Kerstmis. “Kestmis is dieën dag da ze ni schie-ieten!” zingt Wannes Vandevelde zo onnavolgbaar mooi met zijn rauwe stem. Barden bezitten echter niet altijd de ultieme wijsheid, zoveel is zeker. OORLOG is ongetwijfeld een extreem lastige, schadelijke, levensgevaarlijke conditie voor infrastructuur,  economie, politiek en puur lijfsbehoud, algemeen gesproken. Maar nuchter bekeken hoort dit fenomeen misschien niet voor niets bij de mens sinds 3000 jaar of meer. Op termijn behoedt het meemaken van oorlog culturen, maatschappijen en beschavingen misschien toch tegen inwendige destructieve krachten en uiteindelijk instorten.

Een van de merkwaardigste onderstromen in de hedendaagse geschiedenis sinds ik de actualiteit systematisch begon te volgen in de jaren zeventig, is de desintegratie van de eenheid en de politieke eensgezindheid in de Verenigde Staten van Amerika. Met als kolossaal en gevaarlijk voorlopig hoogtepunt de “president” die het woord “bedrog” letterlijk in zijn familienaam draagt.

Het is een droevige zaak, die de stabiliteit in de wereld bedreigt en de welvaart en vooruitgang in dat Amerika, een van onze trouwste en sterkste bondgenoten.  Je zag als observator na WO II hoe het morele krediet die deze Amerikaanse mensen hadden vergaard door te komen vechten in de oude wereld tegen de zwarte kanker die zich hier had verspreid sinds september 1939 en bij ons vanaf 10 mei 1940 tot 8 mei 1945 met VE-Day (Vrede/Victory in Europe), verdampte toen de Amerikaanse natie met overmoed nieuwe oorlogen aanvatte die veel minder gerechtvaardigd mochten heten: Korea, Vietnam, Koeweit, Irak, Afghanistan…

Maar wie nu direct zegt: “Je mag geen oorlog voeren. Vrede en liefde zijn het enige dat mens en mensheid nodig hebben!”, die ziet een en ander misschien toch al te simplistisch en daarom fout.   Het kan voor sommigen nieuw, ongehoord en zelfs afstotelijk in de oren klinken, maar de duurzame vrede en samenwerking, de geest van respect en zorg die de Mensenrechten  ademen in Europa sinds 1946, dat is voor de ervaren historicus ook juist een gevolg van… de gesel van oorlog-op-eigen-terrein die onze ouders en grootouders hebben meegemaakt.

Vandaag begint die positiviteit af te kalven. Dat heeft wellicht te maken met de les van de oorlog en zijn vernietigende invloed die nu… te lang voorbij is. Pijn, ontbering, gebrek, verwonding, verarming, dood en vernedering lijden, het maakt de mens toch onvermijdelijk nederig, ook collectief?

Wat Amerika betreft: het lijkt vanuit nuchtere logica en kijk op de beschikbare historische kennis duidelijk dat dit land in al zijn huidige afschuwelijke verdeeldheid, waar waarheid wordt beantwoord  (van binnenuit) met fake news dat de leugenachtige naam alternative truth krijgt opgeplakt, waar de beide grote partijen zijn gaan lijken op legers die tegenover elkaar in de loopgraven zitten, en mekaar niets meer gunnen in ontspoorde, verhitte partij-digheid, dat dit land te lijden heeft aan dit: het UITBLIJVEN van enige oorlog op het eigen terrein.

Sinds de secessie-oorlog (jaren zestig van de negentiende eeuw) is dit zo.

De maatschappij die niet tijdig  – om in horticultuur-termen te spreken – sterk wordt bij-gesnoeid, wordt na verloop van tijd vatbaarder voor de kwaal die de Grieken zo helder hebben verwoord: HUBRIS.

Amerika gaat jaar na jaar misschien toch stuk aan veelvormige overmoed. Aan het ontbreken van oorlogsgevaar.  Aan bijhorende onzekerheden en grote innerlijke verdeeldheid. Aan het gebrek van een gemeenschappelijke vijand, die de eenheid zou kunnen bevorderen, de centripetale krachten kon versterken.

De hypothese lijkt misschien erg dwars, maar ze lijkt bruikbaar om vreemde, verontrustende  toestanden in de recente geschiedenis, diplomatie en geopolitiek te verklaren. In Amerika, maar toenemend ook in Europa.

Uitzicht en inzicht lijken me te vitaal,  te belangrijk, om ze te laten liggen,  ten prooi aan politieke correctheid en vriendelijkheid van overwegen.

AI

Wellicht komt ooit de tijd dat we een groot vraagstuk als dit over het wedervaren van de mens, een vraag over de toekomst, via invoeren van duizenden feiten uit geschiedenis en politiek kunnen voorleggen aan een supercomputer. Of aan een AI-app de vraag kunnen stellen, misschien. Of blijft dit soort vragen over het lot van de mensheid voor eens en altijd beperkt tot de mogelijkheden van een zekere captain Kirk en zijn rechterhand Mister Spock, voer voor de boordcomputer van Starship Enterprise?

Illustratie

Ruiterstandbeeld van generaal van het leger Philip Sheridan (1832 – 1888, actief in de Amerikaanseburgeroorlog), Parlement van de staat New York. Flickr, Onasill – Bill Badzo