Toevoeging: dialoog met lezers, 220524, 14u30. — Ik was wel even onder de indruk van het opiniestuk van Harold Polis van het weekend in De Standaard. Een denkoefening op zoek naar de bronnen van blijvende wreedheid en geweld, een poging een beeld te vormen van de nieuwe vormen die de neiging tot wreedheid, die wellicht eigen is aan onze soort, aanneemt. Ik laat mijn gedachten even gaan over de situatie en associeer met geciteerde bronnen die deze trachten te verklaren en te begrijpen, en zoals deze denkers tracht ik tot het formuleren van oplossingen te komen.

Franse Revolutie
Interessant, zeker voor wie de geschiedenis een beetje kent, zijn de geciteerde denkers die de diepere oorzaak zoeken in grote veranderingen van eeuwen geleden. Zoals de wrede tijd van de Franse Revolutie, of de opstand van de jongeren in mei 68 die minder strenge normen van de vaderen, van het patriarchaat, eisten. Daar ga ik evenmin als Harold in mee. Die filosofen zijn immers misschien de prehistorie vergeten. De Evolutie als verklaringsmodel. Als tiener al las ik in de jaren zeventig dat geen enkel ander dier van wreedheid stricto sensu kan worden beticht. Van zinloos geweld dat enkel een soort sadisme bevredigt. Een soort geluksgevoel door te triomferen over andere mensen met behulp van geweld. Zoals we ze in de beweging Helden van het Verzet kennen van de amateur-beulen, voorheen zetters of slagerszonen, die extreem pijnigend te werk gingen in het KZ-kamp van Breendonk.

Religie als remedie voor ont-aarding?

Sommige filosofen wijzen op de mogelijk negatieve invloed op wreed gedrag van het wegvallen van christelijk geloof en Kerkelijke vermaningen. Het lijkt mij duidelijk dat het een goede, milderende invloed heeft als je ouders je al eens meenemen in een kapel, kerk of kathedraal, en je daar inwijden in de emotie van het Ontzag. Diep respect en verwondering over de dingen die je overstijgen, die hoger en groter zijn. Ook als je ouders je inleiden in de grote geheimzinnige sprookjes zoals de bundel van de gebroeders Grimm, die in feite volkswijsheid bevatten van grote diepgang, of in de parabels en verhalen van de Bijbel, zal dat goed zijn. Persoonlijk hebben mijn broer en ik ook de christelijke deugd van de “matiging” geleerd van onze zeer op opvoeding betrokken moeder. Dat hielp allicht om nooit wreedheden te begaan, en juist empathie op te brengen voor slachtoffers. Ik herinner mij dat ik in het zesde leerjaar een meisjesklasgenoot in het Atheneum in Leuven in de Vaartstraat, waar nu het Vredegerecht is gehuisvest, heb aangemoedigd aangifte te doen bij onze juf, mevrouw Malisse, toen alle jongens van de klas haar in het kruis gegrepen hadden, plots, op de speelplaats. Tot op vandaag krijgen christenen, oude of nieuwe bekeerlingen zoals Kristien Hemmerechts en Christophe Vekeman, op zondag tijdens de misviering een aanmoediging om goede daden te stellen en geen predator-houding te cultiveren maar juist een verzorgende instelling. Dat lijkt toch bijzonder waardevol in tijden van de cultus van de snelle bevrediging van alle goestingen. Fatsoenlijke ouders zijn wellicht het belangrijkste: voorbeelden maken veel indruk. Onze moeder gaf niet altijd toe als wij gretig en ongeduldig om snoep vroegen. Zij leerde ons het af en toe in de avond geserveerde eierdopje advocaat lustig, maar traag en aandachtig degusteren.

Moeders vorm(d)en het geweten

Persoonlijk zie ik, maar ik geef toe dat het een werkhypothese is, hoe mijn eigen geweten versterkt is door de ethische veeleisendheid van onze vader en moeder. Als je dat extrapoleert naar grote veranderingen die zijn opgetreden de laatste paar generaties (sociologen nemen voor een generatie 35 jaar), dan lijkt het mij mogelijk dat de verminderde opvoedende aanwezigheid van vaders en moeders een grote rol heeft gespeeld in het tot stand komen van de nieuwe wreedheid. Die we recent zagen dagzomen in de groepsverkrachting in een bosje door tieners en in het waanzinnige ‘spel’ van jongeren die op een brug boven een snelweg in Wallonië een zwaar ijzeren voorwerp op de passerende auto’s mikten.

Laten we toch niet te snel dramatiseren of in paniek schieten. De waan van de dag die in kranten naar voor komt en in TV-journaals, is al vaker niet het beste zoeklicht gebleken om de mens of “nieuwe” fenomenen te begrijpen. Eerst moesten we maar eens kranten erbij nemen uit de negentiende eeuw. Daar zullen we merken dat ook toen rare wreedheid voorkwam; van de twee meisjes die samen in een stroom springen om aan het leven een einde te maken, tot wrede moordenaars als de Fransman Landru, die opeenvolgende echtgenotes versneed en liet verdwijnen in de kachel.

Niet panikeren

Het voorbeeld van de Roemeense vrachtwagenchauffeur die zo triest aan zijn te vroege einde kwam speelt zich dus af onder de taalgrens. Dan lijkt de link te moeten worden gelegd met het besef dat er, zoals in DS Weekblad onlangs aan bod kwam, in bepaalde gehuchten in Wallonië al drie generaties geen ouders meer opstaan in de morgen om te gaan werken. De sfeer van het leven in een gebied in zware economische neergang, dat is niet bevorderlijk voor het vinden van de zin van het bestaan. Daar is waarschijnlijk ook niets aan te doen op korte termijn. Soms lijkt het goed, zoals Dirk De Wachter, goed te beseffen dat het Lot iets is met grote kracht. En dat je meer dan eens niet kan en dus ook niet dringend móet “reageren”. Anders, wellicht, dan met wat de Duitse filosoof Heidegger als meest mooie en goede levenshouding voorstond: Gelassenheid. Een soort rustige, niet negatieve acceptatie.

Economische context

Verder lijkt in het vreselijke gebeuren een les te schuilen voor wie vindt dat geen euro meer aan staatssteun naar het zuidelijke landsdeel mag gaan: wij zitten in hetzelfde bootje. Wij raken mee in nood, of de Walen nu besmettelijke ziekten zouden ontwikkelen door de armoede, of morele problemen. Zoals perverte spelletjes op een brug, vanuit verlies van contact met natuurlijke zin-waarden en levenslust.

It takes a village… and some big animals around you

Tot slot nog twee ideeën. Vormt het nieuwe gemis aan traditionele sociale omstandigheden en omkadering misschien een sluipend nieuw gevaar? Helpt omgang met onze vrienden de dieren als aarding om aardig te worden? Het lijkt een teken dat nogal wat contemporaine jongeren bij de vorming van geestkracht en evenwicht, baat hebben bij paardentherapie. 

Ik ben momenteel een derde van de de vier befaamde boeken van Jakobsen over de bewoners van het kleine Noorse eilandje Barroy aan het lezen, en dan valt het mij op dat mensen wellicht beter de zin van het leven blijven vatten, wanneer zij geregeld in contact komen met dingen die ons sinds de oertijd vergezellen: met dieren en met de natuurelementen. Soberheid ook. Wanneer je van kinds af samen leert strijden om het bootje van de familie drijvend te houden, door handenarbeid te leveren en mekaar moreel te ondersteunen, in een liefdevolle en fatsoenlijke omgeving, dan vervreemd je wellicht minder gauw van waarden en levenslust dan wie opgroeide in tijden van internet (met porno), sociale media en crèche-opvoeders. Zonder de heilzame informele invloed van ooms, tantes, grootouders en toeschietelijke buren. Jongeren gedijen nu eenmaal minder goed in een hedendaags hyper-individueel sociaal klimaat. Hoeveel koopkracht er ook verworven is. Hoeveel mooie auto’s er ook voor de deur staan van mama en papa.

Het was misschien toch  te verwachten, dat kinderen die niet weten dat de melk op tafel van de koe komt, nooit nog een boerderij en runderen van dichtbij konden ruiken en bekijken, (want het circus moest om redenen van dierenwelzijn opdoeken en eigenlijk de dierentuinen en dolfinaria liefst ook!) en aan wie de ouders wegens tijdgebrek niet tijdig konden spreken over de oorsprong van kinderen, wat wreedheid betreft op een dag wreed uit de bocht gaan…

_______       _______       _______       _______

Dialoog met lezers

Iemand reageert door te verwijzen naar de autobiografische roman Het smelt van Lize Spit, waarin wrede kwelduivels ook al het pakkende leidmotief vormen.

Een andere lezeres reageert: mijn  vraag is, wat kan de mensheid doen om van die wreedheid af te raken; die blijkbaar altijd en overal heeft bestaan: van Genghis Khan over de Native Americans, de inquisitie door de Spanjaarden tot de Vikingen.

SH:

Babs, ik stel mij die vraag ook, dat lees je wel tussen de lijnen van deze beschouwing.
Ik vrees dat we enkel het voorkomen, het opduiken ervan een klein beetje kunnen trachten beperken door bepaalde kwaliteit in het opvoeden.En wellicht door pogende heropvoeding van daders.

Fundamenteel lijkt het een aspect van het menszijn, zoals oorlog voeren, dat wij in geen duizenden jaren kunnen uitwissen.

Uw voorbeelden zijn immers terecht, en gekozen in diverse tijdperken en culturen.

Vandaag hebben mensen de neiging te geloven dat elke tragiek [“ooit’] uit menszijn en leven kan worden weggepoetst.
Dat zal niet zo zijn. Dat is niet zo.Daar kunnen wij beter mee leren leven.

Een grote figuur als Bieke Vandekerckhove heeft na extreem zware klappen te incasseren van het lot op jonge leeftijd, remedies gevonden in de stilte van abdijen, in psalm-recitatie en in zenboedhisme. (Haar boek is een persoonlijke favoriet, die een prijs ontving. Aangeraden.) En in frequente wandelingen in mooie, stille, groene omgevingen! Zoals bij Natuurpunt intussen veel mensen dit soort heil zoeken. (Ik was twee vorige weekends nog met hen op stap). Heel wat Vlamingen hebben dankzij/ondanks Corona het deugddoende wandelen in de natuur-niet-ver-van-huis, mogen herontdekken.