Gaza vergelijken met de joodse getto’s gecreëerd door nazi-Duitsland kostte Masha Gessen haar publieksceremonie bij de Hannah Arendt Award-uitreiking.
Door Tarik Cyril Amar; 27 December 2023.

De bekende Russisch-Amerikaanse journaliste Masha Gessen – auteur van bestsellerboeken en vaste redacteur bij het tijdschrift The New Yorker – is verwikkeld geraakt in een schandaal aangaande de Holocaust en de huidige oorlog van Israël tegen de palestijnen.

Omdat zij Gaza vergeleken had met het getto van Warschau werd Gessen, die zelf joodse is, gecanceled, zij het op een ongewone, indirecte manier. Ze had eerder de duitse Hannah Arendt Prijs voor Politiek Denken gekregen. Hoewel de prijs niet werd ingetrokken, maakten de twee sponsors, de Heinrich Böll Stichting en de stad Bremen, publiekelijk hun ongenoegen over de ontvanger kenbaar: de burgerij van Bremen liet verstaan dat ze geen ceremonie voor een dergelijk auteur zou organiseren. Vervolgens verklaarde de Stichting demonstratief zich terug te trekken uit een evenement dat hoe dan ook niet meer zou plaatsvinden, en als klap op de vuurpijl haastte ook de Universiteit van Bremen zich om iedereen te laten weten dat ook haar deuren voor Gessen gesloten zouden zijn.

Gessen’s stelling was niet eens zo vergaand als die van de palestijnse geleerde en schrijver Refaat Alareer, die al lang voor Gessen dezelfde vergelijking, inclusief de logische conclusie, gemaakt had: als Gaza lijkt op het getto van Warschau, dan is het palestijnse verzet vergelijkbaar met de joodse opstand in dat getto in 1943.
Gessen is een intellectueel uit New York, terwijl Alareer er een uit Gaza is. Alareer werd ‘gecanceled‘ op de meest alomvattende manier: hij werd samen met enkele familieleden opzettelijk vermoord door Israël. Zijn moord werd voorafgegaan door een karaktermoord op sociale media, waarbij ook de prominente Amerikaans-Joodse bullebak en ‘culture warrior‘ Bari Weiss betrokken was.

Uiteindelijk kreeg Gessen nog steeds de prijs, maar in een behoorlijk afgeslankte ceremonie en niet in het openbaar maar wel op een geheime locatie (Gessen noemde op bizarre wijze de angst voor “de Russen” als reden voor de semi-geheimhouding, maar laten we onze tijd niet verspillen aan dergelijke gekke dingen).

Kortom, wat een onderscheiding zou moeten zijn, werd behandeld alsof het iets was om zich voor te schamen – voor de duitse sponsors, althans. Een onderscheiding uitreiken en tegelijkertijd de ontvanger ervan ‘cancelen’ is uiteraard te gek voor woorden. Stelt u zich eens een huwelijksaanzoek voor met een bijsluiter waarin aangegeven staat dat de aanzoeker niet graag te veel in het openbaar gezien wil worden met de uitverkorene.

Vooral in Duitsland had deze behandeling van een joodse winnaar vanzelfsprekend enkele alarmbellen moeten doen afgaan. Want het roept pijnlijke herinneringen op aan hoe in voorbije donkere tijden maar al te veel etnische duitsers, die zelf geen nazi’s waren maar zich aanpasten aan de regels ervan en toen de druk van het regime toenam, anders met hun (voormalige) joodse kennissen omgingen: “Je begrijpt zeker toch wel dat ik niets tegen je heb, maar kunnen we alsjeblieft voorkomen om voortaan nog samen gezien te worden? ‘T is echt niets persoonlijks, weet je.”

Hoe is dit gebeurd? De duitse tact is natuurlijk legendarisch, maar in dit geval staan er serieuzere zaken op het spel. Gessen is niet vreemd aan controverse. Zoals blijkt uit het feit dat ze zondermeer de schuld doorschuift naar ‘de russen’ in wat eigenlijk een exclusief duits fiasco is, kunnen zij en de russische staat mekaar al lang niet meer recht in de ogen kijken en die relatie is er de laatste tijd niet beter op geworden: Gessen is recent op een lijst van gezochte personen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken geplaatst onder beschuldiging van het verspreiden van valse informatie over het russische leger (1). De kern van de kwestie is dat zij russische strijdkrachten heeft beschuldigd van wreedheden in de Oekraïense stad Bucha, en Rusland doet deze beschuldigingen af als vals.

Tegen die achtergrond is het bijzonder ironische van deze Arendt prijs-affaire dat Gessen nu aangevallen wordt omdat zij het in wezen eens is met de russische president Vladimir Poetin: die waarschuwde al in oktober dat Israël geen tactieken mag overnemen vergelijkbaar met die van Nazi-Duitsland bij de belegering van Leningrad (nu Sint-Petersburg) in de jaren veertig, waar de familie van Poetin zwaar geleden heeft. Gessen heeft een langere weg afgelegd om tot een gelijkaardig besluit te komen, maar haar vergelijking tussen het getto van Warschau en Gaza wijst in precies dezelfde richting. Daarop samen met Poetin gecanceled worden – dat moet voor Gessen een hele nieuwe ervaring zijn.

De al lang bestaande spanning tussen Gessen en de russische overheid is niet de oorzaak van het schandaal in Duitsland. Integendeel, de kritiek van Gessen op de russische regering is in werkelijkheid haar belangrijkste koopwaar en speelde een sleutelrol bij het in de wacht slepen van de Hannah Arendt Prijs. Dat onderdeel van Gessens werk was, naar we mogen aannemen, vooral welkom bij de Böll-Stichting. Die stichting is uiteindelijk het belangrijkste beïnvloedingsinstrument in het maatschappelijk middenveld van de hyper-Atlanticistische, fel anti-russische en militaristische Groene Partij, die Duitsland – en de wereld – de komisch ondiplomatieke en incompetente Berlijnse chef-diplomaat heeft gegeven, Annalena Baerbock.

Toen Gessen echter de moed vond om haar mening te uiten over de israëlische acties in Gaza, brak het angstzweet uit bij de sponsors van de prijs. Als Gessen de aanval op Gaza eerder zou hebben gelijkgesteld met de nazi-‘liquidatie van het getto van Warschau’, dan zou ze de onderscheiding hoogstwaarschijnlijk nooit hebben ontvangen. Maar aangezien de ontvanger al bekend was gemaakt – en de onafhankelijke jury zich achter Gessen bleef scharen – konden de misnoegde sponsors alleen nog maar proberen om een zo groot mogelijke afstand te nemen. Vandaar het vreemde resultaat van een Schrödingerprijs die er, net als het nucleaire arsenaal van Israël, wel is, maar eigenlijk ook niet.

Het is duidelijk dat de goede oude westerse dubbele standaarden springlevend zijn. Kritiek op Rusland levert een dikke prijs op (met een prijzenpot ter waarde van 10.000 euro); maar kritiek op Israël is ongewenst. Omdat in dit geval beide van dezelfde persoon kwamen, heeft het schandaal met ongeëvenaarde precisie aangetoond dat de westerse elites de geopolitiek van vriend en vijand volgen: onze vrienden kunnen daarbij letterlijk wegkomen met massamoord. Sterker nog, wij zullen hen helpen deze te plegen. Het doet er niet toe dat medeplichtigheid aan genocide volgens de Genocideconventie van de VN uit 1948 niet minder strafbaar is dan de misdaad zelf, en er zijn al pogingen ondernomen om dienovereenkomstig aanklachten in te dienen.

De vijanden van het Westen worden daarentegen aan strenge normen onderworpen. De algemene indruk is er een van adembenemende hypocrisie. De ultieme ironie hier is dat die indruk op zijn beurt ook nog echte geopolitieke gevolgen heeft: het Westen is zo bedreven geworden in het diskrediteren van zijn aanspraken op superieure morele waarden dat het zijn eigen mondiale invloed ondermijnt. Er was al een “tektonische verschuiving” in de wereldorde in volle gang vóór de israëlisch-westerse slachtpartij in Gaza. Maar dit laatste zal één en ander nu zeker katalyseren. En het Westen heeft dat alleen maar aan zichzelf te danken.

Het geval van Gessen laat zien hoe dat westerse gedragspatroon niet openstaat voor enige bijsturing. En wel om twee redenen. Ten eerste: zelfs in Duitsland beschermde de joodse identiteit van Gessen haar niet. Je zou verwachten dat Duitsers wel twee keer zouden nadenken voordat ze achter een joodse auteur aangaan die iets te zeggen heeft over Israël en de Holocaust. Nee. Het is verleidelijk om dit falen als een Duitse eigenheid te beschouwen, maar helaas is het wijdverbreider. In feite bestaat er een algemeen Westers patroon waarbij niet “alleen” palestijnse en pro-palestijnse stemmen worden onderdrukt, maar ook “zelfs” Joden worden gecensureerd wanneer zij Israël durven te bekritiseren.

Ten tweede zullen de westerse russofoben huilen van woede en pijn, maar de russische president Vladimir Poetin heeft gelijk: zelfs in de slechtst mogelijke lezing is wat Rusland aangericht heeft in Oekraïne, bijna twee jaar na de invasie van februari 2022, substantieel beter dan wat Israël nalaat in Gaza na twee maanden van meedogenloze, willekeurige bombardementen, hongersnood, belegering en systematische en grootschalige vernietiging van vitale infrastructuur.

Men kan ook stellen dat inmiddels bijna alle gazanen ontheemd zijn; net als miljoenen oekraïners, maar dat is bijlange geen meerderheid. En toch is het de kritiek op Israël – en niet Rusland – die Gessen in problemen bracht. We zien dus niet alleen het hanteren van twee maten en twee gewichten, maar vooral dat dit gebeurt op een zeer flagrante manier: in een groot deel van de westerse publieke opinie slaagt Israël erin niet alleen weg te komen met iets waar Rusland niet kan mee wegkomen. Sterker nog, Israël komt weg met dingen die veel erger zijn dan wat Rusland feitelijk doet.

Tenslotte is er nog het probleem van de vergelijking. Gessen is in een val gelopen die zo duidelijk is dat je je moet afvragen of ze het met opzet heeft gedaan. Israël, met zijn extreem agressieve lobby’s in het Westen, en de westerse elites die zich plooien naar beide, hebben een absurde gewoonte ontwikkeld: volgens hun regels is het vergelijken van de Holocaust met wat dan ook absoluut ‘verboten‘, alsof deze gruwelijke genocide een gebeurtenis buiten de menselijke geschiedenis was geweest. Maar vooral degenen die onophoudelijk roepen ‘nooit meer’, maken zich belachelijk als ze daarop alle vergelijkingen veroordelen. Hoe moeten we dan wel weten wanneer iets soortgelijks ‘opnieuw’ gebeurt als we niet eens mogen de vergelijking maken?

Het onderliggende probleem is uiteraard niet een kwestie van intellectuele verwarring, maar van opzettelijke, politiek gemotiveerde oneerlijkheid. Stel uzelf een eenvoudige vraag: wat is een vergelijking? Het is het in je hoofd naast elkaar leggen van verschillende (niet per definitie dezelfde) dingen, in de overtuiging dat ze mogelijk overeenkomsten kunnen hebben. Om precies te zijn: genoeg overeenkomsten zodat de vergelijking je nieuwe inzichten kan bieden. Als het werkt – geweldig, dan heb je iets geleerd. Als dat niet het geval is, heb je ook iets geleerd: namelijk dat de twee dingen niet zo veel op elkaar lijken.

Degenen die bang zijn voor zo’n elementaire procedure die ons moreel slimmer en misschien zelfs een beetje beter zou moeten maken, zijn eenvoudigweg bang voor de resultaten ervan, hoogstwaarschijnlijk omdat ze die maar al te goed kennen. En dat is de kern van dit schandaal: Gessen werd niet echt half-gecanceled omdat ze zich aansloot bij degenen die al lange tijd plausibele vergelijkingen hebben gemaakt tussen de nazi-methoden en de huidige Israëlische methoden in Gaza, maar wel omdat die vergelijking verschrikkelijke overeenkomsten oplevert.

Nee, de Holocaust en de Israëlische verwoesting van Gaza zijn niet hetzelfde (hoewel, eerlijk gezegd, misschien…), maar het zijn beide wel voorbeelden van genocidale aanvallen. En van toeschouwers die de slachtoffers in de steek laten of zelfs de daders steunen. Hannah Arendt zou dit al evenzeer als Gessen opgemerkt hebben. Geen wonder dat veel zionisten ook haar niet konden luchten.

Tarik Cyril Amar

Door Tarik Cyril Amar, een historicus uit Duitsland, werkzaam aan de Koç Universiteit in Istanbul. Werkgebieden zijn Rusland, Oekraïne en Oost-Europa, de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, de culturele Koude Oorlog en de politiek van het geheugen.

@tarikcyrilamar
tarikcyrilamar.substack.com
tarikcyrilamar.com

Bron: “How a Jewish Kremlin critic was almost canceled in Germany for speaking out against Israel”

Mag vrij gedeeld worden op sociale media

(1): Ex-US-state-run media editor put on Russian wanted list