“De Europese Commissie is de hoedster van de EU-verdragen en heeft ervoor te zorgen dat de EU-lidstaten de internationale en Europese wetgeving respecteren”, zegt Giulia Capitani, migratiebeleidsadviseur bij Oxfam Italia. “Ze moet de grondrechten van alle mensen in heel Europa handhaven en beschermen. Maar in plaats daarvan vullen ngo’s die reddingswerk uitvoeren de beschamende leegte op zee die de EU-lidstaten open laten. In plaats van dat ngo-werk te belemmeren, zouden EU-lidstaten hen moeten betrekken bij het opzetten van een goed systeem voor zoek- en reddingsactiviteiten”, aldus Capitani.

Wet 15/2023

In maart van dit jaar werd in Italië een nieuwe wet van kracht: Wet 15/2023. Die verbiedt zoek- en reddingsvaartuigen om meer dan één reddingsoperatie tegelijk uit te voeren, aangezien de wetgeving bepaalt dat deze vaartuigen na een operatie onverwijld naar de toegewezen, veilige plaats moeten navigeren. Deze schepen mogen met andere woorden geen hulp bieden aan andere vaartuigen in nood. 

De wet verplicht kapiteins die een redding hebben uitgevoerd ook om ‘niet-gespecificeerde informatie’ te verstrekken aan de Italiaanse autoriteiten over de uitgevoerde redding.

Verre havens

Bovenop de nieuwe wet is de recente praktijk gangbaar dat de Italiaanse autoriteiten verre havens toewijzen om er de overlevenden van boord te laten gaan. 

Dit beleid is in geen enkele wet opgenomen, maar in gebruik sinds december 2022. Reddingsschepen krijgen dan een veilige plaats toegewezen op plekken die de reistijd vaak doen toenemen waardoor de aanwezigheid van deze schepen in de zoek- en reddingszone wordt beperkt. 

Volgens de vijf ngo’s die de klacht hebben ingediend, wordt hun vermogen om levens op zee te redden door de combinatie van deze maatregelen, “drastisch beperkt”. 

“Elke dag die we buiten het zoek- en reddingsgebied doorbrengen, of we nu aan de ketting gelegd zijn of naar een verre haven varen, brengt levens in gevaar”, zegt Djoen Besselink, operationeel manager van Artsen Zonder Grenzen. “De wet richt zich op ngo’s, maar de echte prijs zal worden betaald door mensen die over de Middellandse Zee vluchten en zich in een boot in nood bevinden.”

Extra risico’s

De toegenomen reistijd naar veilige plaatsen die verder afgelegen zijn, bijvoorbeeld in  Noord- in plaats van in Zuid-Italië, brengt ook fysieke en mentale gezondheidsrisico’s met zich mee. “Het toewijzen van veilige havens op meer dan duizend kilometer afstand van een reddingsactie, schaadt het fysieke en psychologische welzijn van overlevenden”, zegt Josh, kapitein van Humanity 1, een reddingsschip van SOS Humanity. 

“De 199 mensen die we onlangs hebben gered, waaronder zwangere vrouwen en baby’s, waren gedwongen om ongeveer 1300 kilometer te reizen om van boord te gaan, hoewel andere Italiaanse havens veel dichterbij waren.”

Vaartuigen aan de ketting

Op 23 februari 2023 werd Wet 15/2023 (toen nog een decreet) voor het eerst toegepast. De havenautoriteit van Ancona stelde AZG toen in kennis van een bevel tot aanhouding van haar schip voor een duur van twintig dagen.

Sindsdien hebben de Italiaanse autoriteiten vier andere humanitaire zoek- en reddingsvaartuigen – Aurora, Louise Michel, Sea-Eye 4 en Mare*Go – elk voor een periode van twintig dagen vastgehouden wegens het overtreden van Wet 15/2023. 

Dit komt neer op een totaal van honderd verloren dagen voor humanitaire zoek- en reddingsschepen, terwijl gevaarlijke overtochten en scheepsrampen in het centrale Middellandse Zeegebied doorgaan, stelt AZG.

De ngo doet samen met vier andere hulporganisaties een beroep op de Europese Commissie om de Italiaanse Wet 15/2023 en de praktijk van het toewijzen van verre havens onmiddellijk onder de loep te nemen.

Ze voelen zich naar eigen zeggen “belemmerd in de uitvoering van hun kerntaak om levens op zee te redden”.