De Europese middenpartijen houden stand, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zondagavond 9 juni. En inderdaad, de Europese Volkspartij (EVP), bestaande uit centrum-rechtse, christendemocratische en conservatieve partijen groeit naar 190 zetels. Samen met de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D) die afglijdt naar 136 zetels, blijven zij de grootste machtsblokken voor de komende vier jaar, maar zien ze het gat tussen hen vergroten.

Het grote verlies is te zien aan de progressieve kant: de Groenen (Greens), raakten tot nu toe 19 zetels kwijt. En ook de liberalen (Renew), verliezen 22 zetels.

En wie zijn de grote winnaars? Hoewel extreemrechts niet voor een ‘aardverschuiving’ zorgde, moeten we de opmars van deze uiterst rechtse partijen niet onderschatten. “Onder de streep hebben alle uiterst rechtse partijen bij elkaar nog nooit zo veel zetels behaald in het Europees Parlement. Dat is echt historisch te noemen. Daar hoeven we niet omheen te praten”, zo zegt Léonie de Jonge, politicoloog aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De echte winnaars zijn aan de rechter, conservatieve kant te vinden. De verkiezingsuitslag laat zien dat het Europarlement naar rechts zal kantelen, en misschien wel de meest rechtse samenstelling uit zijn geschiedenis zal krijgen.

De opkomst van extreemrechts

Uiterst rechtse partijen behaalden grote winsten in verschillende landen. Zo behaalde Meloni’s Fratelli d’Italia 28,8 procent van de stemmen in Italië, goed voor 24 zetels in het Europees Parlement. Het Rassemblement National in Frankrijk boekte een grote overwinning met 31,37 procent van de stemmen, waardoor Macron zelfs nieuwe verkiezingen uitriep.

Hoewel Alternative für Deutschland niet won, kwamen ze met veertien zetels wel als tweede uit de bus in het Europees Parlement. En ook in Oostenrijk, Hongarije en Tsjechië boekten uiterst rechtse en populistische partijen aanzienlijke successen.

En ook de radicaal-rechtse fracties in het Europees Parlement groeien: de Europese Hervormers en Conservatieven (ECR) gaat van 69 naar 76 zetels. Identiteit en Democratie (ID), waar Vlaams Belang bij zit, van 49 naar 58.

Naast de bekende radicaal-rechtse fracties zijn er ook nog verschillende radicaal-rechtse partijen die zonder partijfamilie door het Europees Parlement zweven. Bijvoorbeeld Alternative für Deutschland, die onlangs na een hoop schandalen uit de ID-fractie is gegooid.

Of bijvoorbeeld de Hongaarse partij Fidesz van Viktor Orbán, en de Smer-partij van de pro-Russische Slowaakse premier Robert Fico.

Extreemrechts en samenwerken

Hoewel na de Brexit ‘exit’ uit de EU als echo door de uiterst rechtse kant nagalmde, lijkt radicaal-rechts zich nu constructiever op te stellen, zo schrijft EU-historicus en onderzoeker Koen van Zon in De Correspondent. “Het doel: niet de EU verlaten, maar haar van binnenuit hervormen.”

Toch moeten we maar zien hoever de rechts-populisten zullen komen, vervolgt van Zon. In het Europees Parlement draait het namelijk vooral om dossierkennis, het verkrijgen van zogenaamde ‘rapporteurschappen’, zodat je ook daadwerkelijk invloed hebt op de inhoud van de wetgeving, en last but not least: samenwerking. Dat is allemaal politiek handwerk “waarin zij niet bepaald uitblinken”.

Radicaal-rechts heeft moeite zichzelf te organiseren in het Europees Parlement, en loopt al lange tijd vast in de Brusselse politiek. “Radicaal-rechts wist tot dusver geen samenhangend blok te vormen, onder andere door tegenwerking van de centrumpartijen. Daarom komen rechts-populisten ook zelden in aanmerking voor invloedrijke posities in het Europees Parlement.”

Zelfs nu deze partijen samen de grootste fractie in het Europees Parlement kunnen vormen, blijft het dus onzeker hoe en of radicaal-rechts zich gaat verenigen.

Ook zonder gebundelde krachten staat er veel op het spel

Maar ook als radicaal-rechts zijn krachten niet bundelt, kan de invloed groot zijn. Het wordt voor centrumrechts bijvoorbeeld makkelijker om ‘gelegenheidscoalities’ te vormen over de rechterkant.

Daarnaast kunnen ze onderhandelingen vertragen of onderhandelen over toezeggingen van stemmingen, in ruil voor steun van andere wetten.

Het feit blijft namelijk dat het Europarlement als geheel flink naar rechts is opgeschoven, waardoor er thema’s zijn die onder druk komen te staan.

Wat betekent deze uitslag bijvoorbeeld voor de Green Deal?

De meest uitgesproken voorstanders van de ‘Green Deal’ verliezen aan invloed, terwijl partijen die kritisch zijn op de klimaatplannen in het Europees Parlement juist groeien.

Betekent dit dat de Green Deal, het ‘ambitieuze Europese klimaat- en milieuprogramma’, nu op pauze wordt gezet? In Brussel lijkt niemand dit te verwachten. De afgelopen jaren zijn namelijk al veel wetten in gang gezet.

Echter klinken zowel bij radicaal-rechtse als centrumrechtse groepen harde geluiden van kritiek op deze deal. Bovendien stellen experts dat de Green Deal eigenlijk nog moet worden uitgebreid om de klimaatdoelen te halen.

En dan het Europees migratiebeleid?

Een andere vraag is of het gloednieuwe migratiepact, dat al een aanzienlijke aanscherping van het bestaande beleid inhoudt om migranten bij de Europese buitengrenzen vast te houden, nog verder aangescherpt kan worden.

Het waren namelijk niet alleen de radicaal-rechtse partijen die hiervoor pleitten; ook de centrumrechtse christendemocraten bepleitten in hun verkiezingsprogramma een beleid dat doet denken aan het Rwanda-plan van het VK. Dit plan houdt in dat asielzoekers in de toekomst naar “veilige derde landen” worden verplaatst en na een positieve beoordeling daar worden opgevangen.

Wat er van deze plannen terecht zal komen, is nog niet duidelijk. De vraag is of ze stand zullen houden als ze getoetst worden door Europese rechters. Toch kan het migratiebeleid ook op andere manieren worden aangescherpt.

De ruk naar rechts betekent namelijk ook steun voor migratiedeals met landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Hierbij wordt Europees geld beloofd in ruil voor het tegenhouden van migranten, (lees het sluiten van de grenzen voor mensen die hulp nodig hebben vanwege genocides of humanitaire crisissen). Er wordt verwacht dat de EU verder zal gaan met het sluiten van dit soort deals.

En Oekraïne?

Daarnaast rijst de vraag of de steun voor Oekraïne wordt voortgezet. Hoewel Von der Leyens EVP de grootste partij blijft en Oekraïne belooft te steunen, moet er nog wel een werkbare coalitie worden gevormd.

Op 18 juli stemt het Europees Parlement over de nieuwe Commissie-voorzitter. De kans is groot dat Von der Leyen herkozen wordt, maar ze zal daarvoor nog wat steun moeten verzamelen. Ze heeft minstens 361 leden nodig om haar te steunen. In theorie kan ze dit doen zonder radicaal-rechts, maar omdat niet alle fractieleden binnen haar eigen partij haar zullen steunen, wordt een ruime marge als essentieel beschouwd, door experts.

Om deze marge te vergroten, flirtte ze al met Meloni, wat dan weer heeft geleid tot dreigementen van de liberalen en sociaal-democraten om hun steun in te trekken als ze een deel van radicaal-rechts omarmt.

Overigens hangt het voortzetten van de pro-Oekraïne koers ook af van de herverkiezing van Macron, die na zijn nederlaag nieuwe verkiezingen heeft uitgeroepen. Als hij herkozen wordt, kan hij zijn steun aan Oekraïne voortzetten en ook zijn Europese ambitie voor een industriebeleid voor defensie najagen.

Een voortdurende trend

Al met al zien we eigenlijk geen grote veranderingen, maar een voortdurende trend die al geruime tijd gaande is. Conservatief Europa is in opkomst, het Europarlement kantelt naar rechts, terwijl we het politieke midden steeds verder zien afbrokkelen.

Als deze ontwikkeling zich voortzet, kan er een moment komen waarop de grote drie partijen geen meerderheid meer vormen. Dit zou aanzienlijke gevolgen hebben voor de machtsverhoudingen, het beleid en de toekomst van Europese integratie.