‘Waar gaat het met Frankrijk heen?’, vroeg ik op 8 mei in Le Temps. Vandaag wordt het al duidelijker. Naar de sociale uitbarsting, naar de onvermijdelijke onderdrukking daarvan door de politie, want als de democratische kanalen geblokkeerd zijn, is het verzet gedwongen tot oproer en geweld, en naar de vestiging van een regime dat gemakshalve als ‘onliberaal’ wordt omschreven (een containerbegrip dat mij als politiek socioloog niet kan overtuigen maar dat niettemin floreert).
De feiten op een rijtje. Frankrijk staat in brand. Een pijnlijke vaststelling voor de man die zich in staat achtte de vrede terug te brengen in het land en die tijdens zijn eerste kiescampagne knipoogde naar de banlieue. Eerder waren er de gele hesjes en nog een reeks heftige sociale bewegingen. Het was allemaal voorspelbaar en wás voorspeld, het was verwacht dat de volkswijken zouden ontvlammen, want de volkswoede die er smeulde was bekend. Zo gevreesd zelfs dat Emmanuel Macron, Elisabeth Borne en Gérald Darmanin direct de ernst inzagen en begrepen hoe onaanvaardbaar de buitengerechtelijke executie van Nahel was − zware woorden, ik weet het, maar wat was het anders als je dat filmpje ziet?
Het was allemaal voorspelbaar en wás voorspeld, het was verwacht dat de volkswijken zouden ontvlammen, want de volkswoede die er smeulde was bekend
De sussende taal hielp niet. Want de dood van Nahel was geen uitglijder, hij was in de sterren geschreven. Hij is het logische gevolg van het feit dat de politiek het de laatste dertig jaar heeft laten afweten, onder druk van de politievakbond, die niet ophield de regels van de rechtsstaat aan zijn laars te lappen, niettegenstaande dat hij van regering tot regering onder het mom van de strijd tegen terrorisme, immigratie en misdaad een rist vrijheidsbeperkende wetten had verkregen, die hij echter nooit toereikend vond.
Tot aan de aanpassing in 2017 van artikel 435-1 van het Franse wetboek van nationale veiligheid, waarmee de voorwaarden voor het gebruik van vuurwapens door ordehandhavers werden versoepeld. Het resultaat liet niet op zich wachten. Sinds 2020 zijn dubbel zoveel mensen door de politie gedood vergeleken met de jaren 2010. Het vaakst wegens ‘weigering gehoor te geven aan een stopbevel’: met name vijf keer zoveel in die omstandigheden. Nahel is dood door die aanpassing van het wetboek van nationale veiligheid.
Sinds 2020 zijn dubbel zoveel mensen door de politie gedood vergeleken met de jaren 2010
De advocaat van de politieman rechtvaardigt zijn cliënt met: Nahel gaf geen gehoor aan het bevel tot stoppen en er was geen andere mogelijkheid dan op hem te schieten. Moet je advocaat zijn om zoiets krankzinnigs uit te kramen? Hij kon toch in de banden schieten? Je waant je in Moskou of Minsk, waar politici Prigozjin ‘een kogel door zijn hoofd’ beloven. Blijkbaar staat voor sommigen op ‘geen gehoor geven aan een stopbevel’ voortaan de doodstraf. Er is een taalgebruik opgekomen dat meedogenloos is voor de sociale verhoudingen en dat men ultralinks, de ‘ecoterroristen’, La France Insoumise, voor de voeten wil werpen, terwijl het in de eerste plaats afkomstig is van bepaalde media en van de overheid, onder invloed van extreemrechts.
Politiegeweld, de prijs voor het terugtreden van de Staat
Zoals al jaren door onderzoekers wordt aangetoond is politiegeweld de regel geworden in de achterstandswijken en door te weigeren dit woord in de mond te nemen maken politici het onrechtvaardigheidsgevoel nog erger. Maar de waarheid gebiedt ons te zeggen dat dit politiegeweld tevens de kostprijs is voor het terugtreden van de Staat, waardoor buurtverenigingen in financiële ademnood kwamen en openbare diensten ontmanteld werden, wat de politie dan weer voor een onmogelijke opdracht plaatste: het handhaven van de sociale vrede in een land vol sociale onrechtvaardigheid dat zijn beledigingen aan het adres van ‘het gespuis’ altijd klaar heeft.
Dit alles tegen een achtergrond van hysterische aanklachten tegen ‘wokisme’ en tirades op de 24 uursnieuwszenders door de politievakbonden, die steeds meer leden tellen die de Thin Blue Line op hun uniform dragen, een bij suprematistisch extreemrechts in Amerika geliefd symbool.
Vanzelfsprekend kan de Staat niet werkeloos toekijken als de banlieue in brand staat. De ‘republikeinse orde’ is in opmars, met de nodige arrestaties en gewonden, desnoods met de noodtoestand of een nationale avondklok, ‘wat het ook mag kosten’, nog maar een jaar voor de Olympische Spelen. De val is dichtgeklapt. Welk ‘groot nationaal (of buitenwijk-)debat’ zal tovenaar Macron uit zijn hoed tevoorschijn halen, nu de katten van Marine Le Pen hun baard likken?
Sommige lezers van mijn artikel ‘Waar gaat het met Frankrijk heen?’ hebben aanstoot genomen aan de vergelijking die ik trok tussen Macron en Orban, Poetin en Erdogan. Ze hebben me niet goed begrepen. Ik bedoelde niet de personen (al kunnen iemands kwaliteiten en zwaktes van belang zijn), het was het soort situatie dat me deed schrijven dat Frankrijk op het punt staat ‘om te tuimelen’. Sinds het verschijnen van dat artikel hebben de signalen van zo’n omtuimeling zich opgestapeld. Oordeelt u zelf, maar dan wel over het geheel.
In een koortsachtige poging de publieke opinie weer voor zich te winnen doorkruist de president de republiek
In een koortsachtige poging de publieke opinie weer voor zich te winnen doorkruist de president de republiek, echter zonder ooit zijn neerbuigende houding te laten varen tegenover ‘Jojo’ (zoals hij in intieme kring de gemiddelde Fransman noemt, die ‘weerspannige Galliër’ – ‘Mijn volk’, zei hij in 2017, als een gefrustreerde vorst). Tegelijk passeert hij de regering en doet zoveel aankondigingen dat Le Monde kopte: ‘Emmanuel Macron, minister van alles’. Je kunt eraan toevoegen ‘en burgemeester van Marseille’.
Anticor op de index, Les Soulèvements de la Terre ontbonden …
Justitie weigert de erkenning te vernieuwen van de vereniging Anticor (lees ‘anticorruptie’), die achter de klacht zat die leidde tot de inbeschuldigingstelling van de secretaris-generaal van het Elysée. Zonder erkenning kan de vereniging zich niet burgerlijke partij stellen voor de rechtbank. Ruikt dat niet een beetje naar de troebele wateren van de Donau?
De beweging Les Soulèvements de la Terre werd ontbonden onder druk van de FNSEA, de grote vakbond van de agro-industrie, met activisten en leiders die ongestraft milieuactivisten bedreigen en geweld tegen hen plegen, waarbij haast wordt vergeten dat de FNSEA een lange geschiedenis heeft van aanvallen op prefecturen.
Het ontbindingsdecreet verantwoordt met name de maatregel met het feit dat activisten het boek How to Blow Up a Pipeline van Andreas Malm lezen en hun gsm op vliegtuigmodus zetten als ze gaan demonstreren. Regeringswoordvoerder Olivier Véran gaat zelfs zo ver dat hij hen, tegen alle bewijzen in, beschuldigt van de intentie om ordehandhavers te doden. Orwell is niet ver meer.
Vincent Bolloré, de grote geldschieter achter de Franse behoudsgezinde revolutie, laat een extreemrechtse journalist, een vriend van Eric Zemmour, benoemen tot hoofdredacteur van Le Journal du Dimanche, een van de belangrijkste weekbladen in Frankrijk. Pikant detail, deze journalist werd ontslagen bij een ander weekblad, Valeurs Actuelles, van extreemrechtse signatuur … wegens te radicaal.
Laurent Wauquiez, president van de megaregio Auvergne-Rhône-Alpes, ontneemt de subsidies aan een toneelhuis waarvan de directeur het gewaagd had kritiek op hem te uiten.
De Commission nationale de contrôle des techniques de renseignement (de commissie die de inlichtingentechnieken in de gaten houdt) is verontrust over de toename van het aantal verzoeken van de geheime diensten om toezicht te houden op politiek en sociaal activisme. Richard Ferrand, voormalig voorzitter van de Nationale Assemblee en een van de naaste adviseurs van Emmanuel Macron, laat een ballonnetje op over de mogelijkheid van een grondwetsherziening die Macron een derde ambtstermijn zou toestaan, terwijl anderen een kandidatuur voor Jean Castex-Medvedev voorbereiden. Is dit Dakar misschien of Moskou?
Ja, Frankrijk is aan het omtuimelen. De bom die in de banlieue is ontploft zal die beweging vast versnellen
Dit alles in nauwelijks twee maanden. Ja, Frankrijk is aan het omtuimelen. De bom die in de banlieue is ontploft zal die beweging vast versnellen. Misschien moeten we de definitie van ‘kantelpunt’ van het IPCC erbij halen: ‘de mate van verandering in de eigenschappen van een systeem waarboven het systeem in kwestie zich reorganiseert, vaak abrupt, en niet terugkeert naar de oorspronkelijke toestand, zelfs als de factoren die de verandering hebben veroorzaakt worden geëlimineerd’.
Het politieke klimaat in Frankrijk heeft dat punt bereikt. En Macron, die in zijn onvolwassenheid ‘meester van de klokken’ (hij die de kalender bepaalt) wilde zijn en pretendeerde de buitenwijken te verleiden via de Afrikaanse diaspora, is slechts de gevolmachtigde van een situatie die aan zijn begrip ontsnapt, maar die hij mee heeft helpen creëren. Nu de rechtse regeringen in heel Europa, van Italië tot Zweden en Finland, zich steeds meer inlaten met extreemrechts, is de vergelijking die sommigen mij kwalijk hebben genomen helaas politiek relevant en zelfs noodzakelijk.
Deze tekst verscheen op Le Temps. Vertaling: Hilde Baccarne
