Tegenover verstarde politieke dogma’s plaatste hij twijfel en ironie in zijn verhalen en zijn romanpersonages. Tegenover die ene waarheid plaatste hij waarheden in een soortement polyfoon koor. Tegenover de zekerheid van identiteit zette hij de tragikomische ambiguïteit van de mens. Tegenover één zin van bestaan, meerdere zinnen. Tegenover autoritaire macht zette hij steevast de grap. Tegenover kitsch de kunsten. Tegenover het stellige pamflet en moralistisch manifest zette hij filosofie en het essay. Hij stelde meer vragen dan dat hij antwoorden gaf. Hij verbond zijn kleine geschiedenis met de Grote Geschiedenis (Machtsovername door stalinistische communisten in 1948, Praagse Lente in januari 1968, Russische invasie in augustus 1968, Fluwelen Revolutie in november 1989,…).
Wat een mooi en inspirerend oeuvre heeft Milan Kundera geschreven en ons nagelaten : van “La plaisanterie / De grap” (1967), “Valse aux adieux / Afscheidswals” (1970), “La vie est ailleurs / Het leven is elders” (1973) over “L’insoutenable légèreté de l’être/ De ondraaglijke lichtheid van het bestaan” (1984), “Immortalité / Onsterfelijkheid” (1988), “La lenteur / De traagheid” (1995), “Identité / Identiteit” (1997) tot “Ignorance / Onwetendheid” (2002) en “La fête de l’insignifiance / Het feest der onbeduidendheid” (2014). Mijn liefde voor het Frans en de literatuur is dankzij Kundera alleen maar gegroeid.
Zijn eigenzinnige kijk op literatuur en literatuurgeschiedenis (Cervantes, Rabelais, Balzac, Dostoïevski,…) en bij uitbreiding ook op klassieke muziek (Beethoven, Janacek, Schönberg,…) de beeldende kunsten (Francis Bacon) en ook bijvoorbeeld Federico Fellini, is terug te vinden in “L’art du roman / de kunst van de roman”, “Les testaments trahis / de verraden testamenten”, “Le rideau / Het gordijn” en “Une rencontre / Een ontmoeting”. Geen academische, maar een persoonlijke en kunstzinnige kijk en reis in de schone kunsten.
Kundera doceerde literatuur aan de universiteit van Rennes en aan de befaamde filmschool FAMU in Praag waar hij lesgaf aan onder meer Milos Forman, één van de belangrijkste cineasten van de Tsjechoslovaakse New Wave (1963-1968). Kundera’s werk is ook verfilmd. “Zert / De grap” (1969) door Jaromil Jires en natuurlijk “The Unbearable Lightness of Being” (1988) door Philip Kaufman, op basis van een scenario van Jean-Claude Carrière met Daniel Day-Lewis, Lena Olin en Juliette Binoche. Deze verfilming, die Kundera zelf maar matig kon waarderen, betekende mijn toegang tot het literatuur van Kundera. Via zijn essays was Milan Kundera trouwens een begenadigd docent literatuur- en cultuurgeschiedenis voor de student Franse literatuur en filosofie die ik eind jaren tachtig, begin jaren negentig was.
Sinds 2014 is er geen nieuwe roman of nieuwe essaybundel van Kundera meer verschenen. Elk jaar na 2014 keek ik verlangend uit naar een nieuw boek. Dat is er niet meer gekomen. In 2021 publiceerde journaliste Ariane Chemin echter haar decennialange zoektocht naar Kundera, “À la recherche de Milan Kundera”, zowaar een mooi, ontroerend en troostend eerbetoon aan de mysterieuze meester-verteller die zich al bijna veertig jaar uit het publieke leven had teruggetrokken.
Wouter Hessels, docent filmgeschiedenis en filmanalyse RITCS & INSAS
