Tot 1 januari 2025. Dan zal Zwijndrecht fuseren met Beveren en Kruibeke die een centrumrechts bestuur kennen. Voor de progressieve Zwijndrechtenaars staat er nu met de gemeenteraadsverkiezingen dus veel op het spel.

Sterkste schouders, zwaarste lasten

Een lage gemeentebelasting, een gratis De Lijn-abonnement voor iedereen tot 25 jaar en vanaf 65 jaar, en een kwalitatieve, maar goedkope kinderopvang. Dat zijn enkele belangrijke voordelen die inwoners in Zwijndrecht hebben, dankzij het progressieve bestuur. “Dat De Lijn hier volledig gratis is voor kinderen, is een groot voordeel”, antwoorden twee moeders die samen in een broodjeszaak in het dorp aan het lunchen zijn, wanneer ik hen vraag hoe ze het vinden om hier te wonen.

In 1994 stemde Zwijndrecht voor Willy Minnebo van Groen als burgemeester. En dat bleef hij tot zijn dood in de derde legislatuur. Partijgenoot André Van de Vyver nam het toen over, en ook hij werd de volgende twee legislaturen telkens weer verkozen. Al die jaren kozen ze ervoor een sociaal beleid voor de inwoners te voeren.

“Wij genereren tot 70 procent van onze inkomsten uit bedrijven”

Zo betalen inwoners slechts 2,5 procent van hun brutoloon aan gemeentebelasting, tegenover 5 procent in de rest van Vlaanderen. Bedrijven daarentegen betalen in verhouding een veel hogere onroerende voorheffing dan eigenaren van een woning, aangezien zij uiteraard meer oppervlakte innemen. Dit in tegenstelling tot andere Vlaamse gemeentes die bedrijven hiervoor vaak kortingen geven. Ook int Zwijndrecht belasting voor opslagtanks bij bedrijven.

Aangezien Zwijndrecht de meest geïndustrialiseerde gemeente van heel Vlaanderen is, een derde van de oppervlakte van Zwijndrecht is industrie, levert dit aardig wat geld op. “De meeste gemeenten halen hun inkomsten uit de gemeentebelasting en onroerende voorheffing. Wij genereren tot 70 procent van onze inkomsten uit bedrijven”, aldus Van de Vyver. 

PFAS-vervuiling

Bedrijven zijn een grote bron van inkomsten voor de stadskas, maar ook een grote bron van vervuiling. Voor de buitenwereld is Zwijndrecht misschien wel het meest bekend omwille van de PFAS-vervuiling door chemiebedrijf 3M dat daar gevestigd is. 

“In 2016 al bleek uit bodemonderzoeken dat de grond hier vervuild is met PFAS”, vertelt Mieke Van Laer, advocate bij Progress Lawyers Network en zelf woont ze ook in Zwijndrecht. “Die resultaten zijn toen aan de overheid doorgegeven.” 

“Schandalig. Vlaamse overheid had moeten optreden vanuit voorzorgsprincipe”

De Vlaamse afvalstoffenmaatschapij (OVAM) stond in 2017 op het punt een persconferentie hierover te geven. “Vanuit de Vlaamse overheid is toen gevraagd dat niet te doen om geen paniek te zaaien, aangezien nog niet duidelijk was hoe ernstig de impact is op de gezondheid. Maar waarschijnlijk wilden ze geen vertraging oplopen voor de aanleg van Oosterweel”, aldus Van Laer. “Schandalig, want de Vlaamse overheid had moeten optreden vanuit het voorzorgsprincipe. Zowel OVAM als het Vlaams Gewest zijn intussen trouwens veroordeeld omwille van dit nalatig gedrag. Ze moeten een morele schadevergoeding betalen aan 3 vzw’s: Greenpeace, Velt en Bioforum.”

Lokaal bestuur haalt onderste uit de kan voor inwoners

Uiteindelijk kwam alles toch naar buiten in 2021. Toen pas was ook de gemeenteraad op de hoogte. “Onder de bevolking was er veel verontwaardiging. Velen hebben het gevoel dat de Vlaamse overheid hen in de steek heeft gelaten. Ook waren veel ouders ongerust over de gevolgen voor de gezondheid van hun kinderen en zichzelf”, zegt Van Laer, die zelf ook kinderen heeft. “Alle vrijheid voor hen om buiten te ravotten is weg. Ik voel steeds een donkere wolk boven ons hangen door het idee: elke keer dat we in aanraking komen met grond of lucht, ben ik mezelf en mijn kinderen aan het vergiftigen.”

“Alle vrijheid voor kinderen om buiten te ravotten is weg”

“We weten natuurlijk dat vervuiling overal is, maar ik durf niet meer van de vijgenboom in de tuin te eten”, zegt ook een van de twee vrouwen in de broodjeszaak. “Gelukkig bleken de PFAS-waarden in ons bloed niet te hoog te zijn.” “Maar er zijn mensen bij wie dat wel het geval is”, laat burgemeester Van de Vyver weten.  

Ruim 9.000 omwonenden rond 3M hebben afgelopen jaar deelgenomen aan een grootschalig bloedonderzoek naar PFAS. De meesten hebben hun persoonlijke resultaten intussen binnen. De onderzoekers voegen deze resultaten nu samen om begin volgend jaar te presenteren in welke mate de lokale bevolking wordt blootgesteld aan PFAS, op welke manier, en welke gezondheidseffecten het gevolg zijn.

De oorzaken van de PFAS-problematiek liggen boven gemeentelijk niveau, maar het lokale bestuur heeft wel heel wat kunnen afdwingen van de Vlaamse overheid en 3M voor de inwoners van Zwijndrecht. “We hebben een budget van 15 miljoen euro gekregen om te investeren in herwaarderingsprojecten”, zegt burgemeester Van de Vyver, “zodat we ondanks de vervuiling een betere woonomgeving in de gemeente kunnen creëren. 3M is ook verplicht om de grondsanering te bekostigen, waarbij vanaf komend jaar grond in Zwijndrecht afgegraven gaat worden, ook in tuinen van bewoners, en nieuw grond gelegd gaat worden. En we zijn met 3M in gesprek om nog een aantal zaken te betalen.” 

Meerderheid inwoners stemt tegen, fusie toch goedgekeurd

Het ecologisch bewustzijn in de gemeente is dus zeker niet afgenomen. En toch lijkt de kans klein dat het progressief bestuur na dertig jaar verder kan. Dat heeft alles te maken met de komende fusie met gemeenten Beveren en Kruibeke, waar rechts in de meerderheid is. 

Tijdens het regeerakkoord zes jaar geleden in Zwijndrecht tussen Groen, CD&V en Vooruit was er nog geen sprake van een fusie. Het voorstel is in 2021 op de gemeenteraad geagendeerd door twee schepenen van CD&V.

42 procent van stemgerechtigden bracht stem uit, 80 procent van hen stemde tegen

In 2023 organiseerde Zwijndrecht een referendum over de fusie om te zien of de inwoners dit wilden. “De opkomst was overdonderend”, aldus Van de Vyver. In totaal brachten 6.602 bewoners, oftewel 42 procent van alle stemgerechtigden, een geldige stem uit. 80 procent van hen stemde tegen de fusie. En toch werd die in de gemeenteraad via een wisselmeerderheid van CD&V, N-VA en Vlaams Belang goedgekeurd. 

“CD&V heeft ons als coalitiepartner in de gemeenteraad een mes in de rug gestoken”, zegt Van de Vyver. “Zij hebben ervoor gezorgd dat het resultaat van de volksraadpleging in de vuilbak is beland.” 

Progress Lawyers Network heeft de dringende schorsing van het besluit van de gemeenteraad gevraagd aan de Raad van State. Die werd geweigerd, omdat het besluit zogezegd nog niet definitief was. Echter, tegen de definitieve beslissing die volgt (het fusiedecreet van het Vlaams Parlement) kan je als burger niet optreden, tenzij je naar het Grondwettelijk Hof gaat. Maar zo’n procedure duurt minstens 1,5 jaar en dan zou de fusie al zijn doorgevoerd. De fusie kan dus niet meer worden tegengehouden.

Redenen die voor de fusie worden gegeven zijn onder andere het versterken van de financiële gezondheid van de gemeente en het versterken van de politie en brandweer die nu in Zwijndrecht onderbemand zijn. Maar “onze financieel directeur heeft met cijfers toegelicht dat we wel gezond zijn”, benadrukt Van de Vyver. “En het tekort bij de politie is een praktisch probleem dat op federaal niveau door minister Verlinden (CD&V) van Binnenlandse Zaken opgelost had kunnen worden.” 

Ook efficiëntie en winst door schaalvergroting worden als argumenten genoemd. Van de Vyver: “Kwatsch, ik ben ervan overtuigd dat er juist meer personeel nodig gaat zijn.”

Poging om links bestuur onderuit te halen

De fusie lijkt dan ook een poging van de Zwijndrechtse oppositie en rechtse partijen in Beveren en Kruibeke om komaf te maken met het linkse bestuur in Zwijndrecht. Na de laatste gemeenteraadsverkiezingen had CD&V namelijk de bedoeling om een coalitie te vormen met N-VA, volgens Van de Vyver, maar ze haalden samen net geen meerderheid. 

“Het was overduidelijk ‘nee’ en toch hebben ze niet geluisterd”

“Ze waren nooit echt akkoord met het beleid dat wij voerden”, zegt Van de Vyver. Het is dus maar zeer de vraag wat deze fusie betekent voor het progressief belastingstelsel en het sociaal beleid. 

Bij de inwoners van Zwijndrecht leeft sterk het gevoel dat ze niet gehoord worden. In de broodjeszaak zegt ook de inwoonster: “Het was overduidelijk ‘nee’ en toch hebben ze niet geluisterd.”

Progressieve eilandjes mogelijk

Het negeren van het referendum heeft duidelijk sporen nagelaten. “Ik twijfel of ik deze gemeenteraadsverkiezingen nog ga stemmen”, zegt de andere vrouw. “Ze luisteren toch niet. We stemden een duidelijke ‘neen’, en toch gaan we fuseren? Wat gaan de gemeenteraadsverkiezingen dan nog uithalen?”

“Ik twijfel of ik deze gemeenteraadsverkiezingen nog ga stemmen”

Het illustreert hoe het onmogelijk maken van een progressief alternatief een voedingsbodem vormt, waarop de antipolitiek gemakkelijk wortel kan schieten. Niet alleen in Zwijndrecht, maar in heel Vlaanderen. 

Net dat maakt het bestaan van progressieve eilandjes die we in deze reeks bespreken zo belangrijk. Ze kampen elk met hun eigen uitdagingen en gebreken, maar ze tonen in de praktijk aan dat een progressief alternatief mogelijk is en dat het vele sociale voordelen met zich meebrengt voor de inwoners.

Aan de kiezer en de progressieve partijen om ervoor te zorgen dat er ook na 13 oktober nog zo’n eilandjes blijven bestaan.

Lees ook:
– De slag om Antwerpen
– In Borgerhout kan wat elders niet kan
– Gemeenteraadsverkiezingen: wat betekent een links bestuur voor Zelzate?