“Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding, dagvaardt het chemiebedrijf 3M Belgium voor de ondernemingsrechtbank. Volgens een in 2022 gesloten ‘saneringsovereenkomst’ moest het chemiebedrijf, met een vestiging in Zwijndrecht, zwaar met PFAS vervuilde gronden op eigen terreinen bergen. Maar dat is tot op heden nog niet gebeurd. Het heeft Lantis al veel geld gekost” (Gazet van Antwerpen, 12 juni 2024).

Je kan het ook anders schrijven: Lantis wou van bij het begin 3M dagvaarden, maar het Politiek Stuurcomité maakte er een illegale en geheime dadingsovereenkomst van waardoor 3M slechts een deel van de schade moest betalen en de rest in de nek van de belastingbetaler werd gelegd.

Om de politiekers die dat fiksten uit de wind te zetten bedacht het parlementair onderzoek daarover een smoes: “Een cascade van collectieve beslissingen”, iedereen is verantwoordelijk.

Wie de door 3M veroorzaakte PFAS-vervuiling moet betalen is erg duidelijk. Volgens zowel de Europese als de eigen Vlaamse regelgeving is het universeel principe “Polluter Pays Pollution”, de vervuiler betaalt, van toepassing.

Maquette van de oorspronkelijk geplande brugverbinding, de Lane Wapperbrug. Foto: Wwuyts/CC BY-SA 3:0

Op basis van deze dwingende regelgeving maakte de bouwheer BAM-LANTIS¹ een ontwerp van dagvaarding om 3M voor de rechter te brengen in betaling van alle schade. Dat was ook de wettelijke opdracht van de bouwheer.

Want BAM-LANTIS is een verzelfstandigd overheidsbedrijf met een eigen opdracht en verantwoordelijkheid. Volgens deze juridische constructie is het de Raad van Bestuur van BAM-LANTIS die deze bevoegdheid en verantwoordelijkheid draagt.

In werkelijkheid dient deze constructie om de achterliggende politieke verantwoordelijkheid af te schermen. De eigenlijke beslissingsmacht ligt immers niet bij de overigens politiek benoemde leden van de Raad van Bestuur van het bedrijf maar, zoals de omschrijving het zelf zegt, bij het ‘Politiek Stuurcomité’.

Het Politiek Stuurcomité is een enkel feitelijke aangelegenheid waarin de voogdijministers samen zitten met de vertegenwoordigers van de stad Antwerpen. Dit Stuurcomité deed wat de bedoeling was van hun samenkomsten: de beslissing van de Raad van Bestuur van BAM-LANTIS werd gestuurd, gewijzigd en zelfs geheel omgedraaid.

Dat was meermaals fout. Het was een illegale politieke ingreep in de bevoegdheid van de Raad van Bestuur van het zogezegd verzelfstandigde overheidsbedrijf. Het was een even illegale miskenning van de dwingende internationale en eigen Vlaamse regelgeving.

Omdat door deze ingreep de burger de grootste schade moest betalen werd in de dadingsovereenkomst ook een vertrouwelijkheidsovereenkomst voorzien: niemand mocht er zonder toelating van 3M over communiceren, wat de burgemeester van Antwerpen dan ook niet deed.

Het Vlaams parlementair onderzoek zat er verveeld mee. Uit de verrichtingen van deze Commissie bleek duidelijk dat er politieke inmenging en zelfs illegale inmenging was en dat niet de bouwheer maar het Politiek Stuurcomité verantwoordelijk was voor de illegale en geheime “sturing”.

PFAS-sites in Vlaanderen, noteer de concentratie rond Antwerpen op de site van de Oosterweelverbinding. Map: vmm.be

Maar het verging deze Commissie zoals de meeste andere parlementaire handelingen. In de eerste Bijzondere Kamercommissie over misbruik in de kerk werden de ongrondwettelijke ingrepen van de toenmalige justitieminister Stefaan De Clercq als “goede trouw” omschreven.

In het parlementair onderzoek naar de wordingsgeschiedenis van de afkoopwet, de wet die fraudeurs toeliet schuld en boete af te kopen, werd de verantwoordelijke justitieminister Koen Geens zelfs niet gehoord.

Om de verantwoordelijkheid van het Stuurcomité voor het PFAS-akkoord te omzeilen werd de ministeriële en stedelijke verantwoordelijkheid omgebogen tot een collectieve verantwoordelijkheid.

Buiten de erg pijnlijke vraag wie intussen de facturen betaalt legt ook dit dossier de gehele problematiek van de nieuwe werkwijze bloot met de zogezegd verzelfstandigde overheidsbedrijven. Meerdere schandalen als bijvoorbeeld de dossiers Publifin of Land Invest hebben er de gebreken van aangetoond.

Telkenmale werd de juridische constructie misbruikt om enerzijds de afwending van gemeenschapsgelden mogelijk te maken en er anderzijds de werkelijke verantwoordelijken er niet aansprakelijk voor te maken.

Dezelfde techniek wordt ook aangewend in de gemeentelijke zogezegd verzelfstandigde bedrijven die toelaten vooraf opgestelde samenwerkingsovereenkomsten te maken met bouwpromotoren of projectontwikkelaars.

Meerdere verslagen van autonoom overheidsbedrijf Audit Vlaanderen over dergelijke wantoestanden in gemeenten als Boechout tonen er alle elementen van en moeten daarom ook geheim blijven.

Wie wat aan deze geïnstitutionaliseerde vormen van wanbeleid wil doen kan er niet meer omheen. De waarheid kruipt waar zij niet kruipen kan. In het dossier van misbruik in de kerk vroegen de slachtoffers formeel om de gewezen justitieminister te horen over zijn onwettelijke ingrepen.

De afkoopwet werd door het Grondwettelijk Hof afgekeurd en nadien tweemaal aangepast om aan de vereisten van eerlijk procesgang te kunnen voldoen. In het dossier 3M kan een dagvaarding van de vervuiler niet meer ontweken worden. Ook in het voorbeelddossier over het wanbeleid in Boechout komt de waarheid vroeg of laat toch boven water.

Er moet ook worden uitgemaakt op welke wijze deze gaan regeren. Vooral de door zakenadvocaten bedachte constructies waarbij zo gezegde verzelfstandigde overheidsbedrijven werden opgericht komen daarbij in het vizier.

Daarbij werd de juridische fictie doorgevoerd dat de beslissingen in die bedrijven op van de politiek onafhankelijke wijze door een raad van bestuur met eigen bevoegdheid en verantwoordelijkheid worden genomen.

In werkelijkheid zijn de leden van die raden van bestuur veelal politiek benoemde uitvoerders van wat achterliggende feitelijke samenkomsten van de politiekers, als deze die in het Politiek Stuurcomité, zitten hebben beslist.

Maar door deze juridische fictie ontsnappen deze politieke mandatarissen aan de aanspreekbaarheid en de verantwoordelijkheid die, als het verkeerd loopt, bij de leden van de raad van bestuur wordt gelegd zodat de echte beslissers aan hun eigen verantwoordelijkheid kunnen ontkomen.

Voeg daaraan toe dat, zoals erg duidelijk door het Publifin-schandaal werd bewezen, in dit systeem iedereen tevreden werd gehouden door overmatige vergoedingen voor zelfs fictieve prestaties, wat terecht de “graaicultuur” werd genoemd.

Deze “move” is belangrijker dan de vraag wie er aan de knoppen gaat zitten. Als dat niet gebeurt is het erg voorzienbaar dat de ontwijking van de boemerang zoals die nu op het Antwerps Stuurcomité terugkomt de volgende maal nog meer politieke slachtoffers zal maken.

Note: