusie dat de weg pas duidelijk wordt als je hem begint te gaan. Daarmee bedoelt ze dat als je je engageert zonder hulp van buitenaf, zonder middelen, zonder plan, maar gewoon met de mensen zelf, er dingen op je weg komen die je vooruit helpen.”

“Het woord ‘ons’ slaat op die mensen, op de talloze vrouwen, kinderen en ook mannen die de beweging hielpen groeien. Vanaf het moment dat je bereid bent om die weg te bewandelen, komt die je ook een stukje tegemoet. We zoeken niet welke weg de juiste is om te slagen, het is alsof de weg ons zoekt.”

Door over te schakelen naar de tegenwoordige tijd verraadt Julie dat die ‘ons’ ook op haar slaat. Julie: “Voor mij lijkt het nu zo wonderbaarlijk een beetje een vervolg te zijn. In 2016 stelde ik impulsief de vraag om dat boek te schrijven. Ik was toen nog leerkracht geschiedenis en godsdienst en had nog nooit zo’n werk gemaakt. Plots bewandel je dan die weg en reikt die steeds verder.”

“Zo heb ik het onderwijs vaarwel gezegd en de sprong naar de vakbond gemaakt. Door mij te verdiepen in de beweging ben ik zo gepassioneerd geraakt door het vakbondswerk en de kansen die het biedt, dat ik er deel van wilde uitmaken.”

“Mijn grote droom is om in België een vakbond voor mensen zonder verblijfspapieren op te richten”

“Mijn grote droom is om in België een vakbond voor mensen zonder verblijfspapieren op te richten. Het zou me een enorme kick geven als ‘we’ dat kunnen realiseren, want ik hoef dat niet alleen te doen. Als we de vakbond van morgen willen zijn, mogen we deze groep van mensen niet uit het oog verliezen. Net als tante Jeanne in India vaststelde dat huisarbeidsters een gigantische blinde vlek in de samenleving vormen en zich daarvoor besloot te engageren, wil ik aan deze beweging handen en voeten geven.”

Een duidelijke keuze

“Het was voor mij eigenlijk vanzelfsprekend om voor deze groep mensen te werken, omdat de link met het werk van Jeanne heel duidelijk is. Mensen zonder arbeids- of verblijfspapieren, dat waren heel veel huisarbeidsters in India ook. Eens ik besefte dat dezelfde problematiek zich in Vlaanderen voordoet, raakte ik vanzelf in die stroom. Het was geen bewuste keuze.”

Zuster Jeanne: “Voor mij was deze problematiek een heel duidelijke keuze die gebaseerd was op het derde hoofdstuk van Exodus (een van de boeken uit de bijbel, nvdr): ‘Ik heb de nood van mijn volk gezien, ik stuur u om mijn volk te bevrijden’. Iets goed doen kan je voor iedereen en in gelijke mate, maar een strijd naar bevrijding heeft een duidelijke focus nodig.”

“De situatie van veel huisarbeidsters is dramatisch. Hun werkplaats is geen wettelijke werkplaats maar een huis; hun werk wordt niet gezien als arbeid maar als hulp, terwijl dat serieuze arbeid is. Om hun werk als arbeid te laten erkennen en meer rechten te verkrijgen moet je een duidelijke keuze maken. Je moet voor jezelf uitmaken dat je geen genoegen neemt met een beetje beter, maar niet stopt tot die mensen hun rechten hebben, hun waardigheid kennen en zich mogen organiseren.”

“Iets goed doen kan je voor iedereen en in gelijke mate, maar een strijd naar bevrijding heeft een duidelijke focus nodig”

Wanneer ik Julie vraag waarom ze besloten heeft om zich te focussen op België en niet op India, antwoordt ze trots dat het werk daar uitstekend wordt verdergezet.

Julie: “Zuster Christie is nu de nationale coördinator van de National Domestic Workers Movement en zij doet dat fantastisch. Wat mij zorgen baart is dat de financiering voor een groot deel afkomstig is van Vlaamse giften. Vandaar dat ik hier in België dat ambassadeurschap wil opnemen om te kijken hoe we duurzame partnerschappen kunnen aangaan.”

Zuster Jeanne: “Wat ik nu ervaar is dat het niet zozeer India of België is, maar een samenstroom. Het is eigenlijk elkaar ontmoeten naar een nieuwe wereld toe. Niet alleen de financiële steun en uitwisseling van kennis maken het mogelijk om te stromen, maar ook het bewustzijn hier. Als je een verband kan leggen met een probleem in eigen land en met internationale solidariteit creëer je een nieuwe stroom die veel sterker is dan het bieden van hulp. Daar draait het ook helemaal niet om. Wel om het geven van hoop en het vertrouwen in het samendoen; dat bouwt de nieuwe wereld op.”

“Als je een verband kan leggen met een probleem in eigen land en met internationale solidariteit creëer je een nieuwe stroom die veel sterker is dan het bieden van hulp”

Haar onbegrensde strijdlust haalt zuster Jeanne uit het Evangelie: ‘Ons resten geloof, hoop en liefde’. Julie: “Bij mij gaat het over hetzelfde, maar ik vertaal ze naar drie andere woorden: verzet, vertrouwen en verbinding. Verzet is het besef dat je niet langer kan wegkijken.”

“Remco Campert heeft daar een mooi gedicht over geschreven, waarvan ik vooral de laatste zin erg belangrijk vind: ‘verzet is jezelf een vraag stellen en dan die vraag aan een ander stellen’. Als je onrecht ziet, maar het voor jezelf houdt en er niets mee doet, dan kan er niets veranderen. Maar als je een ander vraagt wat die daarvan vindt en die is eveneens verontwaardigd, dan ben je een beweging aan het maken.”

“Wat vertrouwen betreft, wil ik verwijzen naar een prachtige beeldspraak van de Indiase dichter Rabindranath Tagore: ‘vertrouwen is de vogel die het licht voelt en zingt als de dageraad nog duister is’. Met andere woorden, het is van nature aanwezig. De vogel wacht niet op het licht, want hij weet dat het gaat komen, dus kan die even goed nu al beginnen zingen.”

“Met onrecht moeten we hetzelfde doen. We moeten niet wachten op de steun van een overheid of een nieuw systeem om op te komen voor mensenrechten. Nee, we moeten dat vandaag al doen vanuit een blindelings vertrouwen dat dit geen verloren inspanning is.”

“We moeten niet wachten op de steun van een overheid of een nieuw systeem om op te komen voor mensenrechten. Nee, we moeten dat vandaag al doen vanuit een blindelings vertrouwen dat dit geen verloren inspanning is.”

“Verbinding is voor mij het samendoen. Hier wil ik verwijzen naar een prachtig Afrikaans gezegde: ‘if you want to go fast, go alone; if you want to go far, go together’. Als je iets wilt bereiken, dan moet je het samen doen. Je moet voortdurend op zoek gaan naar mensen die willen bijdragen, maar vooral niet wachten, want als iedereen wacht tot iemand anders begint, dan begint niemand.”

“Als je daarentegen die eerste stap durft te zetten zonder te weten wat je gaat tegenkomen of waar je gaat uitkomen, dan komt die weg je een stukje tegemoet om je te helpen.”

Zuster Jeanne: “En dat vind ik de nieuwe taal in een nieuwe generatie van geloof, hoop en liefde.”

Dit is de transcriptie van een interview van Radio ManiFiesta. Maniefiesta is het solidariteitsfeest dat doorging op 9 en 10 september in Oostende. De audio-opnames vind je hier.